Loading...
Larger font
Smaller font
Copy
Print
Contents
  • Results
  • Related
  • Featured
No results found for: "".
  • Weighted Relevancy
  • Content Sequence
  • Relevancy
  • Earliest First
  • Latest First
    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents

    Khen 12—France Puahphatna

    Spires a langpanna leh Augsburg Pulaakna in Gennany gamali Puahphatna ie gualzawhna mualsuang ahilizah mahin buaina leh mialpi in kumtampi sung anungzuih hi. Thu umte kikhenkhapna leh galte zawhthawluia hangin athaneiuna tawh Protestantte’ in suksiat ding masuan anei tawh akibang hi. Mi tul tampite in sisan luanna tawh tetci apang uh hi. Tualgal hongpiang khia a, Protestant apanpih kumpinote lakah apilpenpa in kumpilianpa ‘ khutsungah mat thuak a, khua kliat panin khat ah akikai kawikawi hi. Hihbangin gualzo akisak laitakin kmnpilianpa in lellina athuak hi. Ami matpa in suakta nuam in kitom hi. Atawpna ah a up doctrinete zawhthawhthu tawh kinialsak a, atup asawm sateng asusia dingin akibei hi. A gam tanlawhin, aneihsate bei in, lampialte asusiatna tawh anuntakna malunah abawlsia hi. Galsimna liangin agalkapte zong bei ta a, asmn apaaite beita in, again mite in amah langpan dingin alauphawn ta hi. Mun khempeuh all anetcip sawm upna in apung semsem hi.KL 159.1

    Charles 5na pa in Vanglianpa galdo in athapaai hi. Pasianin, “Khuavak om hen” ci a, kumpilianpa ahihleh khuamial avenglo dingin ahanciam hi. Aina’ tupnate guallel a, a kumcinglopi in kum tampi thazatna tawh athagmn bei in, a kumpi tokhom suplawh in, aluang zong phungzi sang khat ah vuina angah bek hi.KL 159.2

    Gennany mahbangin Switzerland ah zong, Puahphatna adingin mialpi atung hi. Ukkhawk tampite inpuahphate upna pom napi uh (212) adangte in Pope ie upna mahah mittaw sialkhau let in kiptentan uh hi. Thumaan asang nuamte abawlsiat teiteina hangun tualgal atung ahi hi. Zwingli tawh puahphatna apawm mitampite in Cappel lokuam all sisan luangin gal asim uh hi. Hih siatna lianpi azozo Oecolampadius zong asawtlo in asi hi. Rome gualzo a, amansuahsa khempeuh mun tampi ah angalikik ding abang uh hi. Ahizongin tawntung pilna tawh amite amakaihpa in amite nusia lo hi. Agalte’ khut sung panin amaute ahonkhia ding hi. Mundang ah Aina’ nasem dingin nasemte akhangkhiato sak hi.KL 159.3

    France gam ah, puahpha dingin Luther min akizak ma pekin, khua avak khinzo hi. Khuavak angahcilte lakah amasa penpa in uham Lefevre ahi hi. Pilna zaitakin sin a, Paris University ah professor sem in, papa tungah thumaan in abel khat ahi hi. Tanglai laite asimna panin Laisiangtho ah kimakaih a, asangnaupangte lakah Lasiangtho sinna akipan hi.KL 159.4

    Lefevre in misiangthote pahtawina ah atangzang mahmah khat hi a, pawlpi tangtlm bulphuh in inisiangthote leh upna hanga asite tangthu agelhdingin alianciain laitak zong ahi hi. Hih nasepna ah hun tampi zat akul hi a, tainpi tak agellikhin zo hi. Hih laigelhna all Laisiangtho in zong hulina tainpi hong piading hi, ci in ngaihsun ahihmanin, hong naksim malnnah hi. Misiangthote thu kilangtakin Laisiangtho sungah akigelh hangin Rome calendar sunga aombangin kilanglo hi. Pasian’ kiangpanin khuavak in amah atan hi. Lamdang sa leh lungkiatna tawh atupna panin kihei khia in, Pasian’ thu athuk kan hi. Thumaan amuli zalizah ahillikhia pahpali hi.KL 160.1

    Kum 1512 ciangin, Luther lehZwingh inpuahphat nasep akipat ma pekin, Lefevre in puahphat nasep na kipan zo hi. “Upna tawh Pasianin hehpilma bek tawh diktanna hongpia in tawntung nuntakna hong masuan sak hi” ci in agelli hi. (Wylie, bu 13, klien 1). Gupkhiatna thuthuk ngaihsun in “Kam tawh genin abeilo ding alian kikhelna, mawlmeilopa kimawhsak in, (213) mawlmeite kisuaktasak a, samsiatna in thupha sangin; anungta pa si in, asite anungta hi. Minthanna in kliuamial tawh kituamin, bangmah atheilo amaimial mi in minthanna puan asilh hi” aci hi (D’Aubigne, London, ed., bu 12, khen 2).KL 160.2

    Gupkhiatna gualzawlma in Pasian’ a bek hi, ci in ahilh laitakin, mihingte in thu amanding ahi hi, ci in ahilh hi. “Clirist ie pawlpi mi nahihleh nangmah in a pumpi ah aom mimal nahi a, Aina’ pmnpi sungah na om leh nangmah in Pasian’ zia napuakna tawh akidim nahi hi. . . . Hih hamphatna theilma sungah mite alut zawh ulileh, asiangtho amawhbaanglo, namtui takin anungta ding uli hi a, amaute’ sungah aom minphatna tawh telikakna in mihinginbangzahinzmnliuai ding hiam! Tua minphatna milling’ mittangin mu theilo hi. Hih leitung minphatnate tawh kibanglo hi” (Ibid., bu 12, khen 2).KL 160.3

    Lefevre’ thuhillina phatakin angaihsak asangnaupang pawlkhat aom hi. Tuate in asiapa kampaute adaih ciangin thumaan atangko dingte ahi uh hi. Tuate lakah William Farel zong akihel hi. Pasian amn nu leh pa panin asuak hi a, pawlpi’ upna thuhillmate aneng atawngin azuidingin akipantah khat ahi hi. Paul bangin amah leh amah. “Biakna thuzuilina ah akulikal Pharisee ka hi hi” aciding khat ahi hi (Sawltak 26:5). Rome biakna adingin akipumpiak kliat hi a, pawlpi alangpang ngamte asusia dingin ahaza thei malunah khat zong ahi hi. “Keeivom bangin kaha tawh pope langpangte kakeeicip nuam hi,” aci hi (Wylie, bu 13, khen 2). Misiangthote tatsatlo in apahtawi zopa zong hi a, Paris biakinnte ah Lefevre tawh kikop in biakna taute ah biakna pia in, biakinn siangthote letsong pia in azeem uh hi. Ahizongin tuabang a akipiak khiatnate un lungkimna apia kei hi. Mawhna kisuantaakna in amah lencip a, mawlina maisak nadingin biakpiaknate in zong suahtakna piazolo hi. Vantung panin aging aw bangin pualiphate kainmalte za a, “gupkhiatna in helipilina tawh” aci hi. “Mawlineilopa kimawlisak in. thu palsatpa kisuakta sak hi. Christ ie singkhuam bekin (214) vantung kongpi honding a, hell kulh kongpite khaksak ding hi” (Ibid., bu 13, khen 2).KL 160.4

    Farel in kipak takin thuinaan asang hi. Paul kikhelna tawh kibangin pupa thuciin kolte panin Pasian’ tate sualina angah hi. “Keeivom bang athat nuam lungsimte in mawlina abaanglo, lungsim nem tuuno abang hi. Ama’ lungsimte pope kiang panin kikaikhia a, Jesu Clirist kiangah akipia hi” (D’Aubigne, bu 12, khen 3).KL 161.1

    Lefevre in asangnaupangte tungah khuavak apiak khiat laitak niahin. Farel in pope’ aliut nadingin akipiakkhiat malibangin Clirist’ na sepnadingin ahaza thei malunah hi. Mihon lakah paikhia in thuinaan atangko hi. Pawlpi makai kliat ahi Meaux a bishoppa tawh asawtlo in akipawl uh hi. Hih lungdainnathu atangko dingin amah sangin pilna leh dimnun asangzaw sia tampite inzong thmnaan atangko uh hi. Mi adawldawl panin nungzuiding ngah uh a, kliut tawh nasemte leh lokho mite lak pan leh kumpipa inn sungte panin lungdamnathu a um uh hi. Kumpi asem Francis ie sanggamnu in zong puahphate upna zui a, kumpipa’ nu leh kumpipa malnnahin zong maiplia apia hi. Puahphate in asawtlo in France gambup in lungdamnathu hong sang ding uh hi, ci in lametna anei uh hi.KL 161.2

    Ahizongin amaute’ lametna kitangtun zolo hi. Christ nung azuite adingin haksatna leh bawlsiatna in angak hi. Hehpilina tawh hih masuante amaute mit panin akiseelsak hi. Kilemna hun nuamte honglut in, huihpi suangvalte anang zodingin tha atawm uh hi. Puahphatna nasep in azuangang hi. Meaux a bishop pa in lawptakin apawlpite leh a upate tungali lungdamnathu ahilh hi. Bangmah atheilo, apangtat phungzite ahihtheih laiteng kihemkhia in, pilna nei leh upna aneite tawh alailikhia hi. Hih bishop pa in amite in Pasian’ thu amau malunahin sim le uh adeihsak hi. Adeih mahbangin atangtun hi. Lefevre in amaute’ kampau in Laisiangtho Thak teikhiatsak a, tua laitak mahin Luther ie Gennan pau Laisiangtho zong Wittenberg Laikhetna panin kikhenkhia khin hi. Meaux ah France Laisiangtho akiklienkhia hi. Bishop pa in asumbei leh ahunbei ngaihsunlo in ama’ pawlpi sungah ahawmkhia pah hi. Asawt lo in, (215) Meaux a lokho mite nangawnin Laisiangtho aneita uh hi.KL 161.3

    Khualzin dangtaakte nuntakna tui luang tawh akivaidawn bangin, vantung panin lungdamnathu asang uh hi. Lo lakah nasemte, khut tawh nasemte in asaibukte all, Laisiangtho asimna uh tawh nisim anasepte uh anuamsak hi. Nitak ciangin zudawn in hun abeisak uh sangin, inn simah kikliawinin Laisiangtho sim in. phatna la sa in tliu angen khawm uh hi. Amaute’ khuatual ah kilamdanna akimu thei hi. Mizawng, pilna neilo, naham asemte ahih uh hangin, puahphatna apia. nuntakna alamsang Pasian’ hehpihna in amaute nuntakna sung ah akimu hi. Kiniamkhiat in. it thei in, siangtho in, lungdainnathu adingin tetci pang uh a, thuman takin asangte adingin tangtunna apia hi.KL 161.4

    Meaux ah atangkhia khuavak in gainlapi ah akithehthang hi. Nisim in ini tampi akibelilap hi. Kumpipa in papate’ helina khohsak a, phungzite lungsim toina asiimnawhsak hi. Ahizongin papa makaite in agualzo uh hi. Meaux bishop pa tungah meikuang ahilikei leh a upna adokkik dingin kiteelsak hi. Meisel khuam kiphut ta hi. A ol theithei teelna tawh makaipa kia ahililiangin atuu honte ahilileh kip tinten uh hi. Tuabang meikuangte lak nangawn ah ini tampite in thumaan adingin tetci apang uh hi. Amaute hansanna leh upna kisittel a, hih tualngaim Cliristiante in nopsak hunin ini tul tampite in azak ngeiloh uh tetci panna aza thei uh hi.KL 162.1

    Bawlsiatna leh simmawlina kawinkal panin thumaan adingin tetci apang ngamte in mizawngte bek hilo uh hi. Kulhpi lehkumpi inn sungte panin kumpibawngte in zong sum leh paai, min leh za leh nuntakna sangin thumaan manpha nasa zaw uh hi. Bishopte puantual sangin kumpi galpuante sungah akikhuli lungsimte in kip zaw lai uh hi. Louis de Berquin in innkuan nuamsate panin apiang ahi hi. Hangsan leh kurnpi galhang kliat hi a, laisinna all hun tampi zong azang hi. Omdan tatdan siamin. agamtat zong mawhsak nading omlo hi. Laigelhpa kliat in. “Amah in papa ki ukna khauhtakin azui kliat hi a, mass tampi leh thuhilhna tampi azapa kliat zong ahi hi. Tuabang vang tawh akidimpa in Lutheran upna (216) huatpi in ahuapa khat ahi hi.” Ahililiangin, midangte bangmah in. Pasian’ huzaapna tawh Laisiangtho ah kimakaih a, “Rome doctrinete mu khia lo in, Luther’ doctrine te a mu zaw hi” (Wylie, bu 13, khen 9). Tua hun panin Lungdamnathu adingin ahun khempeuh apia khia hi.KL 162.2

    “France gum ukpite lak panin lai asiampen hi a, pilin. thugen siam hi. Akidep zolo ding hanna leh zumpi ah kipiakkhiatna anei hi. Mitampi muhna ah again adingin Puahphapa dingin akiseh hiding hi, kici hi. Beza in agenna all, “Francis lna ukna ah ukpiza nihna angah hileh Berquin in Luther nihna ahiding ahi hi. Papate in Luther sangin suk zawlai hi, ci uh hi.” (Ibid., bu 13, khen 9). France a Rome uliante in amah lipkhap mahmah uh hi. Lampial hi, ci in thong sungah akhia uh hi. Ahihhangin kumpipa in amah aklialikhia hi. Francis kumpipa in Rome leh Puahphatna kikal ah buai thapai a, thuak zel in phungzite hai lungciamte khaktan zel hi. Papa ukpite in Berquin thumvei thongkhia uh a, kumpipa in akliah zel hi. Aina’ pilna, agamtat picinnate hangin papate ‘ helingak nadingin ainali pia ngamlo hi.KL 162.3

    Berquin pen France gam anuntakna adingin lauhuai nate kihillikhol zel a, mundangali midangte mahbangin akihemkhia dingin akikun hi. Meidawi in. hun hoih bek angak Erasmus in, pilna sang aneih hangin thumaan pahtawi nadingin lian zolo a, Berquin alaikhakna ah: “Gamdang ah palai asemdingin ngen in, Germany pai in. Beda in lutang atul in nei a alauliuai gulpi ahi hi. Akim apam ah agu khali kawikawi hi. Nagalte pen “mihonpi” hi a, na masuanin Jesu Clirist ie masuan sangin hoih zaw hileh nangmah ahong suksiat zawh mateng un hong khalikhonglo ding hi. Kumpipa ‘ hutna lungmuang lua kei in. Thupiang khempeuh ah na theology pilna tawh keimah kop-le- kai athuakdingin hongbawl kei in” aci hi (Ibid., bu 13, khen 9). Ahizongin lauliuaina hong kithuap semsem a, Beza ie kulikalna in thahat tektek hi. Erasmus ie angsung nainganzi leh thuhilhna (217) azat sangin hangtak in amanawt dingin akhensat hi. Amah in thumaan hudingin ding beklo a, siatna gal asim sawm hi. Amah khihcip nadingin lampial hi, ci a kimawhsakna amaute tungah asuankik nuam hi. Azuangang leh amah alangpang phadiak mite in Paris University a theology sinna ah pilna sang anei doctor te leh phungzite hi uh a, gam leh khuapi adingin biakna thuneilma asangpen mun zong ahi hi. Hih doctor te laigellma panin Berquin in thusunna 12 kaikhia in “Laisiangtho langpanna leh lampialna hi” ci in apulaak hi. Hill buaina ah kumpipa in thu akhen nadingin hulina angen hi.KL 163.1

    Langpangte thuneilma leh kamteina tawh kitalsik nuamlo ahilunanin kumpipa in hih akiphasak phungzite aniamkhiat nadingin Romete in Berquin ie mawhsakna Laisiangtho tawh adawngkik dingin kipak takin asawl hi. Hih galhiam tawh agualzawh ding uh lamet omlo ahililam kithei uh a thongkhiatna, bawlsiatna. leh meikhuam zatna thu anei hih mite in akivei siamding uh kiphawk uh hi. Singkuang leh aikuang kihei ahihmanin, Berquin akhiat nopna kuahawm sungali akiatding uh akithei uh hi. Suaktak nading lampi azongta uh hi.KL 163.2

    “Tuabang hun laitakin khuapi kongzing khat a, nungak siangtho lim akisattan hi.” Khua sungali lungsona aom hi. Tua munah mihonte lut uh a kalma leh helma alak uh hi. Kumpipa mahmah zong alungsim alawngkha hi. Hih thupiang zangin phungzite in thukawng aheiding uh ahi hi. “Hih in Berquin nasepna hanga agah kliat ahi hi. Na khempeuh, biakna thukhamte, kumpi tokhom te Luther is doctrine tawh akilumlet ding hita hi” aci uh hi (Ibid., bu 13, khen 9).KL 163.3

    Berquin akiman leuleu hi. Kumpipa Paris panin kikhin khia a, phungzite in adeihdeih un akizek uh hi. Puahphapa kisit in sihna tawh akimawhsak hi. Francis in aliut khiat ding khalau uh ahihmanin athukhen ni mahun atliat uli hi. Sun ciangin (218) asilina mun dingah Berquin akipaipih hi. Mihon tampite in aen dingin akuankhia uh hi. Amu tampite in thah ding athuakpa in France a mihoilipen, mi nuamsa, leh galhang bawng panin akiteel ahilisese lamdang asa uh hi. Tua mihonpite’ maitangah lamdangsakna, helma, muhdalma leh zahpilma apua uh hi. Ahizong maitang khat tungah dalma lim pua hetlo hi. Thalma athuakdingpa in mihon gamlumnate mitsuan lo in, Topa’ ompilina bek aphawk hi.KL 164.1

    Ameelsia atuanna leeng, amah abawlsiate nuihmaite, athuakding alauhuai silmate amahin lungngai hetlo hi. Nungta in, si a, anungta kik tawntung, sihna hellkliuk tawhtang aneipa in ama’ kiangah aom hi. Berquin ie maitangah vantung’ khuavak leh kilemna atang hi. Amah in puanlioili silh a, “mihaute silh ngei puan asilh hi” (D’Aubigne, History of the Reformation in Europe in the Time of Calvin, bu 2, klien 16). Amah in kumpite’ Kumpipa mai leh leitungbup maiah a upna hangin tetci panna aneiding ahihmanin sungnung kipakna amialsak ding dalma lim khatzong pualo hi.KL 164.2

    Tuabangin khuapi kongzingte nawkin apaikhiatna uh ah, mite in amiallo lungnopna leh kipakna tawh gualzawlina maipuakte amuhsak uh hi. Amaute in ” Amahin biakinn sungah tu in thusiangtho alungngaipa tawh kibang hi” aci uh hi (Wylie, bu 13, khen 9).KL 164.3

    Akithalma ah mihonpite tungah thugen nuam a, thupiang ding akihta phungzite in awng uh a, galkapte in akhut uh satsak ahilunanin agamlmnna tawh upna hang a asidingpa’ awte akhimcip hi. Tuabang in kum 1529 in lai asiampen leh Paris ah biakna lam pilna ah asangpen pa pen 1793 kum in “mihonpi maiah etteh acinglo asilikuan kam vaikhaknate akhuhcipsak uh hi.” (Ibid., bu 13, khen 9).KL 164.4

    Berquin pen kigui-awk sak a, aluangpen meikuang tawh ahaltum uh hi. Aina’ silma thuthangin France gambup a Puahphatna ah alawmte dalma lianpi atungsak hi. Ahililiangin ama’ lalikhiat ettelma lim in (219) mangthang hetlo hi. Thumaan adingin tetci apangte in “Eite zong maitai takin silma athuakdingin ih kigingzo hi, ahongtung ding nuntakna ah ilnnit ihsuan zo hi” aci uh hi (D’Aubigne, History in the Time of the Reformation in Europe in the Time of Calvin, bu 2, khen 6).KL 164.5

    Meaux ah bawlsiatna atun laitakin, puahphatna upna ah thuhillisiate inthuhilh theih nading plialna neilo uh a, mundangah akikhin khia uh hi. Lefevre zong Gennany ah azinkhia hi. Farel in ama’ pianna France nisualma lamah cialikik in, akhankhiatna khua ah khuavak atangko hi. Meaux a thupiang khempeuh kizakim khin a, laulo takin agenkhiat uh thumaan zong aza nuain ini amu hi. Thuneite in kam asip sak dingin hongso khia uh a, khuapi panin amah zong akihawlkhia hi. Mihon lakah suakta takin na asep theih nawnloh hangin. daipain innte leh simtham kawmbu zangkuam khua neute ah thu hilh a, aneu lai a akihtak gainlak leh suangkawhawm sungah abu hi. Pasianin alianzaw sittelna adingin akigingsak hi. “Singlamtehte, bawlsiatnate, leh Satan’ gamhiamte keimah hong kihillikhol a, akitangsapna kanei kei hi. Keimah mahin kathuakzawliloh dingin anasiat luat leh Pasian in ka Pa hi a, akisam thatangte aliong piak khit bangin ahong pia laiding hi” aci hi ((D’Aubigne, History of the Reformation of the Sixteenth Century, bu 12, khen 9).KL 164.6

    Sawltakpite’ hunlai mahbangin, “lungdainnathu akitheh zakzawk nadingin bawlsiatna atung ahi hi” (Philipi 1:12). Paris leh Meaux panin kiliawlkhia in. “atun na khempeuh uliah Lungdamnathu atangko uh hi” (Sawltak 8:4). Tuabang tawh France gam kliuatate ah khuavak akithehthang hi.KL 165.1

    A nasepna atangzai nadingin Pasianin nasemte apantah lai hi. Paris khuapi a sang khatah, thungaihsun thei, athudam, amulina zai in vanglian lungsim neilina lim alak, anuntakna siangtho, akhuak hatin biakna ah aki ap khat amu hi. John Calvin in pilna leh akizek khia akhuaktaina in a college adingin akisialhpih thamcing kliat hi a, pawlpi ahu zoding in pahtawina leh siamna anei amuanliuai malnnali kliat ahi hi.KL 165.2

    (220) Pilnasang sinna leh pupa thuciin in abilhcip hangin khuavak in amah pailet in amu hi. Pawlpi abuaisak upna tliak thu zong amahin za a, tuabang a lam apialte in meikuang tawh liallupna athuak mahding uh hi, ci in ngaihsun hi. Ahizongin tua lampial upna tawh amah akibingphut kha hi. Protestantte upna anangzo dingin Rome ie theology in tha anei leh neihloh asittel dingin akitaw sawn hi.KL 165.3

    Calvin ie innlak sanggampa in Paris ah om a, Puahphate tawh akipawl hi. Christian gamsung abuaisak thute a unau un akikum theizel uh hi. “Olivetan in leitungah biakna namnih om hi. A kliat in mihingte phuaktawm hi a, tua biakna in nahoih sepna leh zehtan zuilina tawh gupna azongte hi uh a; adang khat in. Laisiangtho sungah akipulaak biakna ahi hi. Tua in gupna ngah nadingin Pasian’ piakkliong hehpilina bek tawh gupna kingahding hi, ci in ahilli hi” aci hi.KL 165.4

    Calvin in. “Na doctrine thakte kanei keiding hi, ka nuntak sung tawntung lamkhial ah anungta na hi, aci nahi hiam?” aci hi. (Wylie, bu 13, khen 7).KL 165.5

    Ahizongin alungsim sungah khanlawlina neikhin a, adeih thu-in alakhia theinawn kei hi. Akhan sungah amah kia in asanggampa thugente alungngai kikkik hi. Mawlma kisuantakna in amah lencip a, asiangtho leh athumaan thukhenpa ahi palai neilo in aomlam akiphawksak hi. Misiangthote, nahoih sepnate, pawlpi zehtante in mawlma panin athoihdam zo ding palai hilo hi. Amasuan ah tawntung manthanna longal bangmah ainu thei kei hi. Pawlpi sunga doctor te in alunggimna lakhia dingin amawkna in hanciam uh hi. Mawlma pulaakna, purnpi gawt a zuilmate amuan hangin amawkna mah ahi hi. Tuate in a kha adingin Pasian tungah palai sepsak zolo hi.KL 165.6

    Calvin in hihbangin meetna aomlo hanciamna aneih laitakin, mihon kikailikhopna mun khatah ahawh klia hi. Tua munah upna hangin meikuang tawh akihal mi khat atuak hi. Tua upna hanga asi mipa’ maiah tawldamna maipuak aom lam amulisak hi. A lauhuai silina ie bawlsiatna athuak laitak niahin. athuak haksa zaw pawlpi ‘ mawhsakna thuak a, amah in (221) upna leh hansanna maipuak aneih leh hili khangno sangnaupangte sungah aom lungkiatna leh khuamialpi tawh akisaikak hi. Amahin pawlpi thukhunte azui teltalpa khat ahi hi. Laisiangtho asim ciangin hih thalma athuak lampialpa in a upna ah kingam ahilma amuhsak hi. Hih kipakna thusim amukhia dingin Laisiangtho simin ahanciam hi.KL 166.1

    Laisiangtho sungah amahin Clirist ainu khia hi. Amah in. “Aw Pa Aina’ kipiakkhiatna in nahelma daisak hi. Aina’ sisan in ka siantho lolina khempeuh sawpsiang hi. Aina’ singkhuam in ka ngah samsiatna ahong puaksak hi. Aina’ silma in keimah hong thoihdam zo hi. Ahaihuai takin kimanna aneilo thu kiphuang tawm khin a, ahililiangin Nangmah in kamai ah na thmnaan meisel nong tangsak hi. Nangmah in ka lungsim nonglawng a, Jesu losiah kabawltawm hanciamnate akililiuai bangin nongkoihsak hi” aci hi (Marty n, vol 3, khen 13).KL 166.2

    Calvin in phungzi asuakdingin pilna akali ahi hi. Kmn 12 apliak laitak panin khuano pawlpi khat ah pawlpi kem sia asem hi. Pawlpi thukhun tawh kituakin bishop pa in ama’ lu amettol sak hi. Khutngakna angaliloh hangin, phungzite’ tavuante asepkhit loll hangin. tuate dimnun ah oniin. akilawm akituakin khasum zong angah ahi hi.KL 166.3

    Tu in. siampi suak ngei nawnlo ding hing, cih theilma aneih tawh kituakin. upadi sindingin tawlkhat sung hun azang hi. Ahizongin tua thu sinna nusia in lungdamnathu nasem dingin akhensat kik hi. Ahizongin mihonte sia suahding lunghei anei hi. Azmn thei mahmah khat hi a, apamnun tawh kituakin vangik pua akisa hi. Tua hi a, lai mah sinlai asawmkik hi. Ahizongin, alawm agualte thmnna hangin. lungkimna hongngah hi. “Mi tualngiam malnnah hilizahta in zahtakkai takin hong kikhangkhan hi” aci hi (Wylie, bu 13, khen 9).KL 166.4

    Daitakin Calvin in nasepna ah vai akuan hi. Aina’ kaimnalte in zingsang daingo tui bangin leitung abuak hi. Paris panin paikhia a, kumpinu Margaret ie kepcingna tawh khuano gainke khatah ateeng hi. Tua nu in lungdamnathu it malnnah a, ama’ nungzui asuahdongin amah ahu hi. Calvin pen khangno lai malnnah a, (222) migi in, kineih thei selo hi. A inn ah alut mite tawh nasep akipankhia hi. Innkuanpihte kim-mnna ngahin, Lasiangtho lemin, gupna thumaan thu agenkhia hi. Tua thu azate in midangte tungah puaksawn uli a, khuapi panin khuata, khua nawlah thu akithehthang hi. Kulh-khuate leh buknote sungah kliuavak akibangin lut a, ma asotna tawh laulo in thumaan adingin tetci apangdingin pawlpite bul aphut hi.KL 167.1

    Kha tawmkhat khit ciangin Paris atungkik hi. Lamet lohpi in mipil leh sangsiate lakah helma apiang hi. Tanglai kampaute asinkikna panun Laisiangtho ah alungtung uh hi. Thumaan in alawnkliak nailohte nangawn zong thu kikmn tangtang uh a, Rome adinga makaite agaldo uh hi. Theology tawh kisai in asiam Calvin in sanghuang sungah aomte sangin thmnaan masuantunzaw pekding hi. Mihingte’ lungsim kitoknoi a, thumaan genkhiatding hun atungta hi. University te lai sinna khante in theology thu kinialna tawh kidim a, Calvin in inn khat panin inn khatah mihingte tungah Laisiangtho bu lemin leh Christ leh singkhuam tungah asi mipa thu ahilh hi.KL 167.2

    Pasian’ vaihawmna taw h. lungdamnathu apom dingin Paris khuapi akisamkik ahi hi. Lefevre leh Farel sapnate na kinial khin zo a, ahihhangin amaute in hih thu mah azakik ding uli ahi hi. Nainganzi thukhualna tawh kumpipa in Puahphate langpan dingin Rome tawh kipawl nailo sam hi. Margaret ahihleh Pualiphatna in France gamah gualzo ding hi, ci in alamen hi. Paris khuapi ah Puahphatna thu kipuak ding hi, ci in akhensat hi. Kumpipa aomloh hun sungin, khuapi sunga biakinnte ah thuhilh dingin Protestant thuhilhsia kliat asawlkhia hi. Papa uliante in hih thu kliam uh ahihmanin, kumpinu in kumpipa huangsung alemkek hi. Inn khanpi khat kikliop nadingin bawlphasak in, ani anai hun in lungdamnathu kihilh ding hi, ci in tangkosak hi. Dimnun za tuamtuam panin thungai dingin sapna zong apia khia hi. (223)KL 167.3

    Mihon lomte in tua kikliopna khanpi sungah akikaituah uli hi. Akhanpi bek hilo, adei mengte nangawn ah mi adim uh hi. Nisial in mi atul lom in kikhawmden uh hi. Gamsung upate, nainganzi makaite, thukhenzum a sitnite, sumbawlte, leh khutsiam nasemte ahi uh hi. Kumpipa in akham sangsikin, Paris a adang biakinn nihte zong thu gen nadingin ahongkhia dingin thu apia hi. Hihbangin Pasian’ thu tawh Paris kikhanglo ngeilo hi. Vantung panin nuntakna Khasiangtho in mite tungah akiasuk abang hi. Kidek kidaamna, sianthona, ki uksiamna. thanuamnate in zukhamna, zualzanna. kitotna. leh thadahnate alaih khia hi.KL 167.4

    Ahizongin papa ukpite ilunulo uh hi. Thuhilhnate anawngkaisak dingte kumpipa in phallo hi. Laitheilo inihonte lamia, ahaina. amuhkhilhnate, uangtat in aupnate uh leh pupa thuciinte zangin anawngkaisak ding kiphallo hi. Akhial thuhilhte genbangin inittaw sialkhaulet in azuite, tanglai Jerasalem bangin Paris ah banghun ciangin Topa in vehding, cih kuamah in theilo uh hi. Khuapi ah kum nih sung lungdainnathu kitangko a, ini atainzawte in anial uh hi. Francis in athuakzo kineihin, ama’ aituam ngimna atangtun nadingin azang hi. Papate in athuneilina uh lakik zo a, biakinnte kikhak hi. Meikhuamte kiphut kik hi.KL 168.1

    Calvin in Paris khuapi ah oinlai hi. Laisim ding, thungaihsun ding leh mailam ading thu angendingin akipuahpha hi. Tuabang kawmin thumaan khuavak agenkhia hi. Atawpna ah, ama’ tungah muamnawlina tung a, thuneite in meikhuamah haltumding hi, aci uh hi. Asimtham ateenna inah ngailunuang akisak laitakin. launa kliat zong ngaihsunlo in aom laitakin. aklian sungah alawmte hong lut uh a, nangmah amandingin uliante hong pai uh hi, ci in ako uh hi. A sawtlo in kullikongpi hong kikiu a, hunkliat zong beisakding hinawnlo hi. A lawmte pawlkhat in kong kiangah tua uhante zekaisak in. pawl kliat in puahphapa tawlet panin khiasuk uh a, khuanawl atunding manlang takin akiheinkhia dingin availiawm pih uh hi. Puahphate tawh akipawl loklio nasempa kliat ie innah bu phot a, a innteekpa puansilhin ameel asel hi. Aliangko all tupek pua in (224) khual azinkhia hi. Khanglain masuanin kuankhia a, Margaret ie gam sungah abu kik hi. (D’Aubigne, History of the Dominions of Margaret in Europe in the Time of Calvin, bu 2, khen 30).KL 168.2

    Tua munah klia tawmkhat sung orn a a thunei mahmah lawmte ‘ kepna angah hi. Angeina bangin lai sin nadingin hun azang hi. Ahizongin alungtangin France gambup thuhilh ding vaihawmin nei ahilimanin. kizek khialo in sawtvei ommawk theilo hi. Bawlsiatna huihpi adaih zawkdeuh ciangin Poitiers ah lungdainnathu agendingin gamthak asat hi. Tua munah university zong om a, atangko-uh thuthak in zong pahtakna nangali khin hi. Midawl tuamtuamte in kipak takin athugente ngaihsak hi. Mihon lakah kigen theilo ahihmanin inn khat panin inn khatah phualsuanin, kumpi uliante bel in, thu gen a, khatveivei pakhuante ah zong thu agen hi. Calvin in tawntung nuntaknathu adeih khempeuhte tungah ahawmsawn hi. Khatveivei thu um kibehlap a, muanhuaina aomzawk nadingin khuapua lamah tangkona anei uh hi. Mualzing suang kawhawmte ah singkung leh khauguite khuhcipna munah ngaihmuang kisa zaw uh ahilunanin kikailikhopna in azang uh hi. Khuapi sung aciahkik uhciangin mite theihloh dingin lamtuam tek azui uh hi. Hihbang gamsimtham ah Laisiangtho akisim ahi hi. France gamah Protestantte in amasa pen in hih munah nekkhawm ane masa uh hi. Hih biakinn no panin athumaan thuhilhsiate asawlkhia uli hi.KL 168.3

    Khatvei Calvin in Paris aliong paikik hi. France gam in Puahphatna asanding lolmgal thudang geeltheilo hi. Ahizongin anasepna khempeuh kong akikhak hi. Lungdamnathu hilh hileh meikhuam kali palma ahi hi. Tua ahihmanin Gennany gamah azinkhiat sawm hi. Gennany pan apusuah pan phet in, Protestantte tungah huihpi hong nung a, amah omlai hileh, pello in siatna sungah amah zong kihel ding hi.KL 169.1

    France a Puahphate in Gennany leh Switzerland tawh kizakim in Rome ie pupa thuciin ado dingin akhensat uh hi. Tua hileh gambup in klianlawlma piang ding hi. Zan khat thu in (225) France gambup ah mass langpanna laidalpite asuang uh hi. Puahphatna amasot sangsik un, khensat khiallma hangin alaisuante leh puahphate’ lawmte khempeuh tungah siatna atung hi. Hih in Romete lunggulh kinken, kumpi tokhom leh gamsung kilemna asiasak lampialte sukmaimang ding alametna uh atangtungsak hi.KL 169.2

    Tual maw, gal maw, ahilikeileh akimulo khut in hih laisuante kumpipa lupna khan kongpi tungah asuansak hi. Kumpipa nakpi takin alausak hi. Hih laisuan sungah, kliang sawtpi pahtawina leh biakna angah pupa thuciinte akido ahi hi. Hihbang a hangtak leh linlawnliuai zahin laisuanna in kmnpipa ahehsak hi. Tawlkliat sung amah leh amahin lamdangtakin, ling leh pau theilo in adingcip hi. Tuaciangin ahehsa in “Luther nungzui khempeuh deidan neilo in kimanta hen” aci hi (Ibid., bu 4, khen 10). Ai akisanta hi. Rome tawh kipawl dingin kmnpipa in akhensat hi.KL 169.3

    Paris ah aom Luther’ nungzuite mat nading thu apia hi. Khutsiamna tawh nasem mizawng khat, puahphatna upna um a, simtham kikhopna ah alawmte tawh akikliawm pa akiman hi. Khuapi sunga Protestantte inn khempeuh papa’ khutzatte alah keileh meikhuam tawh haltumna thuakdingin alinphawn hi. Acil in anial teiliangin meikuang tawh kilialding angailisut kliak ciangin lau lua ahihmanin, asanggamte alehhek hi. Amatpa uh makaih in siampi honte, namtui lialna atawite, phungzite, galkapte, kliua lutangte, kmnpipa thukante kizom detdat in khuapi kongzingah akuankhia uh hi. Tuabang ahilma in biakpiakna aphatawina uh alak hi a, mass alangdo agalte’ selphona akihahsiangna lim zong ahi hi. A thusim uh aseel nadingin hihbangin akilang uh ahi hi. Lutherante inn atun ciangin lehhekpa in kawk a, kuamah pau selo uh hi. Tua mite khawlin, tua inn sungah lut in. innkuanpihte man in. hen a, adangte mandingin akuankhia zel uh hi. Amaute in “inn khat zong nelhsiah lo uh hi. Aneu alian omlo, Paris a University huangte ah lut in. . . klrna lutangte nangawn alinglawng uh hi. Lipkhapna mialpi ukna taktak ahi hi” (Ibid., bu 4, khen 10).KL 169.4

    Nasia takin abawlsiat khit uh ciangin amimatte uh athat uh hi. Amaute ‘ thuakna asawt nadingin meikuang akhiam dingin thu akipia hi. Ahililiangin amaute in gualzo takin asi uh hi. Amaute in tatsatlo a upna uh kiling lo in. alungnopna uh meeikai lo hi. Abawlsiate ahihleh alinglo atonlo amaute kipna amuh uhciangin tha anei kei uh hi. Aguallel bangin akithei uh hi. “Tuabang a meihalna taute Paris khua sungah kiphut kawikawi a, tuabanga meihalna in ni tampi hun ala hi. Tuabangin abawlna uh tawh lampialte adingin launa atangko uh ahi hi. Atawpna ah ametna uhin. lungdamnathu akipsak asuak hi. Hihbang upna tliak aneite in bangci mi piangding uh ahilma kliuazangin athei hi. Upna hanga thalma tau zahin thugenna pulpit omlo hi. Akithah nading munah apai laitakun amaitainate-in asa mahmah meikuangte maiah galhang suaksak a, akinatsaknate lungnem takin amaisakna uhin mithak suaksakin, khatvei bek hilo, amu khempeuhte helma panin hehpihna ah kikhelsak in. mulidalma panin itna. lungdamnathu adingin langdolo takin athumsak uh hi.” (Wylie, bu 13, khen 20).KL 170.1

    Siampite in. ahehna uh atawntun sak nadingin Protestantte langpangin lai ahawinkhia zel uh hi. Amaute pen Catholicte athat maiming nuam, kmnpi lmnlet ding, leh kumpipa asuam nuam uh hi, ci in amawhsak uh hi. Tuabang mawhsaknate adingin lahcian nading khatzong omlo hi. Ahizongin tua siatna genkhollmate atangtung ding hi a, atangzai zaw in khuahun tuamtuam ah ahuzaap ding ahi hi. Ahizongin alehbung in thu kawng akihei hi. Catholicte in Protestantte tungah asuamsiatnate uh nasia semsem a, thulikik ni adingin akikhawl asuak hi. Kum tampi khit ciangin agenkliollina uh tawh kituakin amaute, kumpi, kumpi ukna, leh kliua mite (227) tungah atungding ahi hi. Hihbang tangtunna pen Pasian amnlote leh Catholicte hangin atung ahi hi. Tua zawh kum 300 khit ciangin, pawl phutna hang hilo, Protestantte abawlsiatna hangin. France gamah tuahsiatna lianpi atungding ahi hi.KL 170.2

    Ki upmawhna. kimualilolma, leh launa in adawldawl pan a mite atuamcip hi. Tuabang tangpi patauhna kawmkal ah nampi mite, mi huzaapneite, pilnasang aneite lakah Lutheran upna in thuklutin ahuzaap khin hi. Mimuan dimnunza neite leh pahtak mite kiliemkhia uh hi. Khutsiamte, laiklien nasemte, laigelhsiate, leh kumpi zumah nasemte mangdildel uh hi. Mite alom in Paris khuapi panin ataikhia uh hi. Amaute gam panin amau’ thu in, atamzawte in Puahphate’ upna asanlam uh akitheih phet ulileh apaikhia uh ahi hi. Papate in aki muangmawlilo lampialte akithuakzawlma amuh uhciangin lamdang asa uh hi. Amaute ‘ kliut sungah aom nautang mite aban mat uh hi. Thonginnte mi tamlua a, lungdamnathu apulak ngamte tliah nadingin akihal meikhuamte hangin khuasung huih amialzo phial hi.KL 170.3

    Kum zahuam 16 lai in pilna sinthak nading hanciamna abawl nahangin Francis lna in makai ahilma tawh aki angtang sak malnnah hi. Gam tuamtuam panin pilna nei mite kaituahin nuam asa hi. Thusinna aitna leh laitheilote leh pupa thuciin ah atualbial phungzite asimmawhna in, puahpliat nasepna thuakzawlina apia hi. Ahizongin lampialna asuksiat ma-in France gam a laikhetna khempeuh aphiat hi. Khangthu ciamtelma panin, Francis lna ie mipil nading hanciamna in biakna thuakzawlina ding leh bawlsiatna panin ngaihmuanna pia zolo ahilma kilang hi.KL 171.1

    France in Protestant biakna suksiat nadingin akipum piakna alah nading mihon maiah pawi akham hi. Siampite in, asang Vantung a mass piakna mawhsakna-in sisan tawh mawhsutna akimawhsak hi a, kumpipa in mihonpite aitangin thalma dan apia dingin asemsak uh hi. (228)KL 171.2

    Kum 1535, kha masa ni 21 ni in, tua nasep akipan dingin akiseh hi. Pupa thuciinte launa leh angoltol muhdahna in gambup ah akhanglo hi. Paris khuapi ah milion tampite in khuano tuamtuam panin kikaituahin kongzingte ah ahong kikliawm uh hi. Tua ni pen mihon kikhilin lampaina tawh akipanding ahilai hi. “Tuabang kalsuanna tawh akinawk kha innte ah dahna kalma dialte kikhai a, munkhat panin munkhat ah mass pahtawina tawh tau zong alam hi.” Kongkhakte akihon ma-in mass pahtawina mei kivakding ahi hi. Nisuali ma in kumpipa huang panin kigualkhol uh hi. “Amasa in dial tawite, kliawk tuamtuam panin singlamtehte ding uh a, tua kbit ciangin kliua mite nihta in kigualin meisel tawi in apai uh hi.” Phungzi bawng nam lite zong in anungah azui uh hi. Nam khat sialin puan atuamin asilh uh hi. Tuate nungali akikai khawm tangtawng vante in anungzuih hi. Tua nungah biakna ah akito sakteng in sakol tung tuangin, puansan silhin smn leh suang manpha tawh kizemsa in azui uh hi. Atel zializiah uh hi.KL 171.3

    “Paris a bishop pa makaih mihon in nungzuih a, asuahpih kumpi lite huhna angali hi. Tua mihonpite khit ciangin kumpilian Francis lna in zui a, a lukliu kliulo in, kumpi puan zong asilh kei hi. Alu kliulilo in, akhut sungah akivaksa khuaimei khat tawi a, France kumpipa in akisik kik mawhneipa lim apua hi.” (Ibid., bu 13, khen 21). Biakna tau khat ah kiniamkhiatin kun a, a kha aninsak siatna ading hilo, mawhneilote sisan abaang akhut ading hilo, mass amawhsak ngam again mite ading ahi hi. Aina’ nungah kumpinu leh gamsung ukpite, nihta in lam apai uh hi. Khatciat in akivaksa meivak atawi uh hi.KL 171.4

    Nikhat thapailma ah. bishop ie kurnpi innali gamuk mangpite maiah thu agen hi. Amahin dalunai pua a, lungsim lawngkha in ama’ thugenna in “palsatna, Pasian’ min daisakna, dalini leh dai ni” ihgam tungah atungzo hi, aci hi. Lampialna ahi natna lungno athat dingin France gam mite ako hi. “Gaimni makai kahilma tawh keimah in note kurnpi ka hi a, ka pumpi tungah ka khut kakhe khat peuhin natna (229) ahi muatna ngah leh satkhiat dingin kapia ding hi. . . Tuabanah, asat khia dingin note kong piading hi. Tuabanah, ka tate khat in tua tawh anit leh kamap tuankei ding hi. . . Keimah mahin ka apkhia ding a, Pasian kapiakhia ding hi” Akhituite in agawl akhak hi. Mihonpite kap uh a, akibangin “Catholic biakna adingin nungta in kasi ding uh hi” aci uh hi.” (D’Aubigne, History of Reformation in Europe in the Time of Calvin, bu 4, klien 12).KL 172.1

    Gamtung ah akia khuamial in lauhuai malnnah a, thumaan khuavak anial hi. Gupna apuak hehpilma lengmang in. ahililiangin France in thumaan ie sianthona leh vangliatna amuhkhit ciangin. tua Pasian’ meelhoih in mi tul tampite aliuai kbit ciangin. khuapite leh khuatate tua khuavak tawh atan kbit ciangin nungngat in. khuavak sangin khuamial atel zaw uh hi. Amaute akipia Vantung’ letsong ahemkhia uh hi. Amaute in tliusia thulioih ci uli a, amau leh amau akikhemna sung uhah akia uh hi. Tu in. Pasian’ mite abawlsiatna uh tawh Pasian’ na asem takpi bangin taksang uh a amaute cihtakna in mawhna tawh kipenglo hi. Khemna panin ahukhia ding tua khuavak, sisan tawh kisuantakna ah akidiahna panin suahtakna apiading kliuavak anialkhin zo uh hi.KL 172.2

    Tua biakinnpi ah lampialna suksiat ding kiciamna kila khinta a, tuazawh kum 300 khit ciangin tua gam in “Ngaihsutna Kumpinu” tokhom tungah tusak ding a, anungta Pasian amangngilh ding uli hi. Vaikuan dingin hong kigual leuleu uh a, France palaite in akiciamna bangin nasep kipandingin apaikhia uh hi. “Tua lai panin agamlat lohna ah tau kliat kilam a, tua mun ah Protesttant pawl khat ahingtangin akihaltum ding ahi hi. Kumpipa akiang atun ciangin mei alialdingin meisel akilam ahi hi. Agualgual in lam apai mite in kithahna a endingin akhawl uh hi.” (Wylie, bu 13, khen 21). Silma tawh Christ adingin tetci apang mite akibawlsiatdan athem anengin gendingin siangtho lua hi. Akihalte ahihleh tawm zong alioi kei uh hi. A upna uh dokkik dingin akigen ciangin “Kamsangte leh sawltakpite in agenkhitsa uh thute bek leh misiangthote in a up khit uh (230) ka urn thei uh hi. Pasian amuang ka upna in hell ie thuneihnate anial ding uh hi” aci uh hi (D’Aubigne, History of the Reformation in Europe in the Time of Calvin, bu 4, khen 12).KL 172.3

    Tuabangin kigualin alampaite in bawlsiatna tau atunsial un akhawl zelzel uh hi. Akipatsatna uh kumpipa huang sung atun uhciangin. mihonte kikhenthang uh a, kumpipa leh biakna makaite akikhinkhia uh hi. Lampialte suksiat maimangding nasep gualzo takin kipan kisa uh a, abeisiang dong asemsuakdingin akivaikhak uh hi.KL 173.1

    France in anial Lungdamnathu akizunglot khiat taktak hileh thusia piangtaktak ding hi. January 21, 1793 kuinin. Puahphate langpanna ah akibeina uh kum 258 acin kum hi a, ngiiuna atuamdang kliat adingin Paris kongzingah kigualin avaikuan leuleu uh hi. “Hihvaihawiuna all kumpipa amakai hi a, gaiuluiuna leh otkhainate om a, hallup ding ini tampite otna zong kiza hi. Meihalna tau vomte zong akiphut hi. Mithalina tawh ni khat hun abei leuleu tau kiangali kaikhia uh a, heipite in angawng uh sattat in. alute uhin tau tung panin atukkhia hi” (Wylie, bu 13, khen 21). Kumpipa khat peuli akithat hilo a, tua mun mahah, mi 2800 in ngawngtanna athuak uh hi. Lipkhaphuai ukna aom sungin hihbangin sisan luangin nuntakna akisumai mang hi.KL 173.2

    Puahphatna in leitungali Laisiangtho honsa in apia hi. Pasian’ thukhamte kihongkhia in mihingte’ lungsim sungah athukliunte aphawksak hi. Mongneilo itna hong kilakkhia a, vantung thukhennate zong apulaak hi. Pasian in. “Kem in zui un, hih in note pilna hi a, leitung maitangah note theilma ahi hi. Hih thukhunte azate in, ataktakin hih gam in apil leh athei thei mite ahi hi, aciding uh hi” (Thuhillikik 4:6). France gam in Vantung’ letsong anial ciangin. amahin siatna leh ukna gilo khaici avawh uli asuak hi. Tua thu hangin Lipkhaphuai Ukna leh gamsung kilmnletna atungsak hi. (231)KL 173.3

    Lai kisuangte, leh Farel ie hansanna hangin apiang bawlsiatna atun mapekin apianna gam panin mi tampi alalkhia khin uh hi. Farel in Switzerland tung a, Zwingli ie nasepna athuapbehna hang leh ama’ hanciamna hangin. Puahphat nasepna in maipha angah zaw hi. Tua mun pan mahin France gam a puahphatna aliuzaap hi. Galbeelin aom kum masa sungin, apianna gam sungah lungdamnathu akithehthang nadingin ahanciam hi. Gamgi tengah hun tampi zangin lungdamnathu tangko a, thupiangte vil kawmin gimlo tawllo in. thuhillina leh hanthotna zong apia hi. Amah bang mahin gambeelte hulma tawh Gennan puahphate laigelhte France pau in letkhia in, France Laisiangtho zong ateikhia hi. Bu tampi mah akhenkhia zo hi. Laibu zuakte hangin man tawm takin kizuak khia a, amet angah sunsun tawh nasep azom zel hi.KL 173.4

    Farel in Switzerland gamali sangsia kineihin nasep akipankhia hi. Khuaneu mun khatah naupangte thuhilhna ah akibilhcip hi. Ahilh lai banah kidawmtakin Laisiangtho tawmtawm zong ahilhsim zel hi. Tuabangin naupangte hilhna tawh anu leh apate tawh kimuli tlieih nadingin ageel ahi hi. Thu um thei pawl khat zong om a, siampite hongpai in anasepna akhaksak hi. Pupa thuciin tawh abuaikhop khuata mite in zong alangpan hi. “Hih bang thu in Christ ie lungdamnathu hingeilo ding hi,” ciin siampipa in anial hi. “Tuabang thugenna in kilemna piangsak lo a, gal kishnna apiangsak hi” aci hi (Wylie, bu 14, khen 3). Nungzui masate hiahbangin. khuapi khat all akibawlsiat ciangin adang khat ah apemkhia zel hi. Khuata panin khuata ah, khuapi panin khuapi ah, khe tawh zinkhia in, gilkialna tluiakin. gim in tawl in. anuntakna adingin zong alauliuai hi. Vanzuakna munte, biakinn sung, biakinnpi ie pulpit tung panin thu ahilh hi. Khatvei vei thungai ding mi khatzong aomlo biakinn sungah lut in, khatveivei athuhilhnate kiotsanna zong thuak zel hi. Khatveivei zong pulpit panin kailikhiatna angah hi. Khatvei sangin atam zaw, mite in sawmliuanin asidingin asat uh hi. Ahizongin (232) amasot zel hi. Akinial hangin lungkia lo in zom veve a, hita leh pope is kulhpi sungah thungai nuam mi zong angah zel hi. Asawtlo in anasepna mun masa ah lungdamnathu akipom thei hi. Kliuapi Morat leh Neuchatel te in Rome biakpiaknate nial uh a, amaute biakinn panin milimte ahemkhia uh hi.KL 173.5

    Farel in Geneva ah Protestant dial akliainop sawp luata hi. Hih khuapi kizozo hileh, France, Switzerland, leh Italy adingin puahphatna phualpi asuak theiding hi. Hih tupna mitsuan in, akim apam khuanote leh khuate angah nadingin ahanciam hi. Tua kbit ciangin alawm khat tawh Geneva alut uh hi. Tua khua ah thuhilhna nihvei bek akiphal hi. Siampite in kumpi uliante zangin amah mawhsak nuam a, biakna council maiah asam uh hi. Biakna makaite in apuan sungah tliau pua sim in, anuntakna alak sawm uli hi. Tua khuapi innlianpi mai ah, tem leh singkhuah tawi in aheh mihonte in hih council panin suahtak sawmin atai leh asihloh phamawh dingin availiawm uh hi. Kmnpi uliante leh thau tawi galkapte hangin asuahta hi. Azingciang zingsang tungin alawmpa tawh amah kipaipih a, bualtui gal, suahtakna munah akihepkhiatpih uh hi. Tuabangin Geneva khuapi lungdamnathu apuak nading a ahanciamna adinkhawl hi.KL 174.1

    Thu kisinkik nadingin akiniamkhiat mi khangno kliat ateel khia uh hi. Kiniamkhiat lua ahilnnanin puahphate lawmte nangawnin adopbawl uh hi. Tuabang a akiniamkhiat mi in Farel akinialna munah bang semding ahi hiam? Hansanna leh thuakna tawm bek aneipa in athahatpen leh aliangsanpente ataikhiatna ah bang bawlzo ding hiam? “Thagmn tawh hilo, tliahatna tawh hilo, Ka Khasiangtho taw h. Topa in ci hi” (Zech 4:6). “Athahatte amaingat nadingin leitunga athanemte Topa inateel hi” (1 Cor 1:27, 25).KL 174.2

    Froment in sangsia sepna tawh anasep akipankhia hi. Sangnaupangte in sangah asin uh thumaante innali agenkik uh hi (233). Asawt lo -in nu leh pate in Laisiangtho hilhcianna ngaidingin sangkhan sungah alut uh hi. Zaknop asa malunah uh hi. Laisiangtho Thak zong akhongin kipia khia ahilunanin hih doctrinete aza dingin ahong paikhia ngamlo tampite in zong asim tawm thei uh hi. Asawt lo-in. hili nasepna zong tailoh aphamawh hi. Ahihhangin, akihilh thuinaante in mite lungsim sungah zung aklia hi. Puahphatna kung kisuankhin ta a, akhauhpai semsem hi. Thuhilhpa hong kilelikik a, ama’ nasepna liangin Geneva khuapi ah Protestantte in kikhopna ahongnei theita uh hi. Calvinte leh avakvai mite ahong lut uliciangin tua khuapi pen Protestant khuapi na kici ta hi. Apianna mun ahawlma panin ahongciah kik ciangin, Basel lam hong manawh a, tua lampi tungah Charles 5na ie galkapte in cing, cih amuli ciangin lamkot in Geneva ahongtung ahi hi.KL 175.1

    Hih Geneva ahawlma tungtangah Farel in Pasian’ vaihawmna ahililam aphawk thei hi. Geneva khuapi in Puahphate upna apom uh hangin, sepding tampi omlai hi. Milling ahonin akikhel uli hilo in, mimal in kikhel akul ahi hi. Khasiangtho’ vangliatna tawh mihingte’ lungsim leh lungtang pianthakna omding a, Council thupiakna tawh hiloding hi. Geneva te in Rome is thuneilma nial uh a, ahizongin amaute khut nuaiah siatnate paaikhia khin zonailo uh hi. Tuabang mun ah lungdamnathu ie asiangtho thukhunte guangin, manpha takin mihingte Pasian’ vaihawinna tawh kituakin, anuntak nading a nasepna in baih lo hi.KL 175.2

    Hih nasep nadingin Calvin tawh akikop theihding Farel in mu hi. Tua munah tamsuakin Pasian’ na asem kliawmdingin amah akho hi. Calvin in lamdang asa hi. Zumthei, kilemna adeihpa in hangsanin aina’ thu thu asa pa leh Geneva khuamite ngongtatnate hangin apatau ahi hi. Acidamna zong hoililo a, alaisim zongsatnate hangin atawlnga hithiat nuamta hi. Ama’ laikungin Puahphat nasep sem theiding hi, ci in a um hi. Gamdaihna mun zongin (234) lai asim hi. Tua munah laikhetna tungtawnin, pawlpi alamto hi. Farel ie sapna in Vantung panin ahongpai thu hilhkholhna tawh akibang hi. Tua ahilnnanin Farel anialngam kei hi. “Pasian’ kliut in ama’ tungah hong kikhia sukin, amah lenin, ataikhia kik nawnlo dingin alenkip abang hi” aci hi. (D’Aubigne, History of Reformation in Europe in the Time of Calvin, bu 9, khen 17).KL 175.3

    Hihbang hunin Protestantte nasepna pen siatna tampi in amncih hi. Geneva tungali pope ie samsiatna akiza leuleu hi. Hih liangin gam tampi kisusia thei ahi hi. Kumpi leh ukpite thu amangsak hih papa thuneihna bangci bangin hih khua in nangzo ding hiam? Leitungbup azozo galte galkap maiah bangci dinzo ding uh hiam?KL 175.4

    Clnistian gam khempeuh all, Protestantle in gal nasia takin athuak uh hi. Protesttantte gualzawlma amasa hun beikhin ta a, Rome in asusia khindingin galkap hon asamkik hi. Hih hun in Rome huangsungah zat tangzang dingin Jesuit kipawlna kiphut khin a, pope ie gualzawlma khempeuh ah angoltolpen, athuneipen leh athaliatpen ahi hi. Leitung leh unau sanggam kizopna tawh kiklienkhia uh a, milling’ ci-le-sa lunggullmate all si in, ngaihsun tawmna leh lungsim tawng siantliona kidaisak khin a, tavuan dang neilo, pope ie ukna tangzaisak ding bek athei uli ahi hi. Ahizongin Clirist ie lungdamnathu in aumte lauhuaina leh thuaksiatnate athuakzo dingin tha aguan hi. Gilkialna, khuavotna, nasepna, zawnkhalnate thuakin thongkiatnate, tau tungah mei tawh halnate, thuakngamin thmnaan dial akhai uh ahi hi. Hihbang mite sim nadingin Jesuit kipawlna in uangtatna lungsim guanin, lauhuaina leh thmnaan vangliatna alangpan ngamdingin akipantah uh ahi hi. Amaute adingin palsatna alian lua omlo a, kliemna leh zuauphuakna leh kineihna alianzaw zong omtuanlo hi. Zawngkhal leh kiniamkhiat dingin kiciamna pia uh a, haulma leh thuneihna ngah nadingin Protestant biakna susiat ding nasep leh papa thuneilma piakkikding vaibek ah akipum ap uh hi. (235)KL 176.1

    Amaute kipawlna ah akihil uhciangin puan siangtho silh uh a, thongte, zatote, ah hawhin, cinate leh mizawngte aveh uh hi. Leitung lunggullma anialding bang kekin akilang uh hi. Jesu’ min siangtho apua bangin kigen uh a, nahoih semdingin akuankhia uh hi. Tuabang nasepna tawh palsatna lianpi leh silma tawh akipawl nasepna tampi selin asemkhia uh hi. Amaute kipawlna ah athubulphuli thu in ‘tawntunna in tawntun nadinga nasepnate diksak hi’ cih ahi hi. (The end justifies the means). Hih thukliam tawh khemin, gu in, misuam in, pawlpi deilma atangtunsakna tawh mawlnnaina angali zel uh hi. Hih Jesuitte in meel tuamtuam pua in kumpizumte all kumpipa acianpiate suak uh a, gam khat ie thukhunte zong asuihsak uh hi. A Tote adingin kmnpi sungah thusim kante zong asem uh hi. Kumpipa suan leh khak leh mihau thuneite suan leh khakte adingin College sangte honsak in, mizawngte ading zong honsak uh a, Protestantte’ suan leh khakte nangawn papa zehte atangdingin akaizawnzo uh hi. Apuatham vangneilina leh Rome ie biakpiakna pulaak khia uh a, tuate in mihingte’ lungshn buaisak in, angaihsutnate uh amatsak hi. Anu apate in upna suahtak nadingin hilizahta in agentheihpih uli suahtaknate panin atate uh azolkhia uh hi. Jesuit te in Europe gamtengah kizelkhia pah uh a, apai na khempeuh uhah pope ngimnate aguangkik uh hi.KL 176.2

    Thuneihna alianzaw aneih theih nadingun. Sittelna thupiakna abawl kik uh hi. Mihonpite in bangzahta in mudah uh ahililain theikhin napi in. Catholic gamte nangawn ah papa ukpite in thu sittelna (Inquisition) phut kik kawikawi uh a, khuavak sungah athuaklah huai malunah hinapi, thong sungte alikuamahtheililohinazangkikkikulihi. Gain tuamtuamte ah,gam ie pakpalh abang asiangtho pen leh atlmdikpcn. apilpcn. pilna asangpente, aki appen siate leh pastorate, nasep akulikalpen nautangte, khutsiamna aneipente, atultul in that in, gamdangah gam abeelsak hi.KL 177.1

    Puahphatna khuavak amitsak nadingin hihbangin Rome ahanciam ahi hi. Pasian Laisiangtho panin mihingte ahepkhiat nading, Mialpi sungbang theihlohna leh pupa thuciin sungah alutkik dingin ahanciam uh hi (236). Ahizongin Pasian’ thupha hangin leh mi thupite upna alumlet zokei hi. Tuabangin agualzawh nadingin kumpinote thau leh namsaute tungah amah kingamlo hi. Gam neupen ahi, akiniamkhiat pen leh thuneihna aneupen anei gamte in thmnaan ie kulhpi asuak uh hi. Geneva kliuapi in amah asusia nuam gal lianpite laizangah aom hi a, Saklam tuipi selmeel dungah Holland in kmnpi gamte Mali alianpen Spain ie simna athuak hi. Gamneu Sweden in puahphatna adingin suahtakna angah hi.KL 177.2

    Kum 30 dektak sungin Europe gam tengah Puahphat nasepna akhantoh nadingin Calvin in Geneva ah na asem hi. Mihonpite’ makai ahilma tawh khiallma neilo leh a doctrine te in mawlma baanglo hilo hi. Ahizongin thmnaan tangko dingin ama’ hun in Pasian’ khutzat ahilma athupipen asuak hi. Protesttantte thukhunte pope ie ki ultunsakna panin kemcingin, puahpha pawlpite mawltakin akliansualma leh ama’ nuntakna asiangthote in Rome ie thuhilhna sung panin akisatsuah kiphatsakna leh siatnate mun aluahsak ahi hi.KL 177.3

    Geneva panin lai kihawmkhiate leh thuhilhsiate kuankhia uh a, puahphate doctrine te athelizak uh hi. Hih bang hunin bawlsiatna athuak mun leh gamte in thuhilhna, pattalma leh hanthotna azon laitak uh ahi hi. Calvin’ khuapi in Europe nitmima lamah benna athuak Puahphate bukna ahongsuak hi. Kmn za tampi huihpi nawk bangin papa te nawkna athuak mite in Geneva ahong kidenna uli hi. Gilkialin, liamin, inn leh lo panin gamla in lungleng kliuangaite kidawn in akikem hi. Amaute ading inn zong akizonsak hi. Asiamna uh, apilna uh leh aki apna uh hangin abukna uh kliua in thupha asanlawh hi. Hih lai ah abu mi tampite in amaute gamali Rome ie gitlolma anangdingin aciah kik uh hi. Scotch mi Puahphapa ahi John Knox, England panin Puritante tampi leh Holland leh Spain panin Protestantte, France panin Huegonot te Geneva panin hongciah khia uh a, amaute piamnun khuamialte thumaan tawh khuavak atangsak dingin inn azuankik uh hi.KL 177.4

    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents