Bung 14—Mirang Ramih Tuahthatu Neta Pawl (Later English Reformers)

Baibal khumbehih a um ringring cu, Luther khan German mi pawl hrangah a awn sak laiah khan, Pathian hruaiin England ramah Tyndale cun a rak tuan ve nasa. Wyclilfe Baibal timi Mirang Baibal kha Latin Baibal ihsiih lehlin zo a si ih, a dik lo tampi a um ih, khawlih sut khal a si lo nghenghe. A man a tarn tuk ruangah milian lo cun a lei khal an lei thei lo. Kohhranin len a rak khap bawk thawn, a darh kau lo nasa.Kum 1516 ah Luther-ih thungan 95 hman a suah hlanah, Erasmus-in Latin le Greek tongin Thukam Thar a tuah. Himi hi a tong hram ngaiih Pathian Thu, khawlih sut hmaisak bikmi a si. Hinah hin tui hlanih dik lo tarn tak kha tidik thluh a si ih, a thu umzia pawl theihthiam a awl thlang. Cathiam tampi cun thu dik cu an theihthiam phah nasa ih, tuahthatnak khal a feh cak sal a si. Sihmansehla, mi naran hrangah Baibal cu hmuh ban a si hrih lo. Tyndale cun a miphun pawl hrangah Wycliffe hna tuan cu a theh tiang a sunzawm ih, a ti puitling ta a si.DR 209.1

Amah hi zirnak lamah paih zet le thil cik mi a si, Thuthang Tha cu Erasmus-ih Greek Baibal a tuah ihsi a theih a si. Dik a timi cu ngam zetin a rel men ih, thurin hrimhrim cu a dik le dik lo Baibal ihsi fiah ding a si a ti. Pope milesa pawlin len ‘Baibal cu kan Kohhran pek a si, Kohhran longin a hrilhfiah thei a si’ tiih an timi cu hitin a let, “Mipi pawl hi an rawl hmu thei dingin zoha zirtir? EL. Cuih Pathian cun silawm a fa le pawl rilrawng cu Amaih Thuah an Pa hmu dingih a zirhtu. Baibal thu a zirhtu pawl len nan nawk that vivo fawn si. Ti thei auh la cu, Baibal khal hi nan nawk ko ding.” tiin a ti. D Aubigne, (History of the Reformation of the Six teenth century(b.,18,ch.4) DR 209.2

Tyndale-ih thurel cun mi a cawkharh zet ih, mi tampiin thutak cu an pawm phah. Sihmansehla, puithiam pawl cu an fimharh ve ih, a palnak hnuzulin an rawn feh ve vivo ih, vaunak thawn relsiat thawn an hna tuan cia cu an zut vivo ih, hlawhtlin tawk kha an nei. Tyndale cun, “Ziangtinha maw ka tuah ding aw! Ka ci tuhmi ka feh san hnuah an rawn tise vivo fawn. Hmunkipah ka um thei fawn si lo. Hibang pawl hin mai tongih Baibal an neih ahcun, hivek mi el hrat pawl hi mahten an rak do vivo thei sawn ding. Baibal tel lo cun thutakah hin vantlang mipi a tinghet thei ngaingai zik lo.” tiin a ti, Ibid.,(b. 18,ch.4) DR 209.3

Cuticun, ruahnak dang a nei ih. “Israel pawl khan Pathin Temple-ah anmaih tongin Pathian thangthatnak hla an sak theu ta kha a si lo maw? Kan lakah hin Thuthang Tha hi Mirang tongin a tong ve lo ding maw si? Kohhran hin zing eng hnaldh eng lo sawn sunlaiah a nei thei ding maw si? Khristian pawlin an mai tongin Thukam Thar cu an nei tengteng ding.” tiah a ti. Baibal thawn lawng in thutak cu kan thei thei ding. “Mi pakhatin himi rel dan a zum ih, mi dangin khimi rel dan a zum ih, an thu len a kalhaw fawn si. Zoso a dik deuh ti ziang tinha kan theih thei ding? Baibal thu ihsi hin a si.” tiin a ti. Ibid.,(b. 18,ch.4)DR 210.1

Himi hnuteah hin Catholic cathiam zet pakhat thawn an elaw ih, Catholic pa cun, “Pope neih lo hnakin Pathian daan neih lo hi a tha sawn,” tiin a ti. Tyndale cun, “Pope le a daan hmuahhmuah hi ka malmak. Pathianin ka nunnak a zuah ahcun, lothlo nauhak tiangin nannih hnaldh Pathian thu thei sawn dingin ka tuah ding a si.” tiah a ti ve.Anderson, (Annals of the English Bible, p.19)DR 210.2

Mipi hnenih Thukam Thar an mai tong roriih pek thei cu a cak zet ih, cumi cu a turn nghet ih, a tuan thok cih a si. Tiduhdahnak ruangah a inn cu suah san a tul lala fawn. London lam a pan ih, rei lo te cu cunah a hna cu a tuan man. Tiduhdahnak cun a thlun lala ih, relh hloh a tul sal. A hrangah Mirang ram cu a pit theh a bang. Germany ram lamah tlan a turn thlang. Hi ramah hin Thukam Thar cu a suah thei ta a si. Vawi hnih lai a hna tuan a khaihlak. Khaw pakhatah a sut an khap len khaw dangah a tlan lala theu. A netnakah cun, Thuthang Tha ruangih Luther hman rorelnak hmaiih a dinnak khua Worm khua a pan ta a si. Cunah cun, rualpi tha tarn zet a nei. Tyndale cun a hna cu tluang zetin a theh thei. Cumi kumah cun Thukam Thar bu thawngthum lai a suah ih, cuih kum thotho ah a suah bet lai.DR 210.3

A hna cu zuam zetin a tuan. Mirang ram cun lawng cawlhnak tla cu tha zetin an kil theu. Sikhalsehla, Pathian Cabu cu Londan tiang a thleng ih, cuih sin ram kipah an zem darh. Pope milesa pawl cun thutak cu ticereu turn mengmang kha hai sehla an ti thei lo.Vawi khat cu, Bishop Durham-in Tyndale-ih rualpi cabu zuar hmuahhmuah cu, tisiatsak thluh a duh ruangah a lei sak ih, an hmalak tibahlah thluh thei a zumawk ruang a si. Sihmansehla, cu lam a rak si ziazang lo mai. A leinak tangka khan a hnaldh tha sawn sut theinak hmanraw thatha an lei thei sawn a si. Khai tangka kha um lo sehla cu an ti thei ding a si lo. Nehhnuah cun Tyndale cu an kai ih, hibang Baibal sut theinak dingih lo bawmtu pawl hi zoha an si rel hni. Culen kan lo suah ding tiah an ti. Anih cun, “Midang hmuahhmuah hnaldn Durham khaw Bishop hin in tanpi nasa a si. Kan cabu hralh thei lo hmuahhmuah man tha tawldn a lei ih,hi hin raltha zetin in tuantir thei phah a si.” tiin a ti.DR 210.4

Tyndale cu a hmelma pawl kutah a um ih, turn khat cu thla tarn nawn a tang. A netnakah cun, a zumnak cu martarin a thihpi ta a si. Sihmansehla, a hmanraw tuansuahmi cu, tutiangin mi tampiin an tangkaipi lai ringring a si.DR 211.1

Latimer cun pulpit par ihsiin, “Mi tinin mai tongin Baibal hi an nei ding a si. Hi Cabu sersiamtu hi Pathian a si. Hi Cabu hin a sersiamtuih catuan mi sinak le a thiltitheinak a keng tel ve a si. Siangpahrang le roreltu zohman a thu hi awih lo ding an um lo. Zin sirah feh lo’n, hi Pathian Thu hi kan hruaiawktir kei uh. Kan pi le pu pawl ti daan thlun lo’n, an ti ding sawn kha kannin kan ti kei uh.” a hun ti ve. Hugh Latimen (First Sermon Preached Before King Edward VI) DR 211.2

Thutak thehdarh dingin Tyndale-ih rualpi pahnih Barnes le Frith an hung suak ve. Cumi hnuah Ridley tei unau le Cranmer tla an hung suak leh. Hi tuahthatnak hruaitu pawl hi cathiam zetzet an si ih, an thahnemngainak le an thinking that ruangah, Rom Kohhran khalah mi zah tlak an si. Sihmansehla, Pope feh dan a dik lo tuk ti an theih ruangih do an si. Babilon thuthup cu an theih cian ve tuk ruangah, an do khal hi a awihum hlei ce a si.DR 211.3

Latimer cun hitin a ti, “Suhnak mak zet pakhat ka hun sut hnik kei. England ram pumah Bishop zo bik ha law (taima) bik?....Nan ngaithla ih, a hmin ka sal khal nan beisei ih, ka hun lo sim hnik ke, Diabol hi a si... ziangtik hmanah a bial a suah san ve lo ih, ziangtik khalah va pawl auh la innah a um ringring....hna a tuan ringring daithlangih a um nan hmu dah lo ding. Diabol cu a umnak ih piangah, cabu cu duh lo’n bati far a vang ih, Baibal ret hlo tahratin rosary(R.C. church) a keng ih... .Thuthang Tha eng duh lo’n bati far eng cu sunah khal a duh sawn ih... Bawih Khrihih Khross cu duh lo’n Purgatory hrangah cun mi sumdip khal ruk sak a duh ih, mi rethei le zawnzai pawl cu bawm lo’n, milem le lungto cei mawi a duh sawn. Minung pawl daan tuahmi cu thlun a hriil sawn ih, Pathian thu thianghlim le a daan cu a hnawl a si. Kan hruaitu hin, Satanin buh lem vawrh a hrat veldn thu tha thehdarh hi hrat sehla ka va ti em!” tiin. Ibid.,(sermon of plough)DR 211.4

Hibang Kohhran tuahthatu pawlih thuken bulpi bik cu, “Pathian Cabu Thianghlim hi zumnak le kan um dan ding hmuahhmuah hrangah kan nghahsanawknak, sual thei lo a si,” ti hi a si. Cutak cu Waldenses lepawl, Wicliff lepawl, John Huss lepawl, Luther lepawl, Zwingli lepawl le an dungthlun pawl hmuahhmuah khalin an zum kha a si. Sakhaw thuhlaah Pope-in simaw, Council-in simaw, puithiamin simaw, siangpahrangin simaw, mi ruahnak zalen palbet dingin thuneihnak an nei lo an ti a si. Baibal hi an rinsan bik a si ih, thurin hmuahhmuah hi Baibal thu zirhnak thawn a dik le dik lo an finfiah. Pathian le a thuah zumnak an thum ngheh tuk ruangah, hivek mithianghlim pawl hin meiih nawhthah tiangin an tuar ngam thluh a si. Latimer le a rualpa khal meiin an nawkthat ih, an thih zik teah Latimer cun a rualpaih hnenah cun, “Hnangam ten um aw maw. Tuih sunah hin England ramah hin Pathian zarah zohmanin an mih thei lomi far kan vang ding a si hi.” tiin a ti. Works of Hugh Latimer Vol. 1, P Xiii).DR 212.1

Scotland ram Colamba le a rualpi pawlin thutak ci an vawrh kha, a lak a si lo. England ramih Kohhran pawl Pope thu hnuaiih an pekluhawk hnu kum za tarn tak sung cu, Scotland kha a hranten an um hrih lai. Sihmansehla, kum zabi hleihnihnakah cun Pope thuneihnak cu a hung hnget vivo ih, ram dang hmuahhmuah hnakin hi ramah hin an thuneinak a na sawn ih, thim khal a thim sawn. Sihmansehla, thim lakin beiseinak eng fate cu an nei. England ihsiin Wycliffe-ih dungthlun Lollard pawl cu Baibal le, a Wycliff ih zirhnak thawn an hung thawk ih, Thuthang Tha cu an phuang. Hitivekin theihpitu pawl an rak um ve vivo ih, martar khal an um phahphah.DR 212.2

Tuahthatnak ropi a thawkpek te ah khan Luther-ih ca pawl le Tyndale-ih Thukam Thar pawl an ra suak. Puithiam pawl theih lo’n tirhthlah pawlin tlangram le phairam tiang, a thupten an thehdarh ih, Scotland ramih meifar mit dengdeng cu an sem alh sal. Kum zali sung Rom pawlih an nau tat nak cu an siat thei sal a si.DR 213.1

Martar pawl thisen cun Thuthang Tha thehdarhnak thinking cu a tiphurter sal. Rom hotu pawl cun an Kohhran hrangih a tihnun um zia an hun thei suak ih, Scotlandmi mi hmai song um le mi thabik pawl cu an ur that a si. Asinan,Hivek hmun ihsiin an martar pawl au aw cun ram kip a dengsuak ih, mi thinking a tham zet.Rom kawl bunmi cu kumkhuaih kheng thlawng thluh dingin thinlung an nei thlang ta a si.DR 213.2

Mi ropi sungkua ihsi piang veve, Hamilton le Wilshart, an pi le pu caan ihsi Thuthang Tha ngaina mi, mi nuncan tha zet cu meiih nawhthahin an um ve. Wishart-ih vutcam ihsiin mipa kkhat, mei ih ur that thei lo Pathian bomnak ruang ih Scotland ram hum thei tu ding le Pope thil pawl tawpnak dar a vawtu ding, mi pakhat a ra suak ve. Cu cu John Knox a si.DR 213.3

John Knox cun Kohhran tlansanin Pathian thutaldh nun a turn ve. Kohhran suahsanih tiduhdah tuar huamin Kohhran tuahthatu si ve dingah, Wishart-ih zirhnak cu thlunin a thinlung a tinghet ve ta.DR 213.4

A rualpi pawl cun thu thangthasim hna tuan bawm dingih an sawmnak cu rei nawn a ruatawk hnuah a remti ve ta. A hun remti velceng cun zianghman tih le sup nei lo’n nasa zetin a thu sim hna a tuan. Kohhran tuahthatuih thinlung dik tak puin zohman hmaisawng khal a nei nawn lo. A Idangkapah cun nawh ur meipi cu alh rero kha sehla, a thahnemngainak a zual sinsin. Pope hreipi cu a lu tlunah hawi rero khal sehla, a tih cuang lo. Milem biaknak sawn cu a keh lam le vawrh lamin a vai tlu theh.DR 213.5

Vawikhat cu, Scotland lalnuih hmaiah an hruai. Hi lalnuih hmaiah hin, Protestant hotu raltha zetzet pawl khal an cang ngam dah lo. John Knox vethung hi cun thu a sim sawn neknek. Tlon le lem ci khal a si lo ih, vau khal a tih cuang fawn lo. Lalnu cun fehsualah a rak puh. Sorkarin a khapmi sakhaw pawm dingah mi pawl na zirh. Curuangah ‘Pathian thupek lal bik thu awih ding ti cu na bawhsia a si’ tiin a ti.DR 213.6

John Knox cun, “Sakhaw dik thuneihnak le cahnak cu khawvel lal pawl hnen ihsi a hmuh a si lo ih, Catuan Pathian hnen sawn ihsi a hmuh a si. Curuangah a ram mi leh sa pawlin an sakhua cu an lal pawl rilrem zawng menin an tuah ding a si lo. Pathian sakhuaah hin lal hi, a zianghman thei lo bik an si theu. Abrahamih thlah pawl kha Faro-ih mi le sa an si lo maw? Faro-ih sakhuaah khan rak um ve hai sehla teh, leilung tlunah hin ziang sakhua ha um ding le? Bawipaih Dungthlun pawl dam laiih minung hmuahhmuah khan Rom lal sakhua rak thlun hai sehla teh, leitlunah hin ziang sakhua ha um ke? Ngai hnik, an mi le sa pawlin an lal pawl sakhua an zawm kherkher ding a si lo ti cu na hmu. Amah lawngte, thuawih zet le tinuam dingih thupek cu an si ko silawm.” tiah a ti.DR 214.1

Lalnu Mary cun, “Pathian thu cu nangin zin khatin na hrilhfiah ih, annin (Roman Catholic zirtirtu pawlin) zin dangin an hrilhfiah fawn. Zo sawn so ka zum dingih, zo so thutluknak ka tuahtir tak ding?” tiin a sut.DR 214.2

John Knox cun hitin a sawn, “Pathian hi na zum ding a si. A Thuah hin fiang takin thu a sim silawm. Himi bakih thu a simtu cu a zo veve hman zum aw hlah. Pathian thu hi amahten a fiang tawk ih, hmun khatah fiang lo vekin lang kha sehla, amah le amah a kalhaw dah lo. Hmun dangah Thlarau Thianghlim cun fiangfai sawnin a hrilhfiah leh theu a si. Cun, rinhlelhnak hrimhrim a um ringring thei lo ih, sihmansehla, luhlul takih um fetfet pawlhrang lawngah cun, cutivek theihnak cu an dawng dah lo ding.” tiin a ti. David Laing, ( The collected Works of John Knox Vol. 2, P.28, 284) . Cutivek thu dik cu silawm himi tuahthatu miraltha cun nunnak liam huamin lal hmaiah a rel. Hitivekin ngam zetin hna a tuan vivo. Scotland ramah Pope thuneihnak cu a hloh tiangin, thlacamin Bawipaih hrangah a zuam a si.DR 214.3

England ramah Protestant thurin cu a ram cozah sakhuaah hman a si hnu cun, tiduhdahnak cu a hung ziaum deuh. Asinan, a reh thluh ngaingai lo. Rom thurin cu an ban ih, a ti dan lawngte tarn tak an zawm lai hrih. Pope cu thuneitu cungnungbikah an hmang nawn lo ih, an ram siangpahrang cu Kohhran lu bikah an hmang sawn ta a si. Cutiin, Kohhran rawngbawlnak cu Thuthang Tha thianghlimnak le mawinak thawn a hlataw zet lai a si. Sakhaw zalennak theithiam a si hrih lo, Rom Kohhranihhremnak pawl cu a dem deuh nan, Protestant roreltu pawlin mal tete an hun tuah sal. Mai duh thlannak hmangih Pathian biak thei ngaingai a si thei hrihlo. Kohhranin zum dan le tidaan a zam cu thlun mai ding a si. Kum reipi tiang himi pawm duh lo pawl cun tiduhdahnak an tuar lai ih, nep deuh caan le luar deuh caan a um.DR 214.4

Kum zabi hleisarihnakah khan Pastor thawng tampi cu, an hna ihsiin ban an si. Kohhranin a sian lomi khawmawknakih a feh cu cawlhtir, thawnginnih khum le ram lengah dawi suah tla an tuar. Pathian biak cak zet mi pawl cu kawmkarah simaw, inn sungah simaw, ramlakah simaw zanlaiah an khawmaw theu. Pathian fale pawl tiduhdahih dum darhmi pawl cu, ram pilrilih bialdnn sakah tla an khawmaw theu. A zumnak ruangah cun fimkhur zet cingin mi tarn tak cu an tuar thotho. Thawng inn tla cu an khat theh. Sungkua khal an darhsarh thluh. Mai ram ihsi dawisuah tla an tuar. Asinan, Pathian cu a mi pawl hnenah a um ih, tiduhdahnak cun an zumnak cu a tireh thei lo. Mi tampi cu tipi ral lamah an dawisuak. America ram an ra thleng ih, cunah cun vantlang le sakhaw zalennak cu an hun din ih, cucu hi ram a himnak le an hung ropitnak a si vivo ta a si.DR 215.1

Dungthlun pawl damlai vekin tiduhdahnak cu Thuthang Tha tikarhtu sawn a si. Misual citin kim umnak thawnginn tenumah, John Banyan an timi cun vanram boruak a tep. Hinah hin hlohralnak hmun ihsi catuan khawpiih feh tahthimnak cabu a ngan. Bedford thawnginn ihsiih, himi a thu nganmi hin mi thinlungah kum zahnih lai cu thu a rel lai. A nganmi, “Khristian Vanram Tlawn Zin(Pilgim’s Progress)” le “Grace Abounding to the Chief of Sinner” timi cabu pawl cun, mi tampi lamzin dikah a hruai a si. Khristian thinlung thuk zet putu Baxter, Flavel, Alleine le mifim mithiam tampi cu, biaknak runsuak dingah, raltha zetin an hung suak vivo. Hibang pawlih hna tuan mi hi khawvel roreltu pawlin tisiat turn mengmang khal hai sehla, a hlo dah nawn lo ding. Flavel-ih cabu, “Fountain of Life le Method of Grace” pawl cun, mi tampi cu Bawih Khrih hnenah nun kawltir dan a zirh a si. Baxter-ih cabu, “Reformed Pastor” timi cun Pathian thu thehdarh duhtu pawl hrangah thlawsuahnak a thlentir. “Saint’s Everlasting Rest” timi cabu khalin Pathian hnenih cawlhnakah mi tampi a hruai ve.DR 215.2

Kum za lai a hung liam hnuah cun, England ram a thim lai fangah Whitefield le Wesley te pawl, Pathian meifar vangtu ding an hung suak ve leh. England Kohhran cu thlarau lamah a cak lo zet ih, khawse bia pawl thawn hman an dang tuk lo. Kohhran hruaitu pawl cun, an Pathian thu ruahnakah tla, tualsuak khawvel zum dan thawn an kaihkawp men. Sakhaw thil cu an milian pawl phei cun an deusawn nasa ih, ‘at thlak’ men tiin, an tel ve lo cu an uar awkpi zet sawn. Mise pawlin len, zianghman an thei fawn lo. Thil sual tuah dingih zalen an si ta men. Kohhran hruaitu pawl khalin, thutak tluse zo tungding sal dingin zumnak tha an nei fawn lo ih, a ngam khal an ngam bik lo. Lutherin fiah zetih a rak zirhmi, ‘rinnak ruangih thiam co’ thuhla khal an nghilh thluh thlang cu a si. Roman pawl zum dan, mai thil ti ihsi rundamnak thurin khan hmun a luah sal. Whilefield le John Wesley kha England Kohhran member an si ih, asinan, Pathian zaangfahnak cu thinlung ngaingaiih hawl mi an si. Cumi hmu dingin nun thianghlim neih le Kohhran thupek thlun hi a si tiih rak zirh than mi an si ve.DR 216.1

Vawi khat cu, John Wesley-ih nau Charles Wesley hi a dam lo ih, a thih ding tizum theh. “Catuan nun nei dingah ziangha na rinsan bik tiah an sut. Anih cun, “Pathian rawngbawlnakah hin ka theih tawp ka suah a si.” tiin a sawn. A sawnnak cu a suttu pawl lung a kim thei lo. Charles cun, “Theihtawp suah cu a tawk viau lo sawm?” “Hi lo hi zianghman rinsan ka nei lo.” tiah a ti. Cuti vek cu Kohhran a thim dan cu a si. Rundamnak thu cu an thei lo, Khrihih sunglawinak khal cu an thuphlo ih, rundamnak hram Khrihih thisen ihsiin mi an hruai peng theu.DR 216.2

Wesley le a rualpi pawl thinlungah cun, sakhaw dik cu a um ih, ‘Pathian daan cun ngaihtuahnak, thurel le thilti pawl hi a thunun thei ding a si’ ti an ruatsuak ta. Thinlung thianghlim le lenglam nuncan dik a pawimawhzia cu an thei ih, cutivek nun tharih nung dingin an zuam ta a si. Thinlungih sual kan pianpi cu bansan dingin napiin thla an cam. Mai hrang ruat lo’n mi dang thatnak ding hawlin, Pathian duhsaknak cu co theinak dingih an ruahmi pohpoh cu, ngaitlawmawknak le thianghlimnak thawn, hrehum khal pawisa loin napiin an zuam. Sihmansehla, an duhmi bik cu an hmu thei cuang ta hrih lo. Tembettu sual cikcin ticat ding le thinlungih sual theihawknak, sual ruangih thiamlo cotirnak pawl cu tihlo dingin an zuam nasa ill, a tha hnem thei lo. Erfurt khuaih Lutherin amah le amah a suhawknak, “Ziangtinha Pathian hmaiah mi a dingfel thei ding?(Job 9:2)” timi hi a thinlung hun tinatu bik cu a si.DR 216.3

Pathian thutak meifar, England ram Protestantpawl ruangih mit zik te cu, Bohemi ram khristian pawl sawn ih in sin an alh suah ter sawn ding a si. Kohhran tuahthat runpi hnuah khan, Bohemia Protestant Kohhran pawl kha Roman pawlin an pal cau thluh. An zumnak thlah duh lo pawl tla cu an dawisuak. An lakih Saxony lam panih tlan pawl khan zum dan dik cu an kil him ringring lai. Hibang pawlih tesinfa lei le pawl hnen ihsin a si John Wesley le a hawipi pawl khan eng an rak hmuh ve tak.DR 217.1

John Wesley le Charles Wesley teih unau kha, Kohhran rawngbawltuah nemngheh an si hnuah khan, tumkhat cu, America ramah Missionary hna tuan dingin an feh. Lawngah cun German ram ihsi Moravian hnam Khristian pawl an tel ve. Thlipi nasa ememin a huk ih, Moravian pawl cu tihphannak nei riai lo’n Pathian thangthatnak hla nuamaw zetin an sak. John Wesley cun thih phangin umngaihnak khal a thei lo. Cu mi ih si cun, Pathian thawi zawmawknak ruangih thih thlamuannak cu a nei lo fiang ti a theisuakaw ta a si. Moravian pawl kha len an hnangam tuk fawn.DR 217.2

John Wesley cun hitin diary-ah a ngan, “Hibang pawl nun thutak dan hi ka rak thlingthla ringring. An ngaitlawmawk dan tla cu hmuh theihin a um. Lawngih cuang ve midang tanpi tul pawl cu, theih tawpin an tanpi ih, Mirang (English) pawl hmanin ti tinih an tin lo khal an ti vivo mai. Sumpai len an la duh riai fawn lo. Hitiveldh ti hi an ngaisang zet a si. An Rundamtu Bawipa khalin hivek hnakih ropi sawn an hrangah a tisak a si tiin an ruat. An nunnemzia le ziang vekih sawisak hmanah, an dawhtheizia cu ni tin a hmuh theih. Miin beng hai seuhla, eng petin nam tlu khal hai seuhla, an tho ih an feh kel ten an feh leh men. Thinheng le phunzainak tongkam hrimhrim an kain a suak dah lo. Ticun, phuba lak duhnak, thinhengnak, uarawknak le tihphannak ihsiin an fihlim leh fihlim lo fiahnak tha zet cu a ra thleng ta. Vawi khat cu, an khawmaw ih, Sam hla an sak lai fangah tifawn le thlipi cun an lawng cu a hun nam ciamam. An lawng sungah cun tidai a ra lut ih, lawng puanzar banpi tla a kiaksawp thluh. Tidai cun lawng zialphah cu lipi veldn a tuah theh. English (Mirang) pawl cu an tih tuk cu an au an Idau. Moravian pawl cu an hla sak khal an bang duh cuang lo. Nehhnu deuhah cun pakhat cu, “Nan tih lo mawsi?” tiah ka sut. Anih cun, “Pathian zarah tih hlah e!” a ti men. “Nan nunau le nauhak pawl talin an tih lo mawsi?” tiin ka sut vivo. Anih cun, “Kan nunau le nauhak pawlin thih an tih lo.” tiin in sawn, tiin ah a ngan. White Head (Life of the Rev. John Wesley P.10) DR 217.3

Savana hmun an vung thlen tikah, John Wesley cu rei lote Moravian pawl hnenah a ceng ih, an Khristian nuncan cu tha a ti zet. An khawmawk dan tla cu Church of England (Anglican) veldh, dan vek menih, nung lo zetih khawmawk dan thawn a bangawk lozia cu hitin a ngan, “An khawmawk dan tluangtlamzia le thutak dan cu, 1700 sungih thil thleng pawl tla kha in nghilhtir thluh. Puaninn tuahtu Paul hoin simaw, nga kaitu Piter hoin simaw khawmaw vek kan siin ka thei. An khawmawknakah hin, Thlarau le huham a um a si ti ciang taldn a lang,” tiin a ti.Ibid., P. 11,12) DR 218.1

John Wesley cu England-ih a ra kir sal tikah cun, Moravian mi, thuhriltuih zirtirnak ruangah Baibalin rinnak thu a relmi umzia cu a hun thei fiang deuh. Rundam sinak dingah, amai thilti ring lo’n, Pathian Fapa Bawi Jesuh lawng rin sawn ding ti a thei ciang ta. London khawpiih Moravian pawl khawmawknak pakhatah hin, Lutherih hrilhfiahnak thungan, Pathian Thlarauin ringtuih thinlung a tidanglam theizia thu an siarsuah cu Wesley-in a ngaithlak tikah, a thinlungah rinnak a hung bun hngetaw a si. Hiti hin a sim, “Ka thinlung cu a hung hlum puppiin ka thei ih, ka rundamnak dingah Khrih cu ka ring taktak a si ti theihawknak ka nei ta. Ka sualnak cu a la hlo ih, sual le thihnak daan ihta in runsuak zo ti theihcianawknak ka hung nei ta a si.” tiah a ti. (Ibid.,(P.52) DR 218.2

Kum tam tak sung Wesley cun hmuhsuamnak le mualphonak khal pawisa loin a hawl reromi cu, tuah cun a hmu zo. Pathian zaangfahnak, thlacam le rawl ul le thilpek thawn heleheh tiih a hawlmi cu a man pek tul lo, laksawng a rak si ti khal a hmu zo.DR 219.1

Bawih Khrihih a hun nun taktak hnu cun, Pathian thatnak laksawng Thuthang Tha theihciannak cu phuan a cak zet. “Khawvel hmuahhmuah hi ka bialah ka ruat ih, khawitawkah khal um ningna, rundamnak thuthang lawmum cu a thei duh ipiang hnenah rel ding siin ka thei ih, rel cu thil dik siin ka thei ih, ka ti ding ngei ngei a si ti khal ka thei a si.” tiin a ti. Ibid.,(P. 74) DR 219.2

Mai hmakhaw sial loih, khuahkhirhaw zetin a nungso vivo ih, asinan, tuah cun a nghahawknak hram si loin, rinnak thar a hmuh sawn ruangah a si. A hram si loin, thianghlimnak rah a si ta sawn. Pathian thatnak Bawi Khrihih um cu Khristian pawlih thil beisei hram a si ih, cuih thatnak cu thuawihnakah a ra lang ding a si. Wesley cu thu dik thar a hmuhmi phuangdarh dingin a pumpekaw a si. Cuih thu dik cu Jesuh Khrihih thisen zumnak ruangah thiamcoter ih a umnak le Jesuh nungcang vek pu ve dingih Thlarau Thianghlimin thinlung a tuahthar theinak cu a si. Wesley teih unau le Whitefield tla rawngbawl dingih an buatsaihawk dan cu, reipi sung hloralih um an si ti theih thiam awknak ihsiin a si. Bawih Khrihih ralkap tha vekih an tuartheinak dingah, University tlawngta le rawngbawltu dingih nemngheh an si hnu khalah, mi pawlih hmuhsuam le deusawn le tiduhdahnak pawl tla an rak tuar. An rualpi malte pawlaw khawm cu, Pathian thei lo pawlin hmuhsuamnakin an hminah, “Methodists” tiin hmin an phuah sak. Tuah cun England le America ramih Kohhran turn bik pakhat, hmin suanum zetah a hung cang ta a si.DR 219.3

Church of England member an si hrih lai ih, an sawngbawl awk dan tla cu an puithu zet. Sihmansehla, Pathianin mawhphurhnak sang sawn cu an hmaiah a ret ih, Thlarau Thianghlim cun Khrihih khenbeh thu cu phuang dingah a fial. Pathian thiltitheinak cu an hnenah a um vivo ih, an thu rel ihsin mi thawng tampiin piantharnak an ngah. Hi piangthar pawl hi cinghne koham laldh kilven an tul iruangah, Wesley cun pawl thar din cu a tumtah riai lo nan, “Methodist Connectional” timi sihkhawmawknak tuahin a kaihruai theu a si.DR 219.4

Hi rawngbawltu pawl hin dodalnak nasa zetin an tawng. Sihmansehla, Pathian fimnak cun Kohhran sung rori ihsiin tuahthatnak cu tantawthawk dingin rem a ruat a rak si. Lenglam ihsi ra lut cu si sehla, a pawimawhnak hmun laili a thleng ban lo ding a si. Himi harhtharnak hruaitu pawl hiKohhran sungih member pawlan si ruangah, remcannak an neih sun teteih an rawngbawlnak rah cu, saangka awngaw um sun pawl ihsiin Kohhranah a luang lut vivo ih, an rawngbawltu Bishop pawl tiangin nun nguainak ihsiin harhtharnak coin, thuhriltu phur zetzet an hung si ta. A hlanih nun nei loih ti phung menih tuan pawl kha tuah cun, nun thar neiin an um ta ih, mai bial fingfingah thahnemngai zetin rawng an bawl ta a si.DR 220.1

Wesley-ih caanah hin, talen an neih vekvekin hna an tuan zul ih, an thurin khal a hmunkhat thluh lem lo. Asinan, Pathian Thlarauin a hruai a si, Bawih Khrih hrangih thlarau hlo pawl hawlnak lamih thahnemngainakah cun an thurual zet a si. Wesley teih unau le Whitefield pawl cutumkhat cu an hmuthelhaw dengdeng. Asinan, Khrih hnen ihsi an zirmi zaidamhnak le theihthiam tawnawknak pawl neiin, an zawmaw vivo thei a si. Misual le dik lonak pawl tuahthat hna ih an tul laiah, thu elawknak menah caan an nei lo.DR 220.2

Pathian rawngbawltu pawlih lamzim cu a awl lo nasa. Mi thiltithei le cathiam zetzet pawlin an dodal nasat tikah, mizapi khalin an thurualpi ih zum dan tha puangtu pawl hrangah bialdnn saangka cu khar a si ta. Rawngbawltu thenkhat cun pulpit ihsiin deusawnnak thu an rel nasatzia ngaiin, Pathian duh dan an theih lozia a lang sinsin. John Wesley cun Pathian zarah thihnak a pumpelh hram. Vawikhat cu mipi an fuihpawrh ih, an hual ciamam. Tlansuahnak a um nawn lo. Asinan, Vantirhkoh minung rung cang cun, mi hrohrang pawl cu hmatonin a feh tikah, zohman a tham ngamtu um loin, zin an Idan dualdo ih, Bawi Khrih sal tu cu hmun tih nung khalah him takin a fehsuak ta a si.DR 220.3

Hivekih mipi thinling pawl laldh runsuah a si dan thu a nganmiahcun, “Tlang ihsiin khawpi lam panin ka feh ih, lamzin cu a nal zet. Mi tampiin in rak kalh thluk an turn ih, tlu pang ningna cu ka tho sal nawn lo ding ti ka thei. Asinan, ka tlu thei remrem lo ih, a pai khal ka pai lo. Kaih ban lo’n ka um lohli. In phih tluk tumin mi thenkhat cun ka kawr nghawng le ka puanah tla kaih an rak turn. An kai thei hrimhrim lo. Pakhat cun talhtumin vawi tampi in vua. In vaw ngah sehla cun vawi tampi vuak khal ka tul lo ding. Asinan, in vuak ipiangin in vaw thelh ka bop ah, kehlam le vawrhlamah ka kian khal asi lo ziangruangih in vaw thelh ha a si ti ka thei lo. Mi pakhat leh cun mipi pawl rak pah tlangin a ra ih, in vuak a turn lala. A fung ken cun vuak in tin ih a thlah leh sal. Ka sam a cul ih, “A va nem em!” tiah a ti. Thinking thlengih thinking thar pu hmaisatu pawl cu khua ih misual bik le misuals hotu pawl hi an si ve thung. Pakhat phei cu boksing lamih hminthang zet a si.DR 220.4

Pathianin a duhzawng ti dingih in zoh in Idlkhawi dan hi! Kum hnih lai a si thlang, leirawhcanin ka liangah kak khawpin in deng zo. Cumi hnu kum khatah, ka hnarpacing lungin in deng fawn. Kan dung thlaah khan turn hnih vuak ka tong.Vawikhat cu khuaih ka luh zik zawngah a si ih, vawi khat cu ka suah hnuah a si. Asinan, ziang tham a si lo. Pakhat cun ka awmah theihtawpin in vua ih, pakhat cun ka hmurah. A vaw na viau, thisen khal a ciksuak nghal a si. Asinan, na hrimhrim ka thei lo. Buhpawlih vuak vek menin ka thei.” tiin a ti. John Wesley, ( Works, Vol.3, pp. 297, 298) DR 221.1

Cutik laiih Methodist member pawl le an hruaitu pawl cun, hmuhsuamnak le tidudahnak an tuar nasa. A tiduhdahtu pawl hi, kohhran member sakhaw lamih thuknak nei lo, mi relsiatnak thawm theiih rak hrosuang ve men pawl kha an si. A hmin cun rorelnakah an hruai ve theu. Asinan, a hmin men a si ih, rorelnak dik tak khal a um hrih lo. Tiduhdahnak cu an tuar rero men. Mipiin an innah luhhnawhin an bungbel le thilri pawl an tisiat sak ih, thil tampi an lawn sak fawn. An nauhak le nunau pawl tla cu an sawisa fawn. A cangah cun,” Methodist pawl inn a ruk duh le tise duh cu, cumi khami hmunah tawnawk khawm ding.” ti tlain ca an tar theu. Hitivek minung le Pathian tihzahnak nei lo pawl hi, ziangtihmanin an thungrul ve dah lo. Misual pawl an nun thlengih nun thianghlim neihter hi an tumtah bik mi a si.DR 221.2

John Wesly cun amah le a rualpi pawl, anmai Anglican milesa a sipi pawlin an sawisel dan le an hmuh dan cu hitin a ngan, “Hi thurin pawl hi thuphan a si a dik lo. Tuihlanih theihdah lomi tuih theih thar men a si. Thil atthlak le Pope thil men a si.” an tiih, hi an sawiselnak hin umzia a nei lo. Kan thurinih thu tinldm hi Pathian Cabu sungih thu, kan Kohhran khalin a pawm zomi a si ih, curuangah thuphan a si lo ih, a dik lo thei lo a si Pathian Cabu hi a dik a siah cun. Mi dangin, an thurin a khirhkhan tuk, van lamzin an tifiak tuk men” ti tlain an ti. Dik takih tah cun himi hi a tir ihsi sawiselnak kha a si. Sawiselnak tampi hmin le hmel phun dangdangih ra suak dah theu pawl khal kha hitawk ihsi ra suak thluh an si. Asilen, van lamzin cu kan Bawipa le a dungthlun pawlih tuah hnakin an tuah fiak ce maw si? An thurin teh Baibal hnakin a khirhkhan sawn maw si? Thu malte kan ruat hnik kei uh. “Bawipa na Pathian cu na thinlung hmuahhmuahin, na ruahnak hmuahhmuahin, na cahnak hmuahhmuahin na duhdawt ding a si. Tong thlahdah tinkim miin an rel cu rorelnak niah cun a mawh an phur leh ding.’ ‘ Nan ei simaw, nan in simaw, thil nan ti ipiang Pathian sunglawinak dingah tuah uh.” ti a si.DR 222.1

An thurin cu hipawl hnakih khirhkhan a si ahcun, an demum ko. Sihmansehla, a si lo ti cu, na sia le tha ruatnaldn a thei. Pathian thu cu danglam dingin zo ha thu malte dungah sip niam thei? Pathian thu thup kilkhawitu, a thu thianghlim fate khal a tidanglamtu cu ‘mi rinum’ a ti theih ding maw? Ti theih lo ding. Zianghman a tiniam thei lo, a tihrem theih lo. Mi hmuahhmuah hnenah, “Na duh veldn Pathian thu ka tiniam thei lo. Hung kai aw. A si lo len, kumkhuain hloral mai aw,“tiin a ti ding a si. ‘Hibang pawl lainatnak neih lo danzia hi’ ti mi hi mipi thenkhat phunnawinak pakhat leh cu a si. Lainatnak an nei lo maw? Ziangti zawngin maw? Rilrawng pawl rawl an hrai a si lo maw? Mi hruksam pawl an tuam hlawm a si lo maw? Cuti lam a si. Cuti zawngah cun sawisel ding an um lo pi. Sihmansehla, mi dang cungcang an rel sak danah, lainatnak an nei lo a si. An zum dan vek zumpi lo cu, zohman rundam si dingah an ring lo,’ tiah lamzin fiakih feh paih lo pawl cun an ti. Ibid.,(Works, Vol. 3, p. 152, 153) DR 222.2

Wesley le pawl ra suah hlanah kha cun, England ram hi thlarau lamah an tla niam nasa. A niam san bik siih lang cu Anitinomian pawl zirhnak ruangah a si. Mi tam tak cun, “Jesuhin daan kha a titawp zo. Khristian hrangah daan thlun a tul nawn lo; rundam sinak dingah thil tha ti ding a si tinak ihsiin an fihlim zo silawm,” tiin an ti. Thenkhat vethung cun ‘daan cu catuan hrang ding a si’ ti pawm siin, Pathian rawngbawltu pawl hin daan thu zawm dingin mi fuih rero a tul lo. Pathian thiltithei cun rundam si dingih a hriil zozomi cu el rual loin thil tha a run titir mai ding a si. Catuanih hloral ding pawl hi cun Pathian daan hi thlun caknak khal an nei lo ding,” tiin an ti.DR 223.1

Mi dang thenkhat pawl cun, ‘hriilzo mi pawl cun Pathian zaangfahnak hi an tluk san thei nawn lo ih, a duhsaknak khal an can thei lo ti zum cingin, rin dan rapthlak tak an neih belhsah ih, hriil mi pawlin thil dik lo an ti hi cu sual khal a si ciah lo ih, Pathian daan an bawhsia vek khalah ngai ding a si cuang lo. Sual thupha cawinak le sirawknak caan an nei hrih lo mai a si, (Mc Clintock and strong, (Cyclopedia, art,“Antinomian) an ti. Cuiruangah, “sual rapthlak bik pakhat, khawvel pumin Pathian daan bawhsiatnak nasaih an ngai khal hi, Pathian hriilmi in a ti a siaheun, Pathian ngaiin sual a si lo. Daanin a khap mi sthil le Pathian duh lo zawng zianghman an ti thei lonak hi, hriilzo mi pawl um dan danglamnak ce cu a si.” an ti.DR 223.2

Hi rin dan tihnungum tak hi, a hnuih Pathian thu zirhtu pawlih zirhnak thawn bang awin ngai theih a si ih, cu bang pawl cun hitin an zirh; ‘Pathian daanin a khuahkhirh behmi daan zianghman a um lo. Vantlang nunin a ban tawldh dulter vivo a si. Curuangah a danglam theu ding a si’ an ti. Hitivek rin dan tla hi Satanih malsawm a si. A niheun, vancung mithianghlim pawl lakkhalah, Pathian daanin a khapmi cu palzut a turn a si.DR 223.3

Pathian thupek hin minung um dan nghet a bithliah ti rinnak hi, mi tam tak cu Pathian daan zawm lonakah a hruai. Wesley cun, Antinomian pawl zirhnak cu a dodal ih, ‘Pathian Cabu zihnak tlangpi hi a kalh a si’ a ti.DR 223.4

“Mi hmuahhmuah rundamih an um theinak dingah Pathianin a zaangfahnak cu a langter zo (Titas 2:11). Cutiin nan tuah le a tha; cule mi hmuahhmuah thutak thei hai sehla, rundammi si haiseh ti a duhtu, pawl parah in rundamtu Pathian a lung a awi ding. Ziangah ti le, Pathian pakhat lawng a um ih, minung le Pathian karlakah remnak tuahtu minung palai pakhat a um. Cuih palai cu mi hmuahhmuah tlen dingah a nunnak a petu Khri Jesuh a si (1 Tim.2:3-6). Rundamnak an kaih theinakah, mitin hnenah Pathian Thlarau pek a si. Cuti cun, “Cuih tleunak cu tleunak taktak a si. Cuih tleunak cu leitlunah a ra ih, mi hmuahhmuah tleutu a si (Johan 1:9). Nunnak laksawng an duh lo ruangah mi zokhal rundam si an tling ban lo men a si.DR 223.5

Jesuh Khrihih tuarnakin Thukham Pahra a tihlo ti thuah, Wesley-in a leh dan cu: “Thukham Pahraih a telmi daan pawl, zawlnei pawlih an sim sawngmi cu a hlo lo. A rat sannak thu cu zianghman tihlo ding a si lo. Hi Daan bawhsiat thiang lo hi, theihpitu rinum si dingah, vanah nghet zetin a ding a si. Himi hi khawvel um tir ihsiin ‘Lung phekih ngan si lorn’, minung hmuahhmuah thinlungah, an sersiamtuih kutzung roriih a nganmi kha, tuah cun sualnakin a tihmelhem nasa, Sihmansehla, thil tha le thil sual theihnak kan neih sungah cun, thai siat thluhin a um lo ding. Hi Daan a zianglai khal hi, minung hrangah ziangtik khalah daan a si ringring ding. Tikcu le hmunhma danglam theiah simaw, thil danglam canah simaw nghataw a si lo. Pathian nungcang le minung pawl nungcang le an pumkhatawknak danglam thei loah hin a nghataw sawn.DR 224.1

“Tise dingih ra ka si lo, titlamtling dingih ra ka si sawn,” ti hi suh tul loin, hitawkih rel a turn bikmi cu, minung pawlin ziangvek khalin ngai sehla, Idmcang zetih tuah hnget ka turn a si. A cian lonak lai ipiang ra tician ka turn a si. A khuateih a pawimawhzia simfiah dingin ka ra a si. Thukham Pahra lakih thupek ziangkim, a sanzia, a kauhzia, a thukzia, a peng tin hi a thianghlimzia le a thukzia pawl hmuhtir dingih ra ka si’ tiin Wesley cun a hrilhfiah. Wesley, (Sermon-25) .DR 224.2

Wesley cun Thuthang Tha le Daan pumkhatawknak thu a sim ih, “Daan le Thuthang Tha hi a zawmaw tlat a si. Daan hin Thuthang Tha hrangah lamzin a sial. Thuthang Tha hi in khihhmuh. Thuthang Thain daan a tifamkimzia in theihtir. Thuthimnakah, daan cun Pathian hi duhdawt ding le kan innhnen pawl duhdawt dingin, nunnem le tangdawr le thianghlim dingin in phut a si. Hitivek ti thei lo ding veldn kan theiaw. A si ko, himi hi minung hrangah a theih lo a si. Sihmansehla, Pathianin cui duhdawtnak cu in pek a tiam ti kan thei ih, nunnem le tangdawr le thianghlimin in umter thei a si.Thuthang Tha Lungawinak hi kan kaih ngheh ih, kan zum theidan vek vivoin, kan hrangah tiin a um, Jesuh Khrihih a ummi zumnak zarah dingfelnak daan cu kanmahah tifamldmin a um a si.DR 224.3

“Jesuh Khrihih Thuthang Tha hmelma turn bik thenkhat cu, daan sawiseltu le relsetu pawl, thukham lakih a fate bik pakhat simaw, a turn bik simaw cu lawng hman si loa pumpiih bawhse dingih mi pawl zirhtu pawl hi an si. Himi hmuhsualnakih thil mak pakhat cu, daan bawhsetu pawlin Khrih cu amai daan bawhsiat hin an cawimawiah an ngaiaw.A thupek tisiain a hnatuan cu an sunlawih ah an zum ih, an sunlawih dan cu Judas Iskariotin, “Cibai, Bawipa,” tiih a hnam vek kha a si. Jesuh cun a zo poh khal hi, ‘hnam tahratin minung Fapa hi na kaihter ding mawsi’ ti ta bang sehla, a tisual lo ding. Fapa kaihter vek tluk a si. A thisen thu sim ih, a lallukhum lonsak si, le Thuthang Tha phuandarhnakah tiih a daan tisiat fawn si cu, kaihtirnak thiamthiam a si. Daan thu awihnak ziang khal, ziangti kawng zawng khalih pawisak lonak zawngih zumnak thu simtu pawl le, ziangti khalih daan fate bik hlotir simaw, ticak lo simaw zawngih Khrihih thu a reltu pawl cun, kaihtertu tiih puh an pumpelh lo ding. Wesley,(Sermon-25)DR 225.1

“Thuthang Tha hi sim men sehla daan thutawp kan sim a si ko,” titu pawl Wesley-in a lehnak cu: “Hihi kan zawmpi lo. Daanin a turn tak hmaisak bik khal a tham ban hrih lo. Cucu mi pawl an sual theihter le hremhmun ko tlangih a itthat pawl thangharhnak fang lawng hi a si.” Paul cun, “Daanah sual theihnak a um” a ti. “Miin a sual theihnak a neih lo ahcun, tlennak thisen a mamawhzia a thei thei ding mawsi? ....Kan Bawipain, “Mi harhdamin sibaw an hai lo ih, mina pawlin an hai a si” a ti. Mi harhdam simaw, harhdam vekih theiaw simaw hi cu, sibaw hnenih hruai a remthiam lo. ‘An dam lo a si’ ti theihcianter phawt ding a si. Cuti lo cun zoin ha lo thangthat ding? Thinking thianghlim le hmelhem lo cu, tidam dingah Khrih hnen hruai a tul lo.” Ibid, (Sermon-35).DR 226.1

Wesley cun Pathian duhdawtnak Thuthang Tha a phuan laiah, a Bawipa veldn, daan cu a uar ih, a thangthat. Pathianin hna tuan ding a pekmi cu rinum zetin a tuan theh ih, a hlawhtlin danzia khal amai mitin a hmuh a sian sak a si. A dam sung kum sawmriat hnakih tarn a cem tikah cun, kum sawmnga aiih tarn rawngbawlin a vak vel ih, a thu pawmtu pawl cu mi thawng za tarn tak an si man a si. A tuan nasat ruangah, misual nuntharih nung sal zat le, a zirhnak ihsi thlarau nun thuk sawnih a nung mi zat cu, Pathianramih tawnawk khawm tikah lawng theih a si ding. A nun dan ihsiin, Khristian hmuahhmuah hrang zohthim ding tarn tuk a um. Himi Khrihih rawngbawltuih zumnak, a tangdawrnak, a thahnemngainak, a hawihhawmzia le a pumpekawk danzia pawl vek nun hi, tulai Kohhran hin nei ve ningna maw!DR 226.2