Ang gingharian sa Juda, nga mauswagon sa tibuok nga mga panahon ni Ezechias, sa makausa pa nahiunlod sulod sa taas nga mga katuigan sa daotan nga pagmando ni Manases, sa diha nga nabuhi pag-usab ang paganismo, ug daghan sa mga katawhan ang nadala ngadto sa pagdiwata. “Gitintal ni Manases ang Juda ug ang mga pumopuvo sa Jerusalem, mao nga sila nanaghimo sa daotan labi pa kay sa gibuhat sa mga nasud.” 2 Cronicas 33:9. Ang mahimayaong kahayag sa kanhing mga kaliwatan gisundan sa mangitngit nga tootoo ug kasaypanan. Ningtungha ug ninglambo ang tataw kaayo nga mga pagkadaotan—pangharihan, pangdaugdaug, pagdumot sa tanan nga maayo. Ang hustisya gibalit-ad; ang kapintas mao ang naglabi. MH 345.1
Apan kadtong daotan nga mga panahon dili nga walay mga saksi alang sa Dios ug alang sa matarung. Ang masulayong mga eksperensya nga niini luwas nga nakaagi ang Juda sulod sa panahon sa paghari ni Ezechias naugmad diha sa mga kasingkasing sa kadaghanan, ang usa ka malig-on nga taras nga karon nagsilbi ingon nga usa ka salipdanan batok sa nagpasulabi nga pagkadaotan. Ang ilang pamatuod alang sa kamatuoran ug sa pagkamatarung nakapasuko ni Manases ug sa iyang mga kauban nga may pagbulot-an nga naningkamot sa paglig-on sa ilang kaugalingon diha sa daotan nga buhat pinaagi sa pagpahilum sa tanang tingog nga wala mahiuyon. “Si Manases nag-ula sa daghan kaayong dugo nga inosente, hangtud nga napuno niya ang Jerusalem sukad sa usang daplin ngadto sa usa.” 2 Han 21:16. MH 345.2
Ang usa sa nahauna nga napukan mao si Isaias, kinsa nga sa kapin sa katunga sa usa ka siglo nagtindog sa atubangan sa Juda ingon nga natudlo nga mensahero m Jehova. “Ang uban nanag-antos sa mga pagbiaybiay, ug mga paghampak, ug bisan pa gam sa mga talikala ug sa mga pagbilanggo: gipanagbato sila, gipanagpamutol sila pinaagi sa gabas, gipamatay sila pinaagi sa ispada: sila nanagpanglakaw nga nanagsaput ug mga panit sa mga carnero ug mga kanding,nanag- antus sa kawalad-on, mga sinakit, mga dinagmalan; (nga kanila ang kalibutan dili takus:) nahadiindiin sila sa mga kaawaawan ug mga kabukiran, sa mga lungib ug mga langob sa yuta.” Hebreohanon 1 1:36-38. MH 345.3
Ang uban kanila nga nag-antos sa panglutos sulod sa paghari ni Manases mao ang mga sinugo sa pagdala sa pinasahe nga mga mensahe sa pagbadlong ug sa paghukom. Ang mga manalagna nagpahayag nga ang hari sa Juda, “naghimo sa daotan labaw sa tanan...nga nanghiuna kaniya.” Tungod niini nga pagkadaotan, ang iyang gingharian nagkaduul sa usa ka krisis; sa wala madugay ang mga pumopuyo sa yuta pagadad-on nga mga bihag ngadto sa Babilonia, aron didto mahimong “usa ka tulokbonon ug usa ka inagaw sa tanan sa ilang mga kaaway.” 2 Hari 21:11, 14. Apan si Jehova wala magbiya sa hingpit kanila nga diha sa usa ka langyaw nga dapit nag-ila Kaniya nga ilang Hari; tingali sila mag-antus ug dagkung mga kagul-anan, apan Siya magdala ug kaluwasan ngadto kanila diha sa Iyang natudlo nga panahon ug paagi. Sila nga magbutang sa ilang pagsalig sa hingpit diha Kaniya makakaplag ug siguro nga dalangpanan. MH 346.1
Sa matinumanon ang mga manalagna nagpadayon sa ilang mga pasidaan ug sa ilang mga maymay; sa walay kahadlok sila misuld ngadto kang Manases ug ngadto sa iyang katawhan; apan gibiaybiay ang mga mensahe; ang masukihon nga Juda wala magpakabana. Ingon nga usa ka padnga sa mahitabo sa katawhan kong sila magpadayon sa pagkadili mahinulsolon, gitugot ni Jehova nga ang ilang hari madakpan sa usa ka pundok sa mga kasundalohang Asirianhon, nga “minggapus kaniya sa mga talikala, ug gidala siya ngadto sa Babilonia,” ang ilang temporaryo nga kaulohan. Kining mao nga kasakitan nakapamatngon sa hari; “siya nangaliyopo kang Jehova nga iyang Dios, ug nagmapainubsanon sa iyang kaugalingon sa hilabihan gayud sa atubangan sa Dios sa iyang mga amahan, ug siya nagampo Kaniya: ug Siya nalukmay mya, ug nagpatalinghug sa iyang paghangyo, ug gidala siya pag-usab sa Jerusalem ngadto sa iyang gingharian. Unya si Manases nahibalo nga si Jehova siya mao ang Dios.” 2 Cronicas 33:11-13. Apan kining mao nga paghinulsol bisan tuod lam talagsaon, ming-abut nga ulahi na kaayo aron sa pagluwas sa gingharian gikan sa makadaut nga inpluwensya sa mga katuigan sa diwatahang mga paggmawi. Daghan ang nahisukamod ug napukan, nga wala na gayud makatindog pag-usab. MH 346.2
Taliwala kanila kinsang eksperensya sa kinabuhi nga naumol nga dili na mabakwi sa lkamatay nga apostasya ni Manases, mao ang iyang kaugalingong anak, nga miabut sa trono sa panuigon nga kaluhaan ug duha. Mahitungod kang Hari Amon kini ang nasulat: “Siya naglakat sa tanang dalan nga gilaktan sa iyang amahan, ug nagalagad sa mga diosdios nga gialagaran sa iyang amahan, ug gisimba sila: ug iyang gibiyaan si Jehova, ang Dios sa iyang mga amahan” (2 Hari 21:21, 22); ug siya “wala magmapainubsanon sa iyang kaugalingon sa atubangan ni Jehova, sama kang Manases nga iyang amahan nga nagpaubos sa iyang kaugalingon; apan si Amon nagdugang sa iyang paglapas.” Ang daotan nga hari wala tugoti sa paghari ug dugay. Sa taliwala sa iyang mapangahason nga pagkabanyaga, sa duha lamang ka tuig gikan sa takna sa iyang pagsaka sa trono, siya gipatay diha sa palasyo sa iyang kaugalingong mga sulogoon; ug “gihimo sa katawhan sa yuta si Josias nga iyang anak nga lalaki nga han llis kaniya.” 2 Cronicas 33:23, 25. MH 347.1
Sa pagsaka ni Josias sa trono, diin siya magamando sulod sa kadoan ug usa ka mga tuig, sila nga naglungtad sa kapudi sa ilang pagtoo misugod sa paglaum nga nasumpo ang pagkaus-us sa gingharian; tungod kay ang bag-o nga hari, bisan siya walo pa lamang ka tuig ang kagulangon, may pagkahadlok sa Dios, ug sukad sa sinugdanan gayud “gibuhat niva ang matarung sa mga mata ni Jehova, ug naglakat sa tanang dalan ni David nga iyang amahan, ug wala motipas ngadto sa tuong kamot o sa wala.” 2 Hari 22:2. Natawo gikan sa usa ka daotan nga han, ginalibutan sa mga panulay sa pagsunod diha sa mga lakang sa iyang amahan, ug uban sa pipila ka mga magtatambag aron sa pagdasig kaniya diha sa matarung nga dalan, bisan pa niini, si Josias nagmatinud-anon ngadto sa Dios sa Israel. Sa gipasidan-an sa mga kasaypanan sa nag-agi nga mga kaliwatan, siya mipili sa pagbuhat sa matarung, imbis nga molugsong ngadto sa ubos nga kahimtangan sa sala ug sa pagkaunlod nga niini nahulog ang iyang amahan ug ang iyang apohan. Siya “wala modpas ngadto sa tuong kamot o ngadto sa wala.” Ingon nga usa nga maoy mag-okupar sa usa ka katungdanan sa pagsalig, siya nakahukom sa pagtuman sa pahimangno nga gihatag alang sa paggiya sa mga hari sa Israel, ug ang iyang pagkamasinulondon naghimo sa Dios sa paggamit kaniya ingon nga panudlanan ngadto sa kadungganan. MH 347.2
Niadtong panahon sa pagsugod ni Josias sa pagmando, ug sulod sa daghang mga tuig kaniadto, ang mga matinumanon sa Juda nanagpangutana kong ang mga saad sa Dios ngadto sa karaang Israel matuman ba gayud. Gikan sa tawhanong panan-aw ang diosnon nga katuyoan alang sa pinili nga nasud daw hapit dili mahimo ang katumanan. Ang apostasya sa kanhing mga kasiglohan nakagum ug kusog diha sa paglabay sa mga katuigan; ang napulo sa mga kabanayan napatlaag na taliwala sa mga nasud; ang mga banay lamang ni Juda ug ni Benjamin ang nagpabilin, ug bisan kim sila karon daw anaa sa tampi sa moral ug nasudnon nga kalaglagan. Ang mga manalagna nakasugod sa pagtagna sa tuman nga pagkalaglag sa ilang matahum nga siyudad, dun nagtindog ang templo nga gitukod ni Salomon, ug diin ang tanan nilang yutan-on nga mga paglaum mahitungod sa nasudnon nga kabantug nasentro. Tungod ba kaha nga ang Dios hapit na mohikling gikan sa Iyang gipadayag nga katuyoan sa pagdala ug kaluwasan ngadto kanila nga nagbutang sa ilang pagsalig diha Kaniya? Sa atubangan sa dugay-nga-nagpadayon nga panglutos sa mga matarung, ug sa makita nga kauswagan sa mga daotan, makalaum ba kaha alang sa maarang-arang nga mga adlaw sila nga nagpabilin nga matniuoron ngadto sa Dios? MH 347.3
Kining mahingawaong mga pangutana gibungat ni manalagna Habacuc. Sa iyang paglantaw sa kahimtang sa mga matinumanon sa iyang kaadlawan, iyang gibungat ang lulan sa iyang kasingkasing diha sa pangutana nga nagaingon: “Oh Jehova, hangtud anus-a ang akong pagtuaw, ug Ikaw dili mamati kanako! ako nagatuaw Kanimo tungod sa pagpanglupig nga nahimo, ug Ikaw dili moluwas kanako! Ngano nga gipakita Mo kanako ang kasal-anan, ug nagatan-aw Ka sa pagkadaotan? kay ang pagkalaglag ug ang pagpanlupig ama sa akong atubangan: ug adunay kagubot, ug mitindog ang pagkabingkil. Busa ang Kasugoan walay gahum, ug ang hustisya wala gayud magapadayon: kay ang daotan nagalibut sa matarung; busa ang hustisya nagapadayon nga binalit-ad.” Habacuc 1:2-4. MH 348.1
Gitubag sa Dios ang hilak sa Iyang matinumanong mga anak. Pinaagi sa Iyang pinili nga tigpamaba Siya mipadayag sa Iyang hukom sa pagdala ug hampak sa ibabaw sa nasud nga misimang gikan Kaniya sa pagalagad sa mga dios sa mga nasud. Sa sulod sa tibuok kinabuhi sa uban nga mga tawo nga nagahimo ug pakisusi mahitungod sa umalabut, sa kahibulongang paagi Iyang umolon ang mga kalihukan sa nagamando nga mga nasud sa yuta ug dad-on ngadto sa kamandoan ang mga taga-Babilonia. Kining mga Kaldeyanhon nga “makahahadlok ug makalilisang,” sa kalit mao ang mahagsa sa ibabaw sa yuta sa Juda ingon nga usa ka diosnong natudlo nga hampak. Bersikulo 7. Ang mga prinsipe sa Juda ug ang ambongang mga tawo maoy pagadad-on nga binihag ngadto sa Babilonia; ang Judiyo nga mga siyudad ug mga balangay ug ang naugmad nga mga kaumahan pagalaglagon; walay bisan unsa nga palingkawason. MH 348.2
Masaligon nga bisan niining makalilisang nga paghukom ang katuyoan sa Dios alang sa Iyang katawhan pagatumanon sa bisan unsa nga paagi. Si Habacuc miyukbo sa pagpasakop ngadto sa gipadayag nga kabubut-on ni Jehova. “Dili ba Ikaw gikan sa walay katapusan, Oh Jehova nga akong Dios, ang akong Usa nga Balaan?” siya mituaw. Ug unya, ang iyang pagtoo nga nagakab-ot sa unahan sa makahahadlok nga palaabuton sa labing duul nga umalabut, ug sa nagakupot nga malig-on diha sa bililhong mga saad nga nagpadayag sa gugma sa Dios alang sa Iyang nagasalig nga mga anak, ang manalagna nakapuno sa pagingon, “Kami dili mamatay.” Bersikulo 12. Uban niini nga pagpahayag sa pagtoo siya nakapahulay sa iyang kaso, ug maingon niini ang mahitabo sa matag matinuohong Israelihanon, diha sa mga kamot sa usa ka maloloy-on nga Dios. MH 349.1
Kini dili lamang maoy eksperensya ni Habacuc diha sa paggamit sa kusganon nga pagtoo. Sa usa ka higayon, sa diha nga siya nagpamalandong mahitungod sa umalabut, siya miingon, “Ako motindog sa akong bantayan, ug mopahaluna ako ibabaw sa lantawan, ug molantaw ako sa pagtan-aw kong unsa ang Iyang igasulti kanako.” Sa maloloy-on si Jehova mitubag kaniya nga nagingon: “Isulat ang panan-awon, ug himoang matin-aw diha sa mga sulatanan, aron modalagan kadtong magabasa niini. Kay ang panan-awon alang pa sa natudlong panahon, ug kini nagadali paingon sa katapusan, ug dili magbakak: bisan kini malangan, paabuta kini; kay kini moabut gayud, kini dili magalangan. Ania karon, ang iyang kalag nagapaburot; kini dili matarung diha kaniya:apan ang matarung mabuhi tungod sa iyang pagtoo.” Habacuc 2:1-4. MH 349.2
Ang pagtoo nga nagpalig-on ni Habacuc ug sa tanang balaan ug sa mga matarung niadtong mga adlaw sa hilabihan nga pagsulay mao ra gihapon nga pagtoo nga magasangga sa katawhan sa Dios karon. Diha sa labing mangitngit nga mga takna, ilalom sa mga kahigayonan nga labing makahahadlok, ang Cristohanon nga magtutoo magbantay sa iyang kalag nga moungot diha sa tuburan sa tanang kahayag ug gahum. Sa matag adlaw, pinaagi sa pagtoo diha sa Dios, mahimong mabag-o ang iyang paglaum ug kaisug. “Ang matarung mabuhi pinaagi sa iyang pagtoo.” Diha sa pagalagad sa Dios walay kinahanglan ang kabisgo, walay pagduhaduha, ug walay kahadlok. Si Jehova motuman labaw pa kay sa kinatas-ang mga pagpaabut nila nga nagbutang sa ilang pagsalig diha Kaniya. Iyang hatagan sila sa kaalam nga gikinahanglan sa ilang nagkalainlain nga mga kinahanglanon. MH 349.3
Mahitungod sa daghan nga tagana nga gihimo alang sa matag kalag nga ginapanulay, si apostol Pablo nagadala sa gamhanan nga pamatuod. Ngadto kaniya nahatag ang diosnon nga kasigurohan nga nagingon, “Ang Akong grasya igo alang kanimo, kay ang Akong gahum ginahingpit diha sa kahuyang.” Agi ug pasalamat ug pagsalig ang gisulayan nga alagad sa Dios mitubag: “Sa ingon niana, labi pang igakalipay ko diay hinoon ang pagpasigarbo tungod sa akong mga kahuyang aron ang gahum ni Cristo magapandong kanako. Busa, tungod kang Cristo igakalipay ko ang mga kahuyang, mga pagpabugalbugal, mga kalisdanan, mga paglutos, ug mga kasalatan: kay sa diha nga magamahuyang ako, magamalig-on man hinoon ako.” 2 Corinto 12:9, 10. MH 350.1
Kinahanglan atong mahalon ug palambuon ang pagtoo nga gipamatud-an sa mga manalagna ug sa mga apostoles—ang pagtoo nga nagagunit sa mga saad sa Dios ug nagapaabut alang sa kaluwasan diha sa Iyang natudlo nga panahon ug paagi. Ang siguro nga pulong sa tagna makahinagbo sa katapusang katumanan niini diha sa mahimayaong pag-abut sa atong Ginoo ug Manluluwas nga si JesuCristo, ingon nga Hari sa kaharian ug Ginoo sa kaginoohan. Ang panahon sa paghulat daw dugay, ang kalag mahimong mapiit sa makapaluya nga mga kahigayonan, daghan nga diha kanila nabutang ang pagsalig mahulog diha sa dalan; apan nganha sa manalagna nga nanmgkamot sa pagpadasig sa Juda diha sa usa ka panahon nga walay sama nga apostasya, sa masaligon kita magpahayag, “Si Jehova ania sa Iyang balaan nga templo: pahiluma sa atubangan Niya ang tibuok nga kalibutan.” Habacuc 2:20. Sa kanunay atong kuptan diha sa paghinumdum ang masadya nga mensahe, “Ang panan-awon alang pa sa natudlong panahon, apan diha sa katapusan kini magasuld, ug dili magbakak bisan kini malangan, paabuta kini; kay kini moabut gayud, kini dili magalangan.... Ang matarung mabuhi tungod sa iyang pagtoo.” Mga bersikulo 3, 4. MH 351.1
“Oh Jehova, buhia ang Imong buhat sa taliwala sa mga katuigan,
Sa taliwala sa mga katuigan ipahibalo kini;
Sa kaligutgut hinumdumi ang kaluoy.
“Ang Dios mianhi gikan sa Teman,
Ug ang Balaan gikan sa bukid sa Paran.
Ang Iyang himaya milukop sa kalangitan,
Ug ang yuta napuno sa pagdayeg Kaniya.
Ug ang Iyang kahayag maingon sa suga;
Siya adunay mga kasilaw nga nagagikan sa
Iyang kamot:
Ug didto gitagoan ang Iyang kagahum.
Kaniya nagauna ang kamatay, MH 351.2
Ug ang mga baga
minggula didto sa Iyang mga tiil.
Mitindog siya, ug gisukod ang yuta:
Mitan-aw Siya, ug gibulagbulag ang mga nasud;
Ug gipanagkatag ang walay-katapusan nga kabukiran,
Nangaunlod ang mga bungtod nga walay katapusan:
Ang Iyang mga paglakaw maingon man sa kanhing panahon.”
“Mipanaw Ka alang sa kaluwasan sa Imong katawhan,
Alang sa kaluwasan sa Imong dinihog.”
“Kay bisan ang kahoy nga higuera dili molambo,
Ni may mga bunga diha sa mga balagon;
Ang buhat sa olivo inakawang,
Ug ang kaumahan dili mohatag sa makaon;
Ang mga kamero pagalaglagon gikan sa mga tonl,
Ug didto walay mga panon sa baka sulod sa mga kaimalig:
Bisan pa niana magamaya ako diha kang Jehova,
Magamalipayon ako sa Dios sa akong kaluwasan.
Si Jehova, nga Ginoo, mao ang akong kalig-on.” Habacuc 3:2-6, 13, 17-19. MH 352.1
Dili sa Habacuc lamang nga pinaagi kang kinsa gihatagan sa usa ka mensahe sa masanag nga paglaum ug sa umalabut nga kadaugan ingon man usab sa paghukom karon. Sa panahon sa paghari ni Josias ang pulong ni Jehova miabut kang Sofonias, nga nagpiho sa matinaw sa mga sangputanan sa nagpadayon nga apostasya, ug nagtawag sa pagtagad sa tinuod nga iglesya ngadto sa mahimayaong palaabuton sa unahan. Ang iyang mga tagna mahitungod sa umaabot nga paghukom sa ibabaw sa Juda nagpadapat sa managsama nga kusog ngadto sa mga paghukom nga mahiaguman sa usa ka kalibutan nga dili mahinulsolon sa panahon sa ikaduhang pag-anhi ni Cristo: MH 352.2
“Ang dakung adlaw ni Jehova haduul na,
Kini nagakahaduul na ug nagadali sa hilabihan gayud,
Bisan ang tingog sa adlaw ni Jehova:
Ang makusganong tawo nagasinggit didto
sa mapait gayud.
“Kanang adlawa mao ang adlaw sa kaligutgut,
Adlaw sa kasamok ug sa kasakit,
Adlaw sa kalaglagan ug sa kalumpagan,
Adlaw sa kangitngit ug sa kadulom, MH 352.3
“Adlaw sa mga panganod ug sa mabagang kangitngitan,
Adlaw sa trumpeta ug sa paggubot
Batok sa kinutaang mga siyudad,
Ug batok sa hatag-as nga mga salipdanan.” Sofonias 1:14-16. MH 353.1
“Akong pagadad-on ang kasakitan ibabaw sa mga tawo, aron sila managlakaw sama sa buta nga mga tawo, tungod kay sila nakasala batok kangjehova; ug ang ilang dugo pagaulaon ingon sa abug....Ang ilang salapi ug ang ilang bulawan dili makaluwas kanila sa adlaw sa kaligutgut ni Jehova; apan ang tibuok nga yuta pagalamyon sa kalayo sa Iyang pagpangabugho: kay dbawason Niya, oo, tapuson Niya sa makalilisang gavud silang tanan nga nanagpuyo sa yuta.” Alga bersikulo 17, 18. MH 353.2
“Panagngum kamo sa inyong kaugalingon,
Oo panagngum kamo, Oh nasud nga walay kaulaw;
Sa dili pa lkapahayag ang paghukom,
Sa dili pa moagi ang adlaw maingon sa tahop,
Sa dili pa modangat kaninyo ang mabangis
nga kasuko ni Jehova,
Sa dili pa modangat kaninyo ang adlaw sa kasuko ni Jehova.
“Pangitaa ninyo si Jehova, kamong tanan nga
mga maaghop sa yuta,
Ug nanagtuman sa Iyang mga tulomanon;
Pangitaa ang pagkamatarung,
Pangitaa ang pagkamaaghup:
Tingali kamo pagatagoan
Sa adlaw sa kasuko ni Jehova.” Sofonias 2:1-3. MH 353.3
“Ania karon, niadtong adlawa Ako sa magahusay uban kanila, nga nagsakit kanimo: ug Akong pagaluwason kadtong napiang, ug pagatigumon Ko kadtong gipapahawa; ug sila himuon Ko nga usa ka pagdayeg ug usa ka ngalan, kansang kaulaw diha kaniadto sa dbuok nga yuta. Niadtong adlawa pasudlon Ko kamo, ug niadtong panahona tigumon Ko kamo: kay kamo himoon Ko nga usa ka ngalan sa usa ka pagdayeg taliwala sa tanang mga katawhan sa yuta, sa diha nga pakwion Ko ang inyong pagkabinihag sa atubangan sa inyong mga mata, nagaingon si Jehova.” Sofonias 3:19, 20. MH 353.4
“Pag-awit, Oh anak nga babaye sa Sion; Suminggit ka; Oh Israel;
Pagmalipayon ug pagmaya uban ang tibuok nga kasingkasing,
Oh anak nga babaye sa Jerusalem.
Gikuha ni Jehova ang mga paghukom kanimo,
Iyang gipapahawa ang imong kaaway:
Ang Hari sa Israel, bisan si Jehova,
anaa sa imong kinataliwad-an:
Dili na ikaw mahadlok sa kadaotan.
“Niadtong adlawa igaingon sa Jerusalem,
Dili ka mahadlok Oh Sion,
Ayaw pagpaluyaha ang imong mga kamot.
Si Jehova nga imong Dios anaa sa imong
kinataliwad-an,
Usa nga makagagahum nga magaluwas;
Siya magamaya tungod kanimo uban ang kalipay,
Siya mopahilom diha sa Iyang gugma,
Siya magamalipayon tungod kanimo uban ang
pag-awit.” Mga bersikulo 14-17. MH 354.1