Kapitel 16—Nutaamik nunassarsiortut siulliit

Tuluit iluarsaaqqittuisa katuuliussutsip ajoqersuutai taamaatikkaluarlugit ileqqui qassiit atatiinnarpaat. Taamatut ilagiit ruumalerisut naalagaassusiat upperisamillu nassuerutaat narrugineqaraluarlutik ileqquisa ilaat ikittuunngitsut ilagiit tuluit naalagiartarnerannut eqqunneqarput. Tamakku tarnip nalunngissusianut atasuunnginneragaapput, naallugooq allakkani peqqussutigineqarnatillu taamaattumillu pingaarutilissuunngikkaluarlutik, taamaattorligooq tamanna pissutigalugu inerteqqutaanngillat, taamaattumillu ajortuunatik, maleruarneqarnermikkut ilagiissoqatigiit naaggaartut ilagiinnut ruumalerisunut avissaarutaat millisarpaat, taamalugooq katuuliusut naaggaartut upperisaannik ilassinninnissaat siuarsassavaat.Ak 110.1

Isummat tamakku pissusitoqqanik atatitsiumasunut akuereqatigiikkumasunullu iluareqqajaanarput. Inoqarporli allatut isumalinnik. Ileqquusut tamakkua “ilagiit ruumalerisut naaggaartullu akornanni atassuteqalersitsisinnaanerat” (Martyn), inuit taakkua isumaat naapertorlugu atatinneqannginnissaannut pissutaasariaqavippoq. Ileqqut tamakku inussiaanermut anigorsimasaminnut uterfigiumanngisaminnullu nalunaaqutitut isigaat. Isumaqarput Guutip peqqussutit kiffartuunneqarnissamini maleruagassat aalajangersarsimagai, inuillu tamakku piumasaminnik ilaartortussaanagillu ilanngartariaqanngikkaat. Tunussinersuup aallarniutigisimasaa tassa ilagiit naalagaassusiata Guutip naalagaassusianut ilanngunneqarsimanera. Ilagiit ruumalerisut aallarniutigalugu Guutip inerteqqutigisimanngisai peqqussutigisimavaat, naggataagullu Guutip erseqqissumik inerteqqutigisimasai peqqussutigisimallugit.Ak 110.2

Inuppassuit ilagiit siulliit minguissusiat peqqusersuissusiallu uterfigissallugit kissaatigingaarpaat. Ileqqut ilagiinni tulunni eqqunneqarsimasut guutipilussiornertut isumaqarfigaat, tarnimillu nalunngissusia pissutigalugu taamatut naalagiarnermut ilaaneq saperput, kisianni ilagiit naalakkersuisunit tapersersugaallutik ileqqorisanik sanioqqutitsinissaq akueriumanngilaat, akuerineqartinnanilu guutisiornissamik ataatsimiinnissat inerteqqutigineqarput, unioqqutitsinerillu parnaarussaanikkut, nunagisamit aallartitaanikkut toqutaanikkullu pillaatigineqartussatut aalajangerneqarlutik.Ak 110.3

Ukiut 1600-qaleqqaarneranni tuluit kunngertaavat nalunaarpoq “puritanerit (upperisaminnik ilungersuutiginnittut) naalagarsiortikkumallugit ... Imaluunniit naalliutsitsinikkut nunagisamit qimagutikkumallugit ajornerusumilluunniit iliorfigiumallugit”. (Bancroft). Qinugisaaneq parnaarussaanerlu puritanerit atugassarilerpaat, ullussanillu qaamanerusussanik neriuutigisaqannginnamik ilaat qassiit isumaqalivipput tarnimik nalunngissusianut naleqquttumik Guutimik kiffartuussiumasunut “Tuluit Nunaat nunaginiagassaajunnaalivissoq”. (Palfrey). Kiisa ilaat Hollandimut qimaajumallerput. Atugarliorneq, annaasaqarneq parnaarussaanerlu atortariaqartarpaat. Siunertarisaat akornusersugaasarput akeqqaminnullu pisitaasarput. Qunusuitsumilli aalajaassutsimikkut kiisami ajugaapput, Hollandillu sineriaani qimaaffissarsipput.Ak 110.4

Qimaagamik illutik, pigisatik inuussutissarsiutigisatillu qimassimavaat, maannalu inuiaqatigiit takornartat allanik oqaaseqarlutillu allanik ileqqoqartut akornanni inuusariaqalerput. Inuussutissarsiorniarlutik nutaanik ooqattaareersimanngisaminnillu suliassarsiortariaqarput. Angutit utoqqaliartulereersut nunalerisuujuaannarsimasut maannakkut assassortaatsimik ilinniartariaqalerput. Kisianni pissusiusut naammagittaalliuutiginagit ilatsiinnaratillu atorpaat. Piitsuugajuttaraluarlutik Guuti qutsavigisarpaat suli inuulluaatissaqartitaanertik pillugu, anersaakkullu ittumik akornusersugaanngitsumik peqatigiissinnaanertik nuannaarutigisarpaat. “Angalaartuunertik nalunnginnamikku pigisat tamakku uniffigivallaarnagit qilammut asangaakkaminnut aarlorlutillu naammagittarput.” (Bancroft).Ak 110.5

Nunagisamit qimaasimagaluarlutik asanninnikkut uppernikkullu nukittorsarput. Naalakkap neriorsuutai isumalluutigaat, annikilliorfiinilu qimattanngilai. Inngiliisa najorlugit tuppallersarlugillu ikiortarpaat. Naalakkallu assaata imarsuaq ikaarlugu aqqutissamik tikkuuttutut immatik nunamut namminneq naalagaaffimmik tunngaviliisinnaaffissaminnik, tassanilu piumasamik guutisiorsinnaanissaq qitornaminnut kingornussassaritissinnaassallugu, taava aqqutissaq Guutip nalunaagaa nangaanatik atuarpaat.Ak 111.1

Guutip innuttami misilittagaanissaat akuerisimavaa siunertarisani pillugit saamasumik piareersarlugit. Ilagiit nikanarsagaangaarsimapput akitsisinneqarsinnaaqqullugit. Guuti piareerpoq pissaanini takutissallugu silamiullu uppernarsaavigissallugit namminerminut tatiginnittunik qimataqartannginnerminik. Pisimasut ima ingerlatissimavai Diaavulup narrannera inupiluillu pilersaarutipilui ataqqinaatissaminik kinguneqaqqullugit innuttaalu nunamut eqqissisimaffissaannut siulersugaaqqullugit. Qinugisaaneq nunagisamillu qimaaneq kiffaanngissusermut aqqutinngorput.Ak 111.2

Puritanerit ilagiinnit tulunnit qimaguttariaqaleqqaarnerminnit angerutsikkut iluartukkut peqatigiinngorput Naalakkap innuttaasut “taassuma aqqutaasigut ilisimasamikkut namminerminnulluunniit nalunaarutigineqarumaartutigut angalaaqatigiikkumallutik”. (Brown). Tassa iluarsaaqqinniarnerup ilumoortumik anersaava, naaggaartuussutsip najoqqutassartaata inuussutaa. Tamannaana siunertaralugu angalaaqatigiit Holland qimallugu Amerikami nunassarsiortut. Palasiata John Robinsonip Guutip piumasaagut ilaanngitsoortup aallalersut ima oqarfigai:Ak 111.3

“Qatanngutikka, katsorna avissaartussanngorpugut, kiinnasilu takoqqikkumaarnerlugit naluara. Naalakkalli tamanna qanoq aaqqissuutissagaluarpagu oqaaqqissaarpassi Guutip inngiliisalu iluartut kiinaasa saavanni, uanga Kristusimik malinnaasimanera sinnerlugu maleqqunanga. Guuti ikiortimi allat ilaat aqqutigalugu ilissinnut saqqummiussaqassappat, taava saqqummiussaa kajumillusi ilassiniarsiuk, soorlu uanga nalunaajaanikkut sallusuissut tamatigut ilassisarsimagissi; sallusuissummi qaammaqqutissarlu suli annertunerusoq oqaasianit iluartumit saqqummerumaartoq qularutiginngivippara.” (Martyn).Ak 111.4

“Uanga nammineerlunga ilagiit iluarsaaqqittut pissusiat upperisamut pissusiatigut naggaserneqarsimasoq, sakkullu iluarsaaqqinnermik pilersitsisut akimorlugit ingerlanianngitsoq, upissinnaanngilara. Lutherip takusaa qaangerlugu lutherikkut ingerlasinnaanngillat. Soorlulu nalunngikkissi kalvinikkut, siulersuisorsuarmik tamanik takunnissimanngitsup imminnik qimatsiviginninneranik annerusumik nikissimanngillat. Tamanna ajunaarneruvoq assut ajuusaarutigisariaqartoq. Massami qaammaqqutaat nalaanni ikummarikkaluartoq, taamaattoq Guutip siunnersuutaa sukumiisumik pitarsimanngilaa, ullumikkulli inuusuugunik, qaammaqqummik annerusumik tigusaqarnissartik, qularnanngilaq siullermik tigusaqarnermissut kajumigitigissagaluaraat”. (Neal).Ak 111.5

Aallarartut pingaartortaasa tarnimik nalunngissusiisigut kiffaanngissuseqarnissamik kissaatigisartik peqqutigaat imarpissuakkut navianartulikkut ikaariarlutik inoqanngitsorsuarmi erloqinartut naammagittartumik atorlugit Amerikap sineriaani inuiaqatigiit tunngavissaleramikkik. Kisianni aallarartut ilumoorlutillu Guutimik mianerinnikkaluarlutik piumasamik guutisiorsinnaanissap pingaartorsuarmik najoqqutassartaa suli paasisimanngilaat. Kiffaanngissuseq namminneq ilungersoqalutik pissarsiarisimasartik allanut tunniutissallugu piareerluarsimanngillat. “Eqqarsaqqissaartut ileqqorissaarnissamillu ilisimatuut ukiut 1600-qarneranni inuusut akornanni najoqqutassamik pingaartorsuarmik testamentitaami sorlaqarluni inuit upperisassarsiorneranni Guutiunngitsumik eqqartuussisussaqartitsinngitsumik eqqortumik paasisimannittut ikittuaraannaapput.” (Martyn). Ajoqersuut imaattoq: Guutip ilagiit tarnip nalunngissusianut naalagaatissimagai ajoqersuinerluutillu suussusianik aalajangiisinnaatillugit, tamanna paavikkunni paasinerluinernut sorlaninnerpaasimasunut ilaavoq. Iluarsaaqqinniartut ilagiit ruumalerisut upperisamik nassuerutaat atortuujunnaarsissimagaluarlugu akaarinninngitsumik anersaavat takornartarivinngilaat. Ilagiit naalagaaffimmut atasut pilersitaapput imaalillugit: Inuiaqatigiit tamarmik palasiusut inuussutissaqartitaanissaannut akileeqataasussaatillugit, pisortaasullu piginnaaneqartitaapput ajoqersuinerluttut qunutissinnaassallugit. Sivitsunngitsoq aaqqissuussinerit tamakkua pinngitsuugassaanngitsumik kingunerat takkuppoq — qinuginninneq.Ak 111.6

Nunasiap siulliup tunngavilerneqarneranit ukiut aqqanillit kingornagut Roger Williams Amerikamut tikiuppoq. Aallarartut siulliit assigalugit guutisiornermut tunngasutigut kiffaanngissuseq iluaqutigaa — kisianni taakkua ilaannaralannguisa paasisimasaat paasivaa — tassa kiffaanngissuseq tamanna inunnit tamanit pinngitsuugassaanngitsutut pigisariaqartoq, upperisaminnik nassuerutaat sunaagaluarpalluunniit. Robinsonitut ilungersorluni sallusuissummik ujarlersuuvoq, taassumatullu isumaqarpoq Guutimit qaammaqqutissaq suli tamakkerluni saqqummiunneqarsimanavianngitsoq. Williams nalitsinni “kristumiuni tarnip nalunngissusianut isummallu assigiinngitsut inatsiseqarnikkut naligiissitaanissaannut tunngasumik aaqqissuussinissamik ajoqersuisut” siullersaraat. (Bancroft). Pisortaasut pinerluttaaliisussaanerat, kisianni tarnip nalunngissusianut naalagaanngisaannarnissaat, pingaartitaraa. Oqarporlu: “Naalakkersuisut pisortaasulluunniit inuup inooqatigisaminut akiligassaqarnera aalajangersinnaavaat, kisianni inuk Guutimut pisussaassusiinik naalakkersornialeraangamikku eqqunngitsumik tunngavissaqalersarput, taavalu ernumanngitsoorfissaajunnaartarpoq, nalunanngilarmi pisortaasut piginnaaneqartitaaleraangamik isummat malittarisassat imaattut ullumikkut peqqussutigisinnaasarmatigik aqaguanilu allaalluinnartunik peqqussutigisaqarsinnaallutik, soorlu Tuluit Nunaanni kunngiusartut ilagiinnilu ruumalerisuni paaviusartut iliortarsimasut. Taamaalioraanni upperisassat isumarpassuanngussapput paatsivissaqanngitsut.” (Martyn).Ak 112.1

Ilagiinni akuerineqartuni naalagiaqataasarnissaq piumasarineqarpoq, unioqqutitsisullu akiliisitaasarlutilluunniit parnaarussaasarlutik. “Williamsip inatsit tamanna akerlilerluinnarpaa. Tuluit inatsisaannit ajornerpaaq tassa palaseqarfiup oqaluffiani naalagiaqataaqqussummik peqqussutaasoq. Inuit pinngitsaalillugit allatut upperisalinnut ilannguteqqusineq tassaatippaa pisinnaatitaanerannik arsaarinninnertut. Upperisaqanngitsut kajuminngitsullu naalagiaqataaqqussallugit pisuusaaqqusinertut isigaa ... “Kikkulluunniit pinngitsaalisaanikkut guutisiortitaasariaqanngillat,” taama oqarpoq nangillunilu, “akuerinngisaminnillu guutisiornermik atatitseqqusaasariaqanngillat.” Isumaqatiginngisai nillerput: “Qanoq-aa! Sulisoq akissarsisariaqanngila?” Williamsilli akivai: “Akissarsisariaqarpoq sulisitsisuminit. “(Bancroft).Ak 112.2

Roger Williams palasisut ilumoortutut nuannarilluarneqarpoq angutaasutullu piginnaanilissuullunilu naapertuilluartutut ajunngitsuliorluartutullu ataqqisaalluni. Kisianni naalakkersuisut pisortaasa ilagiinnut oqartussaatitaanerannut assortuiuarnera piumasamillu guutisiorsinnaatitaanissamik noqqaanera naammagiumaneqanngillat”. (Bancroft). Nunasianit aallartitaasussatut eqqartuunneqarpoq, parnaarussaajumananilu ukiorisseruttornerani isseruttortoq anorlerajusseruttortorlu orpippassuarnut qimaasariaqarpoq.Ak 112.3

Oqaluttuarpoq: “Sapaatip akunnerini 14-ini ukiorisseruttortoq iffiamik siniffimmilluunniit takusaqarnanga inuuvunga.” Kisianni tulukkat inoqajuitsumi nerisassarsisittarpaat orpissuarlu sullulik najugaraa. (Martyn). Taama aputisiorluni qimaanermini ingerlalluni naggueqatigiit indianerit qimaaffissarsiffigai taakkunannga tatigineqalerlunilu ungagineqalerluni, iivangkiiliullu sallusuissutaanik ajoqersorniarpai.Ak 113.1

Qaammatini arlalinni assigiinngitsunik atugaqartarluni angalaareerluni kangerliumaneq Naragansett tikippaa, tassanilu naalagaaffik tunngavilerpaa piumasamik guutisiorsinnaatitaanermik najoqqutassap naammattumik paasineqarfiisa siullersaat. Roger Williamsip nunasiaani najoqqutassaq tunngaviusoq tassa “kikkut tamarmik tarnimik nalunngissusiata qaammaqqutaanut naleqquttumik piumasaminnik guutisiorsinnaatitaanissaat” (Martyn). Naalagaaffeeranngua, Rhode Island qunutitaasunut qimaaffissanngorpoq, siumukariartorluarlunilu kiisa naalagaaffeqatigiinni Amerikap avannaani tunngaviusumik najoqqutassartaa — inuttut upperisassarsiortutullu kiffaanngissuseq — tamani teqeqqumik ujaragineqalerpoq.Ak 113.2

Kiffaanngissutsiminnik nalunaarutiminni tunngaviliisut ima allapput: “Sallusuissut tamanna nalunanngilluinnartutut isumaqarfigaarput, tassa inuit tamarmik naligiissitaasumik pinngortitaasut, Guutillu piiarneqartussaanngitsunik pisassaqartissimagai, tamakkualu ilagaat inuussut, kiffaanngissuseq iluanaarutissamillu noqqaasinnaaneq.” Inatsisillu tunngaviusup tarnip nalunngissusiata innarligaannginnissaa erseqqivissumik nalunaarutigaa: “Naalagaaffinni peqatigiinni naalakkersuinermi atorfilittut atorfinitsitaanissami upperisamut tunngasumik misiliineqanngisaannassaaq.” “Inatsisartut inatsisiliunngisaannassapput upperisassamik atortitsiniutaasumik piumasamilluunniit upperisassarsiornissamik inerteqqutaasumik.”Ak 113.3

Naalagaaffiit peqatigiit inatsisaannik tunngaviusunik inatsisiliortut “najoqqutarisassaq allanngujuitsoq manna paasisimavaat: Inuup Guutimut pissusia inunnit inatsisiliorfigisassaanngilaq, inuullu tarnimi nalunngissusiagut kiffaanngissusia annaasassaanngilaq. Sallusuissut tamanna aalajangissallugu pissutissanik saqqummiussinissaq pisariaqarsimanngilaq. Tamatuminnga ilisimassut namminneq sakissatsinni pigaarput, tamatumalu martyrit qassiit naalliutsitaasarneranni ikuallagaanerannilu atatittarsimavai. Guutimut pisussaassusertik inuit inatsisiliaannit pingaarnerusoq paasivaat, paasivaallu tarnikkut nalunngissusertik inunnit naalakkersugassaanngitsoq. Tarnikkut nalunngissuseq inunnguuseralugu najoqqutassaavoq suusumilluunniit piiagassaanngitsoq”. (Congressional Documents, Serial No. 200, Document No. 271).Ak 113.4

Nuna, kikkut tamarmik suliamik iluanaarutaanik atuillutik tarnimik nalunngissusianut naleqquttumik iliorsinnaaffiat, Europap nunaanni tusaamaneqalermat inuit tuusintilippassuit Amerikamut ornigutilerput. “Immikkut inatsisiliornikkut kristumiut sorsunneq, perlerarnissaq qunutitaanissarluunniit anigorumallugit Atlantikukkut ikaarumasut naalakkersuisut tapersersuinerisigut Massachusettsimut nunasiartorsinnaatitaapput”. Taamaaliornikkut qimaasut qunutitaasullu naalagaaffimmi inisimasunngortitaapput.” (Martyn). Nutaamik nunassarsiortut siulliit Plymouthimut nunaleqqaarnerisa ukiut 20 kingornagut tuusintillit amerlaqataat New Englandimi nunasisimalerput.Ak 113.5

Tamanna assersuutissaavoq Biibilip malittarisassaasa nunagisap pingaarutissaanut isumannaannerpaamik illersuutissaaneranik. Nunasiannguit pissaanikillutillu avinngarusimasut pissaanilissuarmik naalagaaffeqatigiinngorput, silamiullu tupigusullutik “ilagiit paaveqanngitsut naalagaaffiullu kunngiitsup” eqqissinarlutillu siumukarnerat malugaat.Ak 113.6

Najoqqutassaq pingaarneq Robinsonip Williamsillu qunusuillutik ilungersuutigisaat, tassa sallusuissutip siumukartuussusia kristumiullu Guutip oqaasianit qaammaqqutissaq saqqummerumaartoq tamakkerlugu ilassissallugu piareersimasariaqarnerat, tamanna kinguliinit aanngarneqarpoq. Naaggaartut ilagiissortaasa Europami Amerikamilu iluarsaaqqinnermit taama iluaquserneqarsimatigisut aqqutissakkut iluarsaaqqinnerup unnersuussutigisaagut siumukaqqinngitsoorput. Ilaannikkut angutinik ilumoortunik ikittunnguanik saqqummersoqartaraluarpoq sallusuissummik nalunaajaallutillu paatsoorutitoqqanik paasititsisunik, kisianni amerlanerit Kristusip nalaani juutisut Lutherilluunniit nalaani katuullisut siulimittut upperisaqarnissaq taakkunatullu inuuseqarnissaq naammagisarpaat. Taamaattumik kristumiussuseq ileqquinnanngornermut nakkariartoqqippoq; paatsoornerit upperisapalaallu ilagiissoqatigiit Guutip oqaasiani qaammaqqummi ingerlajuarsimagaluarpata narrugineqartussaagaluit atatinneqarlutillu pigineqartuaannarput. Taamalu anersaaq iluarsaaqqinnerup nassatarisimasaa peerukkiartoqqippoq, kiisalu naaggaartut ilagiissortaanni iluarsaaqqinnissaq Lutherip nalaani ilagiinni ruumalerillutik katuuliusunisut pisariaqartigilerpoq. Silamiorpallannerit eqeersimajunnaarnerlu inuillu isumaannik Guutip oqaasiata ajoqersuutaanut taarsiussaqarneq kingumut malunniupput.Ak 114.1

Biibilip ukiuni 1800-linni annertuumik siaruarterneqarnera silamiullu taamatut qaammarsaavigineqarnerat misilittakkatigut kristumiussutsikkut sallusuissummillu saqqummiunneqartumik ilisimasaqarnikkut tamatuma annertoqataanik kinguneqanngilaq. Ajortup qangatut Guutip oqaasia inunnit nigortissimajunnaaraluarpaa, Guutip oqaasii maannakkut tamanut saqqumilermata, siunertarisanili angujumallugu inuit qassiit sunnerpai tamatuminnga soqutigisaqannginnerulersillugit. Inuit allakkat iluartut ilisimasassarsiorfiginngitsoortarpaat, taamaattumillu nassuiaatit eqqunngitsut ajoqersuutillu Biibilimi tunngavissaqanngitsut iluariuaannartarpaat.Ak 114.2

Najoqqutassat iluarsaaqqinniat naalliullutik akiuuttuarlutillu taama ilungersuutigisimasaat taamatut unioqqutinneqartalerput.Ak 114.3