Κεφάλαιο 13: Ολλανδια και σκανδιναβια

Από πολύ νωρίς η παπική τυραννία στην Ολλανδία είχε ξεσηκώσει έντονη διαμαρτυρία. Επτακόσια χρόνια πριν από την εποχή του Λουθήρου, δύο Ολλανδοί ιεράρχες που βρίσκονταν με ιδιαίτερη αποστολή στη Ρώμη όπου γνώρισαν το πραγματικό ποιόν της “Αγίας Έδρας,” επέπληξαν το Ρωμαίο ποντίφηκα με τα ακόλουθα ατρόμητα λόγια: “Ο Θεός εξασφάλισε στη βασίλισσα και νύφη Του, στην εκκλησία, μια εκλεκτή και αιώνια προμήθεια για την οικογένειά της, μια άφθαρτη ακατάλυτη προίκα και της πρόσφερε ένα αιώνιο στέμμα και σκήπτρο ... Όλα αυτά τα προνόμια τα κατέσχες εσύ σαν κλέφτης. Θρονιάστηκες στο ναό του Θεού. Αντί για ποιμένας κατάντησες ο λύκος των προβάτων . . Θέλεις να σε αναγνωρίσομε για ανώτατο επίσκοπο, αλλά συμπεριφέρεσαι σαν τύραννος ... Ενώ οφείλεις να είσαι δούλος των δούλων, όπως αποκαλείς τον εαυτό σου, προσπαθείς να γίνεις ο κύριος των κυρίων ... Περιφρονείς τις εντολές του Θεού ... Το Άγιο Πνεύμα είναι εκείνο που οικοδομεί τις εκκλησίες απ’ άκρη σ’ άκρη της γης ... Η σεπτή του Θεού μας πόλη της οποίας είμαστε πολίτες, εγκολπώνεται κάθε μέρος του ουρανού. Και είναι μεγαλύτερη από την πόλη την οποία οι όσιοι προφήτες αποκάλεσαν Βαβυλώνα η οποία ισχυρίζεται ότι είναι θεϊκή, υψώθηκε μέχρι τον ουρανό, βαυκαλίζεται ότι η σοφία της είναι αθάνατη και διατείνεται ακόμη, χωρίς να μπορεί να το αποδείξει, ότι ούτε έσφαλε ποτέ ούτε είναι δυνατόν ποτέ να σφάλει.” (Gerard Brandt, “History of the Reformation in and About the Low Countries,” Τόμ. 1, σελ. 6.)ΜΔ1 249.1

Από γενεά σε γενεά και άλλοι ξεσηκώθηκαν προβάλλοντας την ίδια διαμαρτυρία. Οι πρώτοι εκείνοι δάσκαλοι, γνωστοί με διάφορα ονόματα και με τα χαρακτηριστικά των Βαλδενσίων ιεραποστόλων, ταξιδεύοντας σε διάφορες χώρες και διαδίδοντας παντού τη γνώση του ευαγγελίου, έφθασαν μέχρι την Ολλανδία. Γρήγορα διαδόθηκαν οι διδασκαλίες τους. Αυτοί μετέφρασαν σε στίχους τη Βαλδενσιανή Γραφή στην Ολλανδική γλώσσα. Έλεγαν ότι “το μεγάλο της πλεονέκτημα ήταν ότι δεν υπήρχαν μέσα σ’ αυτή ούτε αστεϊσμοί ούτε παραμύθια, ούτε ανοησίες, ούτε νοθείες, παρά μόνο τα λόγια της αλήθειας. Μπορεί πού και πού να συναντάει κανείς κάποιο σκληρό στοιχείο, αλλά η βασική ουσία και η γλύκα του αγαθού και αγίου περιεχομένου της εύκολα ανακαλύπτονται σ’ αυτή.” (Βλέπε ίδιο μέρος, Τόμ. 1, σελ. 14.) Αυτά έγραφαν οι φίλοι της αρχαίας πίστης στο δωδέκατο αιώνα.ΜΔ1 249.2

Οι Ρωμαϊκοί διωγμοί άρχισαν. Παρά τη φωτιά και τα βασανιστήρια όμως, οι πιστοί εξακολουθούσαν να πληθύνονται, διακηρύττοντας σταθερά ότι η Βίβλος είναι η μόνη αλάθητη θρησκευτική αυθεντία και ότι “κανείς δεν έπρεπε να εξαναγκαστεί να πιστέψει με τη βία, αλλ’ ότι έπρεπε να ελκυσθεί με το κήρυγμα.” (Martyn, Τόμ. 2, σελ. 87.)ΜΔ1 251.1

Οι Λουθηρανές διδαχές βρήκαν πρόσφορο έδαφος στην Ολλανδία όπου πρόθυμοι πιστοί άνθρωποι παρουσιάστηκαν να κηρύξουν το ευαγγέλιο. Ο Μέννο Σίμονς προέρχονταν από μια Ολλανδική επαρχία. Αναθρεμμένος με τη Ρωμαιοκαθολική θρησκεία και χειροτονημένος παπάς, δεν είχε ιδέα από τη Γραφή και ούτε είχε καμιά επιθυμία να τη διαβάσει από φόβο μη παρασυρθεί από την αίρεση. Όταν κάποτε του γεννήθηκε μια έμμονη αμφιβολία σχετικά με το δόγμα της μετουσίωσης, την εξέλαβε σαν πειρασμό από μέρους του Σατανά και προσπάθησε να απαλλαγεί απ’ αυτή με την προσευχή και την εξομολόγηση. Αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Τότε δοκίμασε να κατασιγάσει τον έλεγχο της συνείδησής του με διάφορες διασκεδαστικές ασχολίες. Και πάλι όμως μάταια. Αργότερα κατέληξε στη μελέτη της Καινής Διαθήκης και αυτό, μαζί με τη βοήθεια των Λουθηρανών συγγραμμάτων, τον έκανε να δεχθεί τη μεταρρυθμισμένη θρησκεία. Λίγο αργότερα, σ’ ένα γειτονικό χωριό, παραβρέθηκε αυτόπτης μάρτυρας στην αποκεφάλιση ενός ατόμου που θανατώθηκε επειδή είχε βαφτιστεί για δεύτερη φορά. Αυτό τον παρακίνησε να ερευνήσει τι διδάσκει η Βίβλος σχετικά με το νηπιοβάπτισμα. Δεν βρήκε καμιά Γραφική υποστήριξη για το θέμα αυτό, ανακάλυψε όμως ότι η μετάνοια και η πίστη αποτελούσαν πάντοτε προϋπόθεση απαραίτητη για το βάπτισμα.ΜΔ1 251.2

Ο Μέννο αποχώρησε από την Καθολική εκκλησία και αφιέρωσε τη ζωή του στη διδασκαλία των αληθειών που είχε αποδεχθεί. Τόσο στη Γερμανία όσο και στις Κάτω Χώρες είχε εμφανιστεί μια σπείρα φανατικών ανθρώπων που υποστήριζαν αφηρημένες, απατηλές διδαχές, τάρασσαν την τάξη και τη δημόσια αιδώ, και επιδίδονταν σε βιαιοπραγίες και εξεγέρσεις. Ο Μέννο πρόβλεψε τα τρομακτικά αποτελέσματα όπου αναπόφευκτα οι ενέργειες αυτές θα οδηγούσαν και αντιτάχθηκε σθεναρά στις πλανημένες διδαχές και στα έξαλλα συστήματα των φανατικών. Υπήρχαν όμως και πολλοί που είχαν πρωτύτερα παραπλανηθεί απ’ αυτούς τους τελευταίους, αλλά είχαν τελικά ανανήψει από τις κακοήθεις διδαχές τους. Υπήρχαν ακόμη και πολλοί απόγονοι των παλαιών Χριστιανών, καρποί των Βαλδενσιανών διδασκαλιών. Ανάμεσα σ’ αυτές τις τάξεις ο Μέννο εργάστηκε με μεγάλο ζήλο και με επιτυχία.ΜΔ1 251.3

Εικοσιπέντε χρόνια ταξίδευε μαζί με τη γυναίκα του και τα παιδιά του, υπομένοντας δοκιμασίες και στερήσεις και πολλές φορές διακινδυνεύοντας τη ζωή του. Διέρχονταν τις Κάτω χώρες και τη βόρεια Γερμανία, εργαζόμενος κυρίως με τις ταπεινότερες λαϊκές μάζες, αλλά ασκώντας επιρροή αισθητή σ’ όλους τους κύκλους. Προικισμένος από τη φύση με το χάρισμα της ευγλωττίας, αν και με περιορισμένη μόρφωση, ήταν άνθρωπος με αναμφισβήτητη ακεραιότητα, με ταπεινό πνεύμα και με λεπτούς τρόπους, με βαθιά και ειλικρινή ευλάβεια, εφαρμόζοντας στη ζωή του τις αρχές που δίδασκε και απολαμβάνοντας την εκτίμηση του λαού. Οι οπαδοί του, διασκορπισμένοι και καταδυναστευμένοι, υπέφεραν συχνά από το γεγονός ότι τους συνέχεαν με τους φανατικούς του Μύνσερ. Μολαταύτα πολλοί προσηλυτίστηκαν χάρη στις προσπάθειές του.ΜΔ1 252.1

Πουθενά αλλού οι μεταρρυθμιστικές αρχές δεν έγιναν ευρύτερα αποδεκτές απ’ ότι στην Ολλανδία. Μα και σε λίγες άλλες χώρες οι υποστηρικτές τους υπέστησαν τρομακτικότερους διωγμούς. Στη Γερμανία, ο Κάρολος Ε΄, είχε θέσει εκτός νόμου τη Μεταρρύθμιση και δεν θα δίσταζε καθόλου να στείλει στο ικρίωμα όλους τους συμπαθούντες μ’ αυτή. Αλλά οι πρίγκηπες ξεσηκώθηκαν βάζοντας φραγμό στην τυραννία του. Στην Ολλανδία όμως, όπου ασκούσε μεγαλύτερη δύναμη, τα εντάλματα καταδιώξεως εκδίδονταν το ένα μετά το άλλο με καταπληκτική ταχύτητα. Το να διαβάζει κανείς τη Βίβλο, να την ακούει, να την κηρύττει, ή ακόμη και να συζητεί γι’ αυτή σήμαινε να υποστεί τον δια πυράς θάνατο. Το να προσεύχεται κανείς κατ’ ιδίαν στο Θεό, να ψάλλει έναν ύμνο ή να αρνηθεί να υποκλιθεί μπροστά σ’ ένα εικόνισμα, τιμωρούνταν επίσης με το θάνατο. Και στην περίπτωση ακόμη που οι άνθρωποι αποκήρυσσαν τις πλάνες τους, πάλι ήταν καταδικασμένοι να πεθάνουν—οι άντρες με την καρατόμηση, οι γυναίκες με το να θάβονται ζωντανές. Χιλιάδες πιστών εξολοθρεύτηκαν κατά τη βασιλεία του Καρόλου Ε΄ και του Φιλίππου Β΄.ΜΔ1 252.2

Κάποτε μια ολόκληρη οικογένεια οδηγήθηκε μπροστά στους Ιεροεξεταστές με την κατηγορία ότι δεν είχαν παρευρεθεί στη λειτουργία, αλλά λάτρευαν το Θεό στο σπίτι τους. Όταν ερωτήθηκε τι έκαναν κατά την κατ’ ιδίαν λατρεία τους, ο νεότερος γιος της οικογένειας απάντησε: “Γονατίζομε και προσευχόμαστε να φωτίσει ο Θεός τις διάνοιές μας και να συγχωρήσει τις αμαρτίες μας. Προσευχόμαστε για το βασιλιά μας, για την ευόδωση της βασιλείας του και για την ευτυχία της ζωής του. Προσευχόμαστε για τους δικαστές μας, ο Θεός να τους διαφυλάττει.” (Wylie, Τόμ. 18, κεφ. 6.) Μερικοί από τους δικαστές φάνηκαν βαθιά συγκινημένοι. Μολαταύτα, ο πατέρας καθώς και ο μεγαλύτερος γιος καταδικάστηκαν να καούν ζωντανοί.ΜΔ1 253.1

Τη μεγάλη οργή των διωκτών οι μάρτυρες την αντιμετώπιζαν με ισομεγέθη πίστη. Όχι μόνο οι άντρες, αλλά και οι ευαίσθητες γυναίκες και τα νεαρά κορίτσια επέδειξαν θάρρος αήττητο. “Οι παντρεμένες γυναίκες παραστέκονταν πλάι στις στημένες για το μαρτύριο των ανδρών τους σκαλωσιές και τους παρηγορούσαν με τα λόγια πού τους ψιθύριζαν ή τους εμψύχωναν με τους ύμνους που έψελναν ... Οι ανύπαντρες κοπέλες ξάπλωναν ζωντανές μέσα στον τάφο τους σαν να πήγαιναν να κοιμηθούν στο υπνοδωμάτιό τους. Ή προχωρούσαν στο ικρίωμα και στις φλόγες ντυμένες με την καλύτερη φορεσιά τους σαν να πήγαιναν να στεφανωθούν.” (Ίδιος Τόμ. 18, κεφ. 6.)ΜΔ1 253.2

Όπως στην εποχή που η ειδωλολατρεία βάλθηκε να εξολοθρέψει το ευαγγέλιο, το αίμα των Χριστιανών μαρτύρων γίνονταν και πάλι σπόρος. (Βλέπε Τερτουλλιανού, “Απολογία.” παράγρ. 50.) Ο διωγμός συνέτεινε μόνο στην αύξηση του αριθμού των ομολογητών της αλήθειας. Χρόνο με το χρόνο, έξαλλος ο μονάρχης από την αδάμαστη αποφασιστικότητα του λαού, επέμενε στην εφαρμογή των σκληρών μέτρων του· αλλά άδικα. Κάτω από την αιγίδα του ευγενή Γουλλιέλμου της Οράγγης, η επανάσταση τελικά απέδωσε στην Ολλανδία την ελεύθερη λατρεία του Θεού.ΜΔ1 253.3

Στα βουνά του Πιεμοντίου, όπως και στις γαλλικές πεδιάδες και στις ολλανδικές ακτές, ο προοδευτικός δρόμος του ευαγγελίου χαράχτηκε με το αίμα των οπαδών του. Στις βορεινές όμως χώρες το ευαγγέλιο εισέδυσε με τρόπο ειρηνικό. Φοιτητές της Βυττεμβέργης επιστρέφοντας στα σπίτια τους, έφεραν μαζί τους στη Σκανδιναβία τη μεταρυθμισμένη πίστη. Η εκτύπωση των Λουθηρανών συγγραμμάτων συνετέλεσε επίσης στη διάδοση του φωτός. Οι απλοί, σκληραγωγημένοι κάτοικοι του Βορρά στρέφονταν από την εξαχρείωση, την επίδειξη και τις δεισιδαιμονίες της Ρωμαϊκής θρησκείας και ασπάζονταν τις αγνές, απλές και ζωοδότες αλήθειες της Γραφής.ΜΔ1 253.4

Ο Τάουσεν, “ο Μεταρυθμιστής της Δανίας,” ήταν ο γιος ενός αγρότη. Από νωρίς το παιδί φανέρωνε μια εξαιρετική αντίληψη. Διψούσε για μόρφωση. Αλλ’ αυτή δεν του την επέτρεπαν τα οικονομικά των γονέων του και κατέληξε στο μοναστήρι. Εδώ η αγνότητα της ζωής του, μαζί με την επιμέλεια και την πιστότητά του, κέρδισαν την εύνοια του ηγουμένου του. Εξετάζοντάς τον διαπίστωσε ότι κατείχε τάλαντα που υπόσχονταν πολύτιμες υπηρεσίες κάποια μέρα για την εκκλησία. Αποφάσισαν να του προσφέρουν τα μέσα να μορφωθεί σ’ ένα από τα Πανεπιστήμια της Γερμανίας ή της Ολλανδίας. Στο νεαρό σπουδαστή χορηγήθηκε το προνόμιο της εκλογής της σχολής της προτίμησής του κάτω από ένα μόνο όρο: αποκλείονταν να πάει στη Βυττεμβέργη. Ο υπότροφος της εκκλησίας δεν έπρεπε να εκτεθεί στο δηλητήριο της αίρεσης. Έτσι σκέπτονταν οι μοναχοί.ΜΔ1 254.1

Ο Τάουσεν πήγε στην Κολωνία, την εποχή εκείνη όπως στη σημερινή, ένα από τα προπύργια του Ρωμαιοκαθολικισμού. Δεν άργησε όμως να απογοητευτεί από τη μυστικοπάθεια των εκπαιδευτών του. Τότε έπεσαν στα χέρια του τα γραπτά του Λουθήρου. Τα διάβασε με θαυμασμό και με ευχαρίστηση και τον κατέλαβε η έμμονη επιθυμία να επωφεληθεί από την προσωπική διδασκαλία του Γερμανού Μεταρρυθμιστή. Μιά τέτοια του ενέργεια όμως θα κατέληγε στο να δυσαρεστήσει τον ηγούμενό του του μοναστηριού και να χάσει την υποστήριξή του. Αλλά σύντομα πήρε την απόφασή του, και σε λίγο διάστημα εγγράφονταν στο Πανεπιστήμιο της Βυττεμβέργης.ΜΔ1 254.2

Επιστρέφοντας στη Δανία, κατέληξε πάλι στο μοναστήρι του. Κανένας δεν τον υποπτεύονταν ακόμη για Λουθηρανισμό. Δεν είχε αποκαλύψει το μυστικό του, αλλά προσπαθούσε, χωρίς να διαγείρει τις προκαταλήψεις των συντρόφων του, να τους οδηγήσει σε μια αγνότερη πίστη και σε μια ανώτερη ζωή. Άνοιγε τη Γραφή εξηγώντας την πραγματική της έννοια και τελικά τους παρουσίαζε το Χριστό σαν τη δικαιοσύνη του αμαρτωλού και τη μοναδική του ελπίδα σωτηρίας. Αυτό εξόργισε πολύ τον ηγούμενό του που τόσες ελπίδες έτρεφε γι’ αυτόν, τον μελλοντικό γενναίο υπερασπιστή της Ρώμης. Διατάχθηκε πάραυτα η μεταφορά του σε άλλο μοναστήρι όπου τον απομόνωσαν στο κελί του κάτω από αυστηρή επιτήρηση.ΜΔ1 254.3

Πρός μεγάλη απόγνωση των νέων επιτηρητών του, πολλοί από τους μοναχούς εκδηλώθηκαν σε λίγο με το μέρος του Προτεσταντισμού. Ανάμεσα από τα σίδερα του κελιού του, ο Τάουσεν κατόρθωσε να μεταδώσει τη γνώση της αλήθειας στους συντρόφους του. Αν οι Δανοί εκείνοι πατέρες συμμερίζονταν τη μαεστρία της εκκλησίας στο ξεκλήρισμα της αίρεσης, η φωνή του Τάουσεν δεν επρόκειτο να ξανακουστεί. Αυτοί όμως, αντί να τον ενταφιάσουν σε καμιά υγρή, υπόγεια φυλακή, απλούστατα τον έδιωξαν από το μοναστήρι. Τώρα δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτε. Μόλις είχε εκδοθεί ένα βασιλικό διάταγμα που υποστήριζε τους κήρυκες της νέας διδαχής. Αμέσως ο Τάουσεν επεδόθηκε στο κήρυγμα. Οι εκκλησίες ανοίγονταν μπροστά του και τα πλήθη έτρεχαν να τον ακούσουν. Υπήρχαν επίσης και άλλοι ot οποίοι κήρυτταν το λόγο του Θεού. Η Καινή Διαθήκη, μεταφρασμένη στη Δανική γλώσσα, κυκλοφορούσε παντού. Οι παπικές προσπάθειες για την ανατροπή του έργου κατέληξαν μόνο στην ευρύτερη εξάπλωσή του και σύντομα η Δανία ανακήρυσσε την επίσημη αποδοχή της της μεταρρυθμισμένης πίστης.ΜΔ1 255.1

Το ίδιο και στη Σουηδία. Νέοι, που είχαν σβήσει τη δίψα τους στην πηγή της Βυττεμβέργης, μετέφεραν το ζωοποιό νερό στους συμπατριώτες τους. Δύο από τους πρωταγωνιστές της Σουηδικής Μεταρρύθμισης, ο Όλαφ και ο Λαυρέντης Πέτρι, γιοι ενός σιδηρουργού από το Ορέβρο, υπήρξαν φοιτητές του Λουθήρου και του Μελάχθονα και ήταν πρόθυμοι να μεταδώσουν τις αλήθειες που γνώρισαν. Όπως ο μεγάλος Γερμανός Μεταρρυθμιστής, το ίδιο και ο Όλαφ ξεσήκωνε τα πλήθη με τον ένθερμο ζήλο του και τη ρητορική του δεινότητα, ενώ ο Λαυρέντης αντιπροσώπευε όπως ο Μελάχθων, τον πολυμαθή βαθυστόχαστο και πράο τύπο. Ήταν και οι δυο τους άνθρωποι με θερμή ευλάβεια, με βαθιά θεολογική κατάρτιση και με ακλόνητο θάρρος για τη διάδοση της αλήθειας. Αλλά και η παπική αντίδραση δεν πήγαινε πίσω. Οι Καθολικοί ιερείς ξεσήκωναν τον αγράμματο, απλοϊκό λαό, το βυθισμένο στη δεισιδαιμονία. Επανειλημμένα ο όχλος επιτέθηκε κατά του Όλαφ Πέτρι που σε ορισμένες περιπτώσεις λίγο έλειψε να χάσει τη ζωή του. Παρόλα αυτά όμως, οι Μεταρρυθμιστές απολάβαιναν την εύνοια και την προστασία του στέμματος.ΜΔ1 255.2

Με την κυριαρχία της Ρωμαϊκής εκκλησίας ο λαός είχε βυθιστεί στη φτώχεια και είχε γονατίσει κάτω από την καταπίεση. Στερημένοι από την Αγία Γραφή και ακολουθώντας μια θρησκεία από σύμβολα και ιεροτελεστίες που δεν μπορούσαν να φωτίσουν το νού, οι άνθρωποι ξαναγύριζαν στις δεισιδαιμονικές σκέψεις και στις ειδωλολατρικές πράξεις των προγόνων τους. Το κράτος διαιρέθηκε σε αντιμαχόμενα κόμματα και οι ατέλειωτοι αγώνες βύθισαν τα πάντα στη μιζέρια. Ο βασιλιάς αποφασισμένος να επιφέρει την πολιτική και εκκλησιαστική μεταρρύθμιση στο κράτος, πρόσφερε την εύνοιά του στους δύο εκείνους αδελφούς, τους ικανούς να διεξάγουν τον αγώνα κατά της Ρώμης.ΜΔ1 256.1

Παρουσία του μονάρχη και των ιθυνόντων αρχών της Σουηδίας, ο Όλαφ Πέτρι με μεγάλη ευχέρεια υπερασπίσθηκε τα δόγματα της μεταρρυθμιστικής θρησκείας, αντιμετωπίζοντας τους πρόμαχους του Ρωμαιοκαθολικισμού. Διακήρυξε ότι οι διδαχές των Πατέρων πρέπει να γίνονται δεκτές μόνο όταν συμφωνούν με τις Γραφές· και ότι οι βασικές διδασκαλίες της πίστης εκτίθενται στη Βίβλο με απλό και σαφή τρόπο ώστε όλοι να μπορούν να τις καταλάβουν. Ο Χριστός είπε, “η ιδική Μου διδαχή δεν είναι Εμού, αλλά του πέμψαντός Με.” (Ιωάν. 7:16.) Και ο Παύλος δήλωνε πως αν κήρυττε διαφορετικό ευαγγέλιο από εκείνο που παρέλαβε θα γίνονταν ανάθεμα. (Γαλ. 1:8.) “Πώς λοιπόν” κατέληξε ο Μεταρρυθμιστής, “τολμούν οι άλλοι να θεσπίζουν δόγματα κατά βούληση και να τα επιβάλλουν σαν απαραίτητα για τη σωτηρία;” (Wylie, Τόμ. 10, κεφ. 4.) Απέδειξε ότι τα εκκλησιαστικά διατάγματα δεν ισχύουν όταν έρχονται σε αντίφαση με τις θεϊκές εντολές και ισχυρίστηκε ότι η μεγάλη Προτεσταντική αρχή “η Γραφή και μόνο η Γραφή” αποτελεί το μοναδικό κανόνα για την πίστη και για την έμπρακτη εφαρμογή.ΜΔ1 256.2

Αυτή η διαμάχη, αν και είχε εξελιχθεί μέσα σε σχετικά περιορισμένα πλαίσια, χρησιμεύει για να δείξει “το ποιόν των ανθρώπων που αποτελούσαν το στράτευμα των Μεταρρυθμιστών. Δεν ήταν ούτε αγράμματοι, ούτε αιρετικοί, ούτε δημοκόποι. Κάθε άλλο. Ήταν άνθρωποι που είχαν μελετήσει το λόγο του Θεού και ήξεραν καλά πως να χειριστούν τα άρματα που τους προμήθευσε η οπλοθήκη της Γραφής. Η ευρυμάθειά τους ασφαλώς τους έφερνε πρώιμους για την εποχή τους. Όταν αναλογίζεται κανείς τέτοια λαμπρά κέντρα όπως η Βυττεμβέργη και η Ζυρίχη και τέτοια διαπρεπή ονόματα όπως του Λουθήρου και Μελάχθονα, του Ζβίγγλιου και του Οικολαμπάδιου, τείνει να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι αυτοί, σαν αρχηγοί της Μεταρρυθμιστικης κίνησης, αναμφισβήτητα κατέχονταν από αφύσικες δυνάμεις και αφάνταστες ικανότητες, αλλ’ ότι οι υποδεέστεροί τους δεν ήταν σαν κι αυτούς. Όταν όμως στραφούμε στη λιγότερο γνωστή σκηνή των γεγονότων της Σουηδίας και σε ταπεινότερα ονόματα όπως του Όλαφ και του Λαυρέντη Πέτρι—αν δηλαδή από τους καθηγητές στρεφόμασταν στους μαθητές—τι θα βλέπαμε; ... Εμβριθείς μελετητές και θεολόγους, ανθρώπους βαθιά καταρτισμένους σ’ ολόκληρο το σύστημα της ευαγγελικής αλήθειας και ικανούς να κερδίσουν εύκολα τη νίκη έναντι των σοφιστών των σχολείων και των εκκλησιαρχών της Ρώμης.” (Βλέπε ίδιο μέρος, Τόμ. 10, κεφ. 4.)ΜΔ1 256.3

Το αποτέλεσμα της δημόσιας εκείνης διένεξης ήταν να ασπασθεί ο βασιλιάς της Σουηδίας τη Διαμαρτυρόμενη πίστη, στην οποία λίγο αργότερα η Εθνοσυνέλευση έδινε ψήφο εμπιστοσύνης. Η Καινή Διαθήκη είχε ήδη μεταφραστεί από τον Όλαφ Πέτρι στη Σουηδική γλώσσα. Τώρα, σύμφωνα με την επιθυμία του βασιλιά, τα δύο αδέλφια ανέλαβαν τη μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης. Έτσι ο Σουηδικός λαός γίνονταν για πρώτη φορά κάτοχος του λόγου του Θεού στη μητρική του γλώσσα. Κατ’ εντολή της Βουλής, ιεροκήρυκες θα αναλάμβαναν την ερμηνεία της Βίβλου σ’ ολόκληρη τη χώρα και τα παιδιά στα σχολεία θα διδάσκονταν να μελετούν τη Βίβλο.ΜΔ1 257.1

Σταθερά και αποτελεσματικά, τα πυκνά σκοτάδια της άγνοιας και της προκατάληψης διαλύονταν από το ευλογημένο φως του ευαγγελίου. Ελευθερωμένο από τη Ρωμαϊκή καταδυνάστευση, το κράτος έφθασε σε πρωτόγνωρα ύψη δύναμης και μεγαλείου. Η Σουηδία έγινε ένας από τους προμαχώνες του Προτεσταντισμού. Μια εκατονταετηρίδα αργότερα, σε μια εποχή σοβαρότατου κινδύνου, αυτό το μικρό και ασήμαντο μέχρι τότε έθνος, ήταν το μόνο Ευρωπαϊκό κράτος που τόλμησε να σπεύσει στη βοήθεια της Γερμανίας κατά τους τρομερούς αγώνες του Τριακονταετή Πολέμου. Τότε που φαίνονταν ότι ολόκληρη η Βόρεια Ευρώπη ήταν έτοιμη να επανέλθει κάτω από τη Ρωμαϊκή καταδυνάστευση, τα Σουηδικά στρατεύματα ήταν εκείνα που έδωσαν στη Γερμανία τη δύναμη να στρέψει το κύμα της παπικής επέλασης, να εξασφαλίσει τη διαλλακτικότητα έναντι των Διαμαρτυρωμένων—Λουθηρανών, όπως και Καλβινιστών—και να κατοχυρώσει την ελευθερία της συνείδησης στις χώρες εκείνες που είχαν δεχθεί τη Μεταρρύθμιση.ΜΔ1 257.2