Omukwenda Paulo, omu barua yiwe eya kabiri oku BanyaTesalonika, mwasangwa atulago okw’isububula linene omw’ikirirya eryangalwamo erihiribwaho ery’obutoki bw’obunya Papa. Mwabuga ati ekiro kya Kristo sikyangasa, “Simuleke mundu akabatebya omo mwatsi nʼomuguma. Kusangwa Ekiro ekyo sikyendisyasa eripona nʼerisuba enyũma bite byahĩka, nʼomubi Oyo ate abutuka, oyo wasyaherĩbwa. Iye akalwa nʼesyosĩ esyo abandu bakahula mo nyamuhanga, nʼebyosĩ abandu bakaramaya. Asyayĩhamya endata oko syosĩ, nʼeriya omo Hekalũ ya Nyamuhanga, nʼerĩĩkala oko kĩtũmbĩ omo Hekalũ, nʼeriyahula mo Nyamuhanga.Nĩkwa Obubi obũbĩsĩre bukakola na lino, nĩkwa oyũkakakĩrĩrayabo asyakakĩrya erĩhĩka oko mugulu asyalũsĩbwaho.” 2 Abanya Tesalonika 2: 3, 4, 7. Nibya oku butuku obwa kera obo, mwalangira omu kanisa imunemukululukira amabehi awabya iniw’eriteka-teka enzira busana n’eribyaho ery’obunya Papa. OO 49.1
Lyolo-lyolo, eky’embita “eky’obubi” mukyakola omubiri wakyo ow’eritebya n’ebitsumi, oku nzuko omu bubiso-biso kandi bukutu, enyuma waho kyamakola kinya’mwisi kikagenda kikakanyirira omu maka neryo kyamatabala oku bulengekania bw’abandu.Emitse y’obutikirirye muyingira omu kanisa y’ekiKristo mu kyombolerya.Omulimu w’eririga obutikirirye mwatsuka erikakiribwa habwa obutuku busana n’eryendereribwa erikalire eryahika oku kanisa, obutikirirye bukendereryayo.Nikwa eryendereerya lyabere lyahwaho, neryo obu Kristo bwamingira omu bikali by’abami, ekanisa muyalwika obwolo-bwolo bwa Kristo n’obw’abakwenda buwe, yamimya eriyisikya n’emiyiheko ey’abahererya n’abalemi ab’ekikafiri, neryo omu kitswa ky’ebyo Nyamuhanga akanza, muyahiramo esyongangirirya n’emikongo ya kibutiranwa ey’abandu.Eribinduka igulu-gulu erya Kostantino, omu kitsweka ky’erimbere eky’ebirimo Magana ani, mulyaletera abandu bw’eriyitsangura inene; n’ekihugo ikinambite obuli-nga-butunganene, mukingira omu kanisa.Litya omubiri w’obubi mwakula kutsibu.Obutikirirye bukabanika nga bwamakindwa, mubwabya inibwo bwamakinda.Omulimu w’obutikirirye mwatabala oku kanisa.Esyongangirirya syabo, emikongo yabo, n’esyonyikirirya syabo mubyahirwa omw’ikirirya n’eriramya ery’ababya bakabuga bati nibakwami ba Kristo. OO 49.2
Eririgangana lino ahokati-kati k’obu Kristo n’obutikirirye mulyalwamoeribyaho erya “Omundu w’ekibi” oyuwasangawa inyabiribugibwako omu buminyerereri ng’oyukalwa na Nyamuhanga n’eriyihamya endata oku Nyamuhanga. Emikolere yihutire ey’engangirirya/enyikirirya ey’amabehi eyo ni mubiri ow’obutoki bwa Satani — ekibukyo eky’erirengaho liwe eriyikalya oku kitumbi ky’obwami eritabala ekihugo okw’isonda liwe. OO 50.1
Satani kiro kiguma mwalengaho erikolerana na Kristo. Mwasa oku mugala wa Nyamuhanga omu mbwarara y’erirengwako, neryo amamukangya amami wosi aw’ekihugo n’ebitsumbi byago, amabuga ati akendimuhawo awosi liriryo amaliga obukulu bw’omunya-mwami w’omwirimya. Kristo mwapwirira omutebya oyukayihangahanga oyo neryo amamuhiga erimulwako. Nikwa Satani akatoka kutsibu erikangania ekirengo ikyan’ekiguma oku mundu. Ekanisa muyebembetibwa erisondekania erisimwa n’obuwatikya obw’abalume bakulu-bakulu b’ekihugo busana n’eritunga obuteke n’olukengerwa eby’ekihugo; neryo yabere yabirigana Kristo yo yitya, muyabya iyikakakawa eryolobere omukwenda wa Satani — omukulu w’e kanisa ey’e Roma. OO 50.2
Ni nguma y’oku syongangirirya ngulu-ngulu esy’ekiroma bati Papa niyo mutwe w’ekanisa ya Kristo ey’ekihugo kyosi oyukalangirawa, oyuheberwe obutoki obulengire amatoki awosi oku bakulu b’amakanisa n’oku balisya omu bipindi by’ekihugo kyosi.Kwilaba okw’eki Papa abirihebwa olukengerwa ky’obwa-nyamuhanga. Bakamwahulamo “Mwami Mukulu, Nyamuhanga Papa” (ulebaye endomeke - 1), kandi babiribuga bat’iyo syalisobaya. Akasonda abandu bosi ibamuramia. Erisonda iryan’eriguima eryo Setani abuga omu mbwarara y’erirengwako akinasondalyo erilab’omu kanisa y’e Roma, kandi ekinzigiri ky’abandu bayiteka-tekire erimuramya. OO 51.1
Nikwa abakasaga n’erisikya Nyamuhanga baksanga-sangana eriyikwinika eriKristo ng’oku asanga-sangana erisonda ly’enzigu ati: “Yesu mwasũbĩryayo ati, Amasako ati, Wasyaramya Omukama Nyamuhanga wawe iwamukolera ĩyowene.” Luka 4:8. Nyamuhanga syali atabuga kinywa kyosi ati ahamwire mundu wosi eribya mutwe w’e kanisa. Engangirirya ya papa ey’eribya n’obutoki bw’endata oku bandu bosi yikalwa n’erikangirirya ly’amasako. Papa syangatunga butoki oku kanisa ya Kristo mbwino inyalyayimirayayo. OO 51.2
Abanya-roma babiribya ibanemuhira oku bate bakatuliki kw’olubanza olw’eriwa n’erigenderera eriyikatula oku kanisa y’okwenene. Liriryo eribihira eri nibo likaberererako. Nibo balwika ebendera ya Kristo bamalwa oku “Mulwire erĩkĩrĩrya eryo Nyamuhanga abiriha abandu buwe busana na kera na kera.” Yuda 3. OO 51.3
Satani mwaminya ati Amasako Abuyirire angatokesirye abandu erilangira amatebo wuwe n’erilwa n’obutoki bwuwe. Ni busana n’ekinywa kiti Omulamia w’ekihugo mwakinda eribambira liwe. Oku bul’ibambira Kristo inyakakolesaya oluba lw’okwenene okukakota, inyakabuga ati, “Kisakire kiti.” Oku bul’ihanula ly’enzigu, inyakaganaya obwenge n’obutoki obw’ekinyw’ekyo. Satani erilangira ati akikala inyanemuleretya abandu, n’erihiraho obutoki obw’eriyitsambagalika ly’obunya Papa, atolere inyabikalyabo omw’itendiminya Amasako. Ebiblia iyikendihamya Nyamuhanga n’erihira abandu-nzwiri b’aho batolere ibabya; busana n’ekyo, okwenene kwayo kubuyirire kutolere ikwabiswa n’eribundikiryakwo. Omusono ono mwakolesibwa ekanisa ey’e Roma. Eribuga amagana n’amagana w’ebirimo erilamoly’e Biblia mulyatangwa. Abandu mubatangwa erisomayo, kutse eribya nayo mu manyumba wabo, neryo abahereeri n’abalerembera ba papa abatekwama Ebihano nibo babya bakabindulira abandu bw’erikangirirya lyayo eriyihanga-hanga lyabo iryanikala irine. Papa hakuhi kwabya aminyirwe atya omu kihugo kyosi ng’omusigwa kutse oyolingirirene na Nyamuhanga oku kihugo, inyaheberwe obutoki oku kanisa n’oku etabalo. OO 51.4
Oyukaminyerera amabehi abere abirilusibwaho, Satani mwakola ng’erisonda liwe. Obuminyereri bwabya ibwabiritulawo buti obunya Papa “asyaganirya eribindula emigulu n‘emigambo” Danieli 7:25. Erikola omubiri ono mukitatwala butuku buli erirengaho erikolawo. Eritoka eribana ebabinduki erilwa omu bukafiri, lyolo-lyolo mubahiraho ebyangasuba omu kitswa ky’eriramya ery’esyosanamu, obwo neryo ibatoka erikalirya eririga obu Kristo igulu-gulu, neryo mubahiraho eriramya esisumba esibatsire n’ebisigalira eby’ebitsweka eby’abahola (relics) mubyingira lyolo-lyolo omu miramirye y’abakristo. Erilayira ery’endeko ey’abosi (Ulebaye omu ndomeke - 1) okw’igunzerera mulyahiraho emikolere y’eriramia esyosanamu. Erigunzerera omubiri w’ekinywa oyu eRoma muyalengekania erilusya ekilayiro ekyakabiri ky’omu bilayiro bya Nyamuhanga, ekirayiro ekikatanga eriramia esyosanamu, n’ebisisani, kandi n’erigabamokabiri ekilayiro eky’erikumi omuganzo wabyo anikala inyanalingirirene. OO 51.5
Omulimu w’eririga obutikirirye mwakyungula enzira busana n’eritaswatserya-tserya obutoki bw’obunya-lubula. Satani akakolera omu bebembetya b’ekanisa abatatsumwirwe, mwatsengya-tsengya n’ekilayiro ekyakani nakyo, neryo amalengaho erisegerya eSabato eyitulaho erilwa kera, ekiro ekyo Nyamuhanga atsumula kandi amerya (Enzuko 2:2,3.) neryo omu kitswa kyakyo ati basikaye omukongo owabya akasikibwa abakafiri nga “ekiro kikulu eky’eryuba.” Eribindula lino mulyatsuka erikolwa kibiso-biso. Omu byasa by’ebirimo eby’erimbere abakristo babya bakateya eSabato y’okwenene. Ibakalwiririra eriha Nyamuhanga y’olukengerwa, kandi ibakikiriraya bati Ebihano byiwe ni ndabinduka, mubateya n’omuhwa obubuyirire bw’amahano wakyo. Nikwa omu bwenge bunene, Satani mwakola erilaba omu bakwenda buwe erihiraho ekilubirirwa kiwe. Erilangira bati amalengekania w’abandu amahiribwa oku kiro kya Sande, mukyayirwamomukongo w’erisikya erilubuka lya Kristo. Mubakolera mukyo mw’emibiri y’engangirirya/enyikirirya; liriryo ikinaganzirwe ng’ekiro ky’erisatiramoemisato, ibakinategaya eSabato mu yibuyirire. OO 52.1
Eritema enzira busana n’omubiri owabya ateka-tekire eriguinzerera, Yesu ate asa, Satani abya inyabiryebembetya abaYuda eritomeka oku Sabato kw’ehilayiro ehikala-kalire, neryo eriteyayo lyamabya muheke alitohire. Neryo omw’ikolesya ekyakala ky’amabehi ekyo aleka abandu ibalangirirayomwo, mwahira kuyo kw’erigaywa ng’ekilayiro ekyahiribawaho abayuda. Omugulu abakristo balolaya embere erirnda eSande ng’ekiro ky’obugeni bw’ebitsange, mwasondolabo batoke erikangania ng’oku baponire abaYuda, bamayira eSabato mu kiro ky’eritsira akalyo, ekiro ky’erisusumana n’erikungumana. OO 52.2
Omu kitsweka ky’erimbere omu kyasa ekyakani, omukama w’e Roma iyo Kostantino mwalabyaho ekilayiro ati Sande yamabya kiro ky’obugeni eky’abandu bosi omu bwami bw’e Roma obwosi. Ekiro ky’eryuba mukyabya ikikasikibawa abakafiri abali ahisi sy’obutabale bwuwe kandi kyanasikibwa abakristo; kyabya kilayiro ky’omukama oyo erisanga-sangania ebyo bakafiri banzire n’ebyo bakristayo banzirre. Abakulu b’ekanisa nibo bamuhatikana erikola atya, abo, ababya ibakakunawa erisonda eritunga obutoki, mubalangira bati ekiro kigumerera kiryaramibawa abakristo n’abakafiri ikyangalekire abakafiri ibaliga obuli-nga-bukristayo neryo ikikendyongera ekanisa eribya y’obutoki n’olukengerwa. Nikwa abakristo banene abakasaga Nyamuhanga omugulu bakasondolawa eritwala eSande ngayinemoobuli nga bubuyirire, mubabya ibakinatwala eSabato y’okwenene nga niyo nyibuyirire ya Nyamuhanga neryo ibakategayayo bakolobera ekilayiro ekyakani. OO 52.3
Omutebya mukulu abya isyali agunzerera omubiri wuwe. Abya inyabiritwamoerisanga-sangania abakristo abosi bo haguma ahisi sy’ebendera yiwe kandi n’erikolesya obutoki bwuwe erilaba omu mukwenda wuwe, omwimaniri mukulu w’e kanisa, ow’emiyiheko, oyukayambahulamo Musiwa wa Kristo. Erilaba omu bakafiri ababindukire kitsweka, Abasondoli b’ekanisa abawite ebyo bakanza n’abanya-kanisa abanzire ekihugo, mwagunzerera ekilubirirwa kiwe. Esyondeko nene-nene musyakolwa buli ndambi, omu bakulu-bakulu b’e kanisa ababya bakahinda erilwa omu kihugo ekyosi. Hakuhi omu buli ndeko eSabato eyo Nyamuhanga anahiraho iyikasenzegereribawa, obwo eSande iyinemuhanganibwa. Omukongo w’obutikirirye kw’abya agunzerere inyakasikibawa atya ng’owahirawaho obunya-lubula, obwo eSabato y’e Biblia muyarangwa ng’omukongo w’abayhudaya, n’abakategayayo mubahulwamobatakirwa. OO 52.4
Omukulu oyuwire oyo mwatoka eriyihamya “Iye akalwa nʼesyosĩ esyo abandu bakahula mo nyamuhanga, nʼebyosĩ abandu bakaramaya….” 2AbanyaTesalonika 2:4. Mwalengaho eribindula ekilayiro ky’obunya-lubula ekyo kisa ekikakanganaya abandu bosi b’oku Nyamuhanga ow’okwenene kandi oyuliho butsir’itika-tika. Omu kilayiro ekyakani Nyamuhanga akakanganibawa ng’omuhangiki w’olubula n’ekihugo, n’okw’eryo akabya wa ngabane oku syo nyamuhanga syamabehi esyosi. Kyabya kibukyo eky’omubiri w’obuhangiki kiti ekiro ky’ebirinda mukyeribwa ng’ekiro ky’eriluhuka busana n’omundu. Mukyategekanibwa eryikalya Nyamuhanga oyuliho y’omu malengekania w’abandu ng’enzuko y’eribyaho kandi ng’ow’erisikya mu mubuyirire n’ow’eriramya. Setani akalengaho eribindula abandu b’okw’olobera Nyamuhanga, kandi n’okw’olobera Ebihano byiwe; busana n’ekyo akahira akagala kiwe k’okw’ilwa n’ekilayiro ekyo ekikakanganaya Nyamuhanga ku niyo muhangiki. OO 53.1
Aba abahakani (protestants/les protestnts) neryo mubabya bakabuga bati erilubuka lya Kristo oku kiro kya Sande mulyayirakyo mu Sabato y’abakristo. Nikwa sihali bwimiribw’Amasako. Kristo syali atahira oku kiro ekyo kw’erisikya ng’eryo, n’omu banabya abakwenda buwe mubatahira kukyo kw’erisikya eryo. Eriteya ekiro kya Sande ng’ekiro ky’eriramiryamo eky’abakristo kyatsuka omu “Eky’embita eky’obute na bilayiro” ekyo (2 Batesalonika 2:7 R.V), ekyatsuka omubiri wakyo w’omu biro bya Paulo nibya. Omwami Mukulu mwimirya omwanya w’obunya Papa oyu wo hayi kandi mugulu wahi, kwehi? Ni nzumwa yahi eyihikire eyangahebwa busana n’erihingisya eryo Amasako atelayira, kwei? OO 54.1
Omu kyasa ky’endatu obunya Papa bwabya ibwabiriyihanda ndeke. Ekitumbi kyabwo eky’obwami mukyahribwa omu muyi w’obwami bw’e Roma, kandi omukulu w’e kanisa y’e Roma mwalabibwaho eribya mukulu w’e kanisa y’e kihugo ekyosi. Obutikirirye bwabya ibwabirisigira obunya Papa bw’omwanya. Ekiyoka kyasangawa ikyabiriha ekinyama ky’obutoki bwakyo, n’ekitumbi kyakyo n’amaka manene. Eribisulirwa 13: 3-7. Abakristo mubakakwa eritwamoerilwika obuyiketerwa bwabo n’eririga emikonga y’obunya Papa n’eriramyabwo, kutse eryitibwa oku mubanga, kutse erihisibwa oku kilundo ky’esyongwe esimugulumira, kutse eryitibwa omu mbasa. Oku ndambi eyo ebinywa bya Yesu mubyabererera ebikabuga biti: “Mwasyahoterwa nʼababũtĩ benyũ nʼabagala benyũ, nʼabalĩkyenyũ, nʼabĩra benyũ, kandi basyĩta abandi bʼũkwʼĩnywe. Abandu bosĩ basyabakwa obusu busana nʼerĩna lyage.” Luka 21:16, 17. Eryendererya mulyahika oku bayiketerwa n’erihitan’inene kwilaba eryamabiritabya, n’ekihgugo mukyabya kisatiro kinene eky’amalwa erigunaza amagana-n’amagana w’ebirimo e kanisa ya Kristo muyabana obusayiro omu bitsweka ebiyiherere kandi ebitehikawamobandu. Omuminyereri akabuga ati: “Nĩkwa omũkalĩ mwasagira omo mbwarara, aho Nyamuhanga akokotaya omwanya busana naye, aho asyalemberwa ebiro elfu nguma nʼamagana abiri nʼamakũmĩ ndatu (1,260).” Eribisulirwa 12:6. OO 54.2
Ekanisa y’e Roma erisambir’oku butoki muyabya nzuko y’ebirimo ey’Omwirimya. Obutoki bwayo bwabere bukakanyirira, n’omwirimya kwabya akanyire atya. Abandu mubalusya eryikirirya lyabo ly’oku Kristo, oyuli musingyi w’okwenene, bamahiralyo oku Papa w’e Roma. Omu kitswa ky’eriyiketera Omugala wa Nyamuhanga busana n’eriganyirw’ebibi byabo kandi busana n’erilama erya kera-na-kera, abandu mubatungerera oku papa, n’oku bahereri n’abakulu b’abahereri obu papa ahereraya obutoki. Mubakangiriribwa bati Papa niyo musangania wabo oku kihugo kandi bati sihali wangahika eyiri Nyamuhanga atawite ng’alyalaba omw’iyo; kandi bati okw’ibo iyo akimana omu kitswa kya Nyamuhanga neryo batolere ibamw’owa kundu. Erihengema oku by’akasonda ini nzumwa eyikagunza busana n’erisuyirwa erikalire kwilaba ebyosi oku mibiri n’emitima ey’abakaketa abo. Amalengekania w’abandu kw’abya alusibirwe atya oku nyamuhanga amahiribwa oku bandu banya-malolo, abakasobaya kandi abatsurumi, eyihi, kwilab’aho, mubahirawo oku munya-mwami w’omwirimya winyini-nyini, oyuwabya akakangania onutoki bwuwe erilaba omw’ibo. Ekibi mukyaswikwa-swikwa omu byambalo eby’obutunganene. Omugulu Amasako akalyatangirirawa, neryo omundu inyayilangira ng’ow’endata kutsibu, tukakwama erirondekania erikunya-kunya emyatsi, amabehi, n’erilangira ekibi nga si mwatsi. Omw’isumba Ebihano n’emikongo y’abandu ekinyukuro ekikalwa okw’isegerya Ebihano bya Nyamuhanga byo luhande mukyaminyikala. OO 55.1
Ebyo byabya biro by’amalige busana n’ekanisa ya Kristo. Ababalami b’olulengo olutolerene abali bayiketerwa babya bake kutsibu. N’omu kyanabya kiti okwenene kwabya ikunawite abakatulakwo, oku yindi migulu ikikabanika kiti amabehin’eriramya esyosanamu bikendikwamin’ikindira iguma, n’engangirirya/enyikirirya ey’okwenene ng’eyikendikwamin’iburangana oku kihugo. Engulu yuwene muyitaswalangirwa, liriryo emihanda y’ekisomo muyakanyirira, n’abandu mubahekibwa omuheke w’erikwama ebirayiro ebikala-kalire. OO 55.2
Mubakangiriribwa eritungerera oku Papa ng’omusangania wabo. Sikyekyo kisa, mubakangiriribwa eriyiketera emibiri yabo busana n’eririhirira ebibi. Esyongendo nyiri-nyiri esy’eriya omu myanya mikulu-mikulu, emibiri y’eriyirihirira, eriramya amakuha w’abahola kera-kera, erihimba amakanisa, emyaliro n’ebiherero, erihayo ekihunzo-hunzo ky’esyombulo oku kanisa — ebi n’ebindi binene ebisosene n’ebi mubyakakwa abandu busana n’eriboberya erihitana lya Nyamuhanga kutse eriyibamnira erisimwa nayo; ambu mbwino Nyamuhanga ali ng’abandu, erihitana oku tutsungurugutsutsu, kutse eriboberibwa otusunzo n’emibiri y’eriyirihirira. OO 55.3
N’omukyanabya kiti obubi mubwatabala n’omubebembetya bw’e kanisa y’e Roma, eriminywa lyayo mulyakanyirira. Ekyasa ky’omunani kyabere kikayahwaho, abakalalirya b’obunya Papa mubabuga bati ekanisa yabere yikanatsuka abakulu b’ekanisa y’e Roma babya ibanawite obutoki bugumerera ng’obu babya bawite oku butuku obwo. Erisikya omwatsi oyu hatolere ihakolesibwa emiringo mirebe eriyirakyo muky’obutoki; na kino mukyabanika luba erilwa oku tata w’amabehi. Aba padiri mubayihanga-hanga bati bamabana ebisakango ebya kera-kera. Bati bamabana ebisakango eby’erilayira ery’esyondeko ebite byatowibwako, ebikabuga biti papa anabya awite obutoki bw’endat erilwa kera. Neryo ekanisa eyabya iyabirigana okwenene eyomuyanguha eririga amatebo ayo. (Ulebaye Endomeke). OO 56.1
Abatalegula abake abakahimba oku musingyi w’okwenene (1 AbanyaKorinto 3:10, 11) mubayibula-bula kandi bamabandwako ekyabu ky’engangirirya y’amabehi kikakakirya omubiri. Ng’abahimbi b’oluhimbo lw’e Yerusalema omu biro bya Nehemia, abaguma ba kubo babya ibanayitekatekire eribuga bati “amaka w’abaheki b’emiheke akahwa, kandi muli ebibaya bingi kikaleka itutatoka erihimba” Nehemia 4:10. Abaguma b’oku bangabere bahimbi bayiketerwa, babere babiriluha erihalikana n’eryendererya, obunyeyi, obubi, n’obuli mukangya owu Satani atega atoke erikakirya erikula-kulana lyabo, mubahwamoakagala; neryo busana n’eribana obuholo n’obuteya bw’ebindu byabo n’esyongebe syabo. Mubabinduka erilwa oku musingyiwabo ow’okwenene. Abandi isibalitahahukibwa erirwanisibwa esyonzigu syabo, mubabuga butsir’isaga bati: “Simubahebo; mwibuke Omukama, oyuli mukulu n’ow’eryubahya...” (Omulondo owa 14.); neryo mubaloly’embere n’omubiri, obuli muguma inyane n’omuyali wuwe oku ndungu. Abanya Efeso 6:17. OO 56.2
Omulimu mugumerera ow’eripona n’erilwa n’okwenene abirikolesya esyonzigu sya Nyamuhanga obuli mugulu kandi n’eriyiyinia ligumerera, n’obuyiketerwa bwabiribya ibunemuyitsutswa oku bagombe buwe. Ebinywa ebyo Kristo akaniraya abiga buwe ab’erimbere bikahamba oku bakwami buwe erihika okw’ihwererera ly’emigulu ati: “Nʼebyo ngabũga nenyũ, ngabũga nʼabosĩ nyiti, Mũtegaye!” Mariko 13:37. Omwirimya mwayitwa ng’amakanya kwilaba. Eriramya esyosumba mulyabya ery’abosi. Ibakakiraya ehibani hy’okusyosyosumba, neryo ibasabira kusyo kw’emisabe. Emitsye eyituwene kwilaba eyosi ey’eriramya esyosumba muyabyaho. Eriramya esyosumba mulyatabala oku bulengekania bw’abandu ku kutsibu isibangasyalengekania ekihikire. Omugulu abahereri n’aba tungereri(bishops) babya ini banzi b’ebitseme-tseme, abakayitsemesaya kandi aboswire ekinyukuro, abandu abakasamalira kubo busana n’erisondolwa ikyangabaganiribwako eribya ibabiryongoberera omu butaminya n’omw’ikola ebyaga. OO 56.3
Eyindi ntambu omw’iyihamya ery’obunya Papa muyabanika, omu kyasa ky’erikumi n’ekiguma, omugulu Papa Girigoli owa 7 atulawo ati ekanisa y’e Roma yibuyirire. Enguma kyoku syonzumwa esyo ahereraya yabya eribuga ati ekanisa siyiri yatasobya, kandi siyendisyasobya na kera, erikwamana n’amasako. Nikwa mwatakwamyako ebyasakawa by’e Biblia erisikya omwatsi oyo. Omukulu w’ekanisa omunya-miyiheko oyo kandi mwayitwala ng’awite obutoki bw’erilusya abami b’oku kitumbi, kandi amatwamoati olubanza iyo olw’abiritwa sihali wangasubyalw’enyuma, nikwa ati iyo awite obutoki bw’eribindula ebyo abandi balyatwamwo. Eky’erikanganiryako eky’eriswekya eky’emitsye yiwe ey’obwiti obw’oyukalwira obute bukola-nabi ono mukyakanganibwa omu musindo ow’agalirayamo omukama w’ekihugo ery’ebu Girimani iyo Henule (Henry) owa 4. Kusangwa abere alengekania ati omukam’oyo anginabya isyalisikaya obutoki bwa Papa, mukyatwibwamoambu omukama amatwibwa omu kitabu n’erilusibwako ekitumbi ky’obwami. Mwakw’obuba bunene omugulu abalerembera buwe bamulwako n’erimusayisya, obwo obusondoli bwa Papa ibwabirihira mubo mw’omuhwaw’erilwa nayo, Henule mwalangira ikimutolerene erihiraho obuholo bwuwe n’e Roma. Mwagenda na mukali wuwe n’omugombe wuwe omuyiketerwa bamalaba oku kitwa ekya Alps omu mugulu w’omututa, atoke eriyawa omu bisando bya Papa oyo. Abere ahik’oku kikali aho Girigoli asangawa inyakalwa, mubamwebembetya, isyali n’abakamutegaya, omu kyumba ky’eyihya, neryo eyo omu minga y’omututa, omutwe wuwe isyaswikireko lukimba lwosi-lwosi, n’omubisando isimuli malikuba, kandi inyanambite otukimba t’obulige, mwalinda erihika aho Papa amuligira eriya ey’ali. Erihika ohw’agunzira ebiro bisatu inyanemutsira akalyo n’eritondogola amalolo wuwe, omukulu w’e kanisa oyo nimoabya aligire erimuha ekiganyiro. N’omu kyanabya kyabere kitya nibya, omukama w’obwami bw’eRoma oyo mwahiribwako olukako eritenditsuka emibiri yiwe kutse erikolesya obutoki bwuwe bw’obwami erihika aho Papa akendimulayira. Neryo Girigoli, akayisyetera omw’ikinda liwe, mwayihalamba ati lwabya lukwamirwa luwe eritoya abami abakayiheka. OO 57.1
Talebaya engabane ku yiri nyingana eyiri aho kati-kati k’emiyihalambo mingaho-ngaho ey’omukulu w’ekanisa oyukayibimba-bimbaya n’eriyikehya n’obwolo-bwolo bwa Kristo, oyukayikanganaya ng’akakongota oku mutima ati bamuligiremoaningira atoke erireta eriganyira n’obuholo, kandi oyuwakangiriraya abiga buwe ati: “kandi oyo wanzĩre eribya wʼerĩmbere omo katĩkatĩ kenyũ asyabya mugombe wenyũ.” Matayo 20: 27. OO 58.1
Amagana w’ebirimo eyakwamaho muyabyamoerikanyirira ly’ebihalyo sy’omu ngangirirya y’e Roma. N’obunya Papa bute bwahiribwaho nibya erikangirirya ery’abamenge abali abakafiri, abandu babya ibanemuhulikiriralyo kandi irinemubindula emikolere y’ekanisa. Abanene b’oku ababuga bati bamabinduka mubabya ibanamakirire oku nyikirirya sy’amenge w’ekisomo kyabo aw’obutikirirye, neryo mubataloly’embere erisomabyo ibo basa nikwa mubahatikana bati n’abandi batolere ibabisoma ambu niyo nzira eyikenditokesyabo eriminywa omu kati-kati k’abatasi Nyamuhanga. Ebihalyo nyinene-nyinene kusyabya syingire sitya omw’kirirya ly’obukristo. Enyikulu ya musyo yabya eryikirirya omu buhangiranwa bw’obutahola bw’omundu kandi bati oyuholire akabya inyanemw’owa n’eriminya ebiriho. Engagirirya eno muyabya musingyi ogu eRoma yahandako erilakira abatunganene ababirihola n’eriramya Maria oyuwabut’omwana isyaly’atabana mulume. Eki kandi mukyalwako amabehi aw’eryagalibwa kera-na-kera ery’abatikirirye, awaby’ingire luba-luba omw’ikirirya ery’obunya Papa. OO 58.2
Neryo enzira muyateka-tekwa busana n’eryingirya ekindi kindu ky’obutikirirye, ekyo eRoma yahulamo pagatori /Perigatoli neryo yamakolesibwa mu ky’erisayisyamo ekihunzo-hunzo ky’abandu ababya ibakanguha eribindulwa n’ababya bawite esyonyikirirya esitemo. Amabehi aya akatulawo ati hali omwanya w’eryagaliryamo, aho emitima ey’abatitatolera erisyaheribwa kera-na-kera yikasuyirawa busana n’ebibi byabo, neryo bakalwamoomugulu erisuyira lyabo likahwa, neryo ibalihirwa omu lubulaa. (Ulebaye endomeke - 1) OO 58.3
Kandi muhayitsutsibwa eriyipika-pikira erindi eryangatokesya ekanisa y’e Roma eribanira amagobo w’omw’isaga n’ebibi ebyabya bikakolwa abakwami bayo. Mubahiraho engangirirya ey’esyo indalugensia (eriyirihirira olubanza omosy’ombulo). Abosi abangayihandikisya omu nyuhe sya Papa esy’erigalihya obwami bwuwe, erisuyira esyonzigu syiwe, kutse eribulegetya abosi abangalengaho erigana obukulu bwuwe bw’endata kimweyo mubalaganisibwa erilusibwako ebibi omu bwoswire, ebyakolawa enyuma, n’ebikakolawa lino, n’ebikendisyakolwa nibya, kandi n’eriboholabo oku malumi wosi n’erisuyira eryosi eryo omundu angakola. Kandi abandu mubakangirirbwa ambu omw’ituha esyombulo oku keleziya banginayisangulako ekibi, kandi n’erisangulakyo oku mirimu ey’abira babo abaholire ababya ibanabohere omu birimi by’omuliro n’eryagalyabo. Omu syonzira ng’esi eRoma muyosulya omu syongunza syayo mw’esyombulo n’eryikalyaho erikangabagasania, eby’eryitsemesya n’obubi eby’oyo oyukayambahulamu musigwa w’oyo oyutabya awite ohw’angegemya omutwe wuwe. (Ulebaye endomeke - 1). OO 58.4
Omukonga w’ekihulo ky’erigunzerera owali omu masako mwahindulwamo mukonga w’eriramya esyosanamu owakahulawamo Misa. Omw’ibuga ebinywa ebiteyitegereribawa, aba padiri ibakayipambatika bati bakabindula omugati owa luberera n’obwaabu mo “mubiri n’omusasi wa Kristo” winyini-nyini — Biri omu kitabu ekyasakawa Cardinal Wiseman ekikahulawamo The Real Presence of the Body and Blood of Our Lord Jesus Christ in the Blessed Eucharist, proved from Scripture (Eribyaho linyini-nyini ery’omubiri w’Omukama wetu Yesu Kristo omu Yukaristu Eyitsumwirwe, ng’oku Amasako akabuga), eky’eryiga ekya 8 ekitsweka ekya 3, akatsweka aka 26. N’eriyowa ngakubine bitya eriri lya kitsumi, ibakabuga butsir’iyibisa bati bawite obutoki bw’erihangika Nyamuhanga, oyuli muhangiki w’ebind byosi. Abakristo ikikabayitsutsibawako erikangania eryikirirya lyabo ly’omu mabehi tsutsutsu awakatsuma olubula aya, batitakola batya ibakendyitibwa. Abandu bangyi kutsibu abagana mubahisibwa. (Ulebaye endomeke - 1) OO 59.1
Omu kyasa ky’erikumi na bisatu muhahiribwa eky’erikolesya eky’obunya Papa ekindi ekyabya kibi kwilaba ebyosi — akatunga akabya kakasuyira abandu ababya bakagana esyonyikirirya sy’e kanisa ay’e kikatuliki. Omunya-mwami w’omwirimya mwakola n’Abasondoli b’obunya Papa. Omu syondeko syabo esy’embita, Setani n’abalaika buwe mubatabala oku bulengekania bw’abandu esyongoli sy’amalolo, malaika wa Nyamuhanga isyalolirwe, mwimana aho kati-kati, inyakasakanga ebikita buba eby’akatunga akakasuyira ako ebyo kalyatwamwo, n’erisakanga emitondekanirye y’ebikakolawa ebikita subali kutsibu okw’ilangirwa ameso w’abandu. “Babeli Mukulu mwatamira omu musasi w’abagombe ba Nyamuhanga.” Ebikunya-kunyirya eby’embule y’abandu abitibawa busana na Kristo mubalakira Nyamuhanga erituhulya oku butoki obuwire obwo. OO 59.2
Obukatuliki mubwatabala oku kihugo kyosi n’obutsurumi. Abami n’abalemi b’e etabalo mubolobera eritwaamolya papa w’e Roma. Esyongebe sy’abandu busana n’endambi eyo kandi busana n’erikota musyabanika papa nga niyo awite kusyo. Eribuga amagana w’ebirimo esyongangirirya sy’ekikatuliki musyangirirwa abandu bangyi kandi butsir’itika-tika, emikonga yakyo iyikakolawa n’erisikibwa nga yibuyirire, ebiro by’amageni wakyo abandu bosi ibakakwamabyo. Erilwa oku mugulu oyo, ekanisa y’e Roma siyiri yatatunga olukengerwa ekirengire ekyo, erikangabagasania erirengire eryo n’obutoki obulengire obwo. OO 60.1
Nikwa “erityangura ly’eryuba ery’obunya Papa niryo lyabya lyabere nyahinda y’omwirimya busana n’ekihugo.” Biri omu kitabu ekya The History of Protestantism, ekya 1, ekihande ekya 4, ekyasakawa J.A. Wylie.Hakuhi amasako Abuyirire abya isyasibwe, butsira oku bandu basa, nikwa n’oku ba padiri.Abasondoli b’obunya Papa mubabeherwa ekyakakala ekyabya kikabisula ebibi byabo, ng’oku byanabya oku bafarisayo aba kera.Ebihano bya Nyamuhanga, ebiri lulengo lw’obutunganene byabere byabirilusibwaho, mubakolesya obutoki butsira busubuliro, kandi bamakola obubi butsir’ikakiribwa.Eryiba abandu, omururu w’eritungo, erisata omu syombulo mubyakanyirira.Abalume isibalikwa susubali y’ebyaga ebyo babya bakatungirako obuteke kutse olukengerwa.Ebikali by’aba papa n’abalerembera babo mubyabya myanya y’ritamiriramon’erisingiriramwo.Abaguma b’oku ba papa abali oku kitumbi mubakola ebyaga ebikalire kutsibu neryo abalemi b’ekihugo mubalengaho erilusya abakulu-bakulu b’ekanisa abo b’oku kitumbi ibakalangirabo ng’ebirimu bibi kwilaba lulengo isibangagumirwa.Eribuga amagana manene w’ebirimo eBusungu muyitahiraho ndeka-teka sy’eryiga, kutse eriyikolera mubiri kutse erkula-kulana.Erisanyarara lya ngeso n’amalengekania mulyaterera abakristo. OO 60.2
Emibere y’ekihugo ahisi sy’obutoki bw’ekiroma mulyakangania eribererera erikita buba kandi erikasisiraya ery’ebinywa by’omu minyereri Hosea biti: “Abandu bage bamaheribwa eribula eriminya. Kusangwa wabirigana eriminya, nage nasya kugana nibya, eribya muhereri wage. Kusangwa wabiribirirwa emigambo ya Nyamuhanga wawe, nasyibirirwa abana bawe nibya.” “…Sihali kwenene, kutse obubuya, kutse eriminya Nyamuhanga omu kihugo. Hali eritsuma n’eriteba, n’erita, n’eriiba, n’eringira, bakakola, n’omwaga n’eriuta omusasi likakwama eriuta musasi.”Hosea 4:6, 1, 2. Ebyabya byalwire omw’ilusyaho ekinya kya Nyamuhanga ku byabya byabere bitya. OO 60.3