Kapitel 8—Luther inatsissartunut savssartitauvoĸ

kaisarertâĸ, Karl V, Tysklandime kaisaríngortitausimavoĸ, Rûmamitdlo autdlartitat nukingerdlutik pivdluarĸujartorpât ĸínuvigiartordlugulo iluarsaerĸingniartoĸ ajoĸuserĸuvdlugo. kisiáne Saksenime kurfyrstiussup Karlip kaisaríngortitaunerane malungnartumik ikiũsimassup ĸínuvigâ Luther tusarĸârtinago akornuserĸunago. Luther ĸínúpâ erĸartũssissugssanut ilisimatûvdlutigdlo ugperdluartûvdlutigdlo kináussusersiúngitsunut savssartitaorĸuvdlugo.AGC 73.1

mãna isumaĸatigîkûtât tamarmik Karlip nâlagkersuilerĸârnerata kingunínguagut angutit Tysklandip nâlagauvfînit Wormsimut atautsimîgiartut alapernaisilerpait. Tysklandime nâlagaunertaussut pernardlutik kaisarertârtik inûsugtoĸ oĸaloĸatigiartúsagamíko inuiaĸatigîgtut atautsimînĩgssame tamatumane sulíssutigissagssanik pingârtunik oĸaloĸatigĩssutigssaĸarput. ilagîngne nâlagauvfingmilo atorfigdlit angnerit nunagissap ingmikôrtuinit tamanit atautsimîgiarput. inuínait pingârtortait nangminerissagssanik kingornússamingnik ilungersûtigingnigtut, ilagîngne akimanertat akimássutsimingnik nâlagáussutsimingnigdlo perrôrutigissagdlit, sákutôrĸingnerit ingerdlaoĸatigdlit, nunamit takornartanit ungasigsunit: tamarmik Wormsime nâpeĸatigîgput. inugparujugssuitdle tamákua kalrrssũneráne uitsatigineĸarnerpaussoĸ tássauvoĸ iluarsaerĸingniartumik saksenimiumik sulíssutigissagssaĸ.AGC 73.2

kaisarip kurfyrste ĸínuvigerêrsimavâ Luther inatsissartunukarnigssamine ilagerĸuvdlugo, neriorssuisimavdlunilo sernigineĸarnigssânik agssortũssutigissanigdlo pigínauneĸardluartunik oĸaloĸateĸarnigssâne akornuserneĸángitsumik oĸalugsínautitaunigssânik. Lutherip kaisarimut savssarnigssane kigsautigivdluinarpâ.AGC 73.3

Lutherip inatsissartunut savssartitaunigssâ tutsiungmat Wormsime tusagaĸ tamána uitsatigineĸangârpoĸ. Aleander, pâvip autdlartitâ tamatumínga suliagssaĸartitausimassoĸ tupâtdlaĸalunilo narragpoĸ tamatuma kingunigssâta ilagîngnut pâvilerissunut ajunârutaunigssâ pâsivâ. taimáitumik kaisare sâgfigalugo Lutherip Wormsiliartitaunigssâ ilungersoĸalune akerdlilerpâ. tamatuma nalâne Luther ilagîngnit avigsârtitausimavoĸ, tamánalo pâvip autdlartitâta akerdlilîneranut ilángutdlugo patsisigssatut kaisarip akuerâ. kurfyrste agdlagfigâ Luther utertitsiumángigpat Wittenbergime uníngatĩnarĸuvdlugo.AGC 73.4

tamatumûnale ajugausimârnine nãmagĩnarnago Aleanderip silatússutse tamât atorniardlugo Lutherip erĸartũssaunigssâ sulíssutigâ. autdlartitap kimigîserneragut akuerssisitausimavdlune kaisarip Karlip kîsame akuerâ sulíssutigiumassaminik inatsissartunut sarĸúmiússerĸuvdlugo. “uvdloĸ táuna autdlartitaussumut ajugausimârfiuvoĸ. atautsimitut amerdlaĸaut, sulíssutigissagssardlo pingârutiligssûvoĸ. Aleanderip Rûma igdlersorniagagssarâ ... oĸatdlorigsorssûvoĸ, pivfigssaĸartitauninilo iluagtivigpâ. isumagssuissup aulajangersimavâ ilagît rûmalerissut erĸartũneĸartínatik erĸartũssissut angnerit najortigalugit igdlersuissugssartik píkoringneĸ oĸalugtoralugo savssarnigssât aulajangersimavâ.” (Wylie).AGC 74.1

autdlartitaussup oĸalugiautâ inatsissartut kivdlissutigingârpât. Luther isersimaĸatáungilaĸ ilagîtdlo pâvilerissut igdlersuissuat Gûtip sagdlusuíssutânik ersserĸigdlunilo kivdlingnartumik akisínáusavdlugo. iluarsaerĸingniartoĸ igdlersorniarneĸángilaĸ. ajugaussûssârnerdle tamána ajorssartitaunigssamut autdlarniutauvoĸ. mãnákumît sagdlusuíssutip támarsimássutsivdlo akerdlerĩssusiat ersserĸigsiartuínartumik pâsinarsiartortugssángorpoĸ. uvdloĸ táuna kigdligalugo ilagît rûmalerissut kingorna taima isumangnaitsigissumik atugaĸartitaorĸigtugssáungitdlat.AGC 74.2

ilaussortaussut amerdlanerssaisa Luther rûmamiunit akiniaivigineĸartugssatut túniutísavdlugo nangâsimásangíkaluartut, taimáitordle inuit ĸavsît ilagîngne aserũsimanerssuaĸ pâsisimavdlugulo palasiussut aningausseritússusîsigut tigumatússusîsigutdlo inuiaĸatigît tyskit iluanârniarfigipilungneĸarnerat unigtíkumavdlugo kigsautigât. autdlartitaussup pâvíkûssut nâlagkersuinerat kussanarnerpâmik sarĸúmiúsimavâ. mãnale Nâlagkap ilaussortaussut ilât súnerpâ pâvíkut nâlagkersuipilungnerat erĸortumik oĸauseĸarfigerĸuvdlugo. atarĸinartumik aulajáissuseĸardlune Saksenime hertuge nikuípoĸ pâvíkutdlo támartitsivdlutigdlo kángunartuliornerat sujôranartumik ersserĸíssusilingmik nalunaiautigalugit tamatumalo kingunipilue oĸautigalugit.AGC 74.3

Lutherip nangminêrdlune pâvikut kángunartuliornerat píkunarnerussumigdlo sapĩnerussumik agssortorneĸ sapersimagaluarpâ, oĸalugtuvdlo oĸausîsa ingangmik soĸutiginautigât, táussuma iluarsaerĸingnigssaĸ akerarivingmago.AGC 74.4

atautsimêĸataussut uisitausínausimagaluarunik Gûtip íngilê takusimásagaluarpait támarsimássutsip târneragut ĸáumarsaivdlutik isúmanik ũmatinigdlo angmaissut sagdlusuíssúmik ilagsingningnigssamut. sagdlusuíssutsip ilisimássutsivdlo Gûtiata píssnunera tássauvoĸ iluarsaerĸingnigssap akerainik nâlagarsiortltsissoĸ, taimnlo suliag- ssaĸ angnertôrssuaĸ ernĩnaĸ suliarineĸartugssaĸ piarêrsarâ. Martin Luther iláungíkaluarpoĸ, kisiáne táussumanga pingârnerussup nipine atautsimĩtunut tusardliúsimavâ.AGC 74.5

mãna inatsissartut norĸailerput Luther atautsimitunut savssartilaorĸuvdlugo. kîsalo Aleanderip sujúnersûtai, agssuardliutai sujôrasârutailo tamaisa soĸutiginagit Lutherip inatsissartunut savssartitaunigssâ kaisarip akuerssíssutigâ Luther ĸaerĸuneĸarame agdlagursiâ agdlagartamik ajoĸusernavêrĸússúmik ilaneĸarpoĸ nunaĸarrlngmut isumangnaitsumik najorsínaussânut utersínaorĸuvdlugo. agdlagkat táuko oĸariartortup Wittenbergiliáupai Luther Wormsimut ilagissagssaralugo.AGC 75.1

Luther kisimîtdlune angalassugssausimángilaĸ. kaisarip autdlartitâta saniatigut Lutherip ikíngutiginerpaussai pingasut ilagiumavdlugo aulajangerput. Melanehton ilaujumaĸaoĸ, ũmatimigut Luther átavigâ parnaerússaunigssamut toĸumutdlũnît ilagiumavdlugo. táullule itigarpoĸ. Luther toĸutáusagaluarpat ikiortâ inûsugtoĸ iluarsaissugssatut isumavdlûtigineĸartugssauvoĸ. iluarsaerĸingniartup Melanehton inûvdluarĸugamiuk oĸarfigâ: “utísángíkuma akerĸamalo toĸúsagpanga, tauva ivdlit ajoĸersuiuarniarit sagdlusuissutdlo aulajangersimavfigiuaruk. sivnerdlunga suliumârputit ...”AGC 75.2

Wormsimut tikiungmat inugpagssuit isâvfingnut katerssûtdlutik tikitdluarĸujartorpât. kaisarilũnît ilagsiartordlugo inuit taima amerdlntigissut katerssũsimángitdlat.AGC 75.3

katûgdlit pissortait isumaĸarsimángíkaluarput Luther sapîserdlune Wormsimut tákutísassoĸ, tikiúneralo uípatdliutigeĸât. kaisarip sujúnersuissune ernĩnaĸ katerssûterĸuvai periausigssaĸ ĸanoĸ ítoĸatúsavdlugo isumaliorĸutigiumavdlugo. biskorpit ilât ilungersornertûmik katûliussoĸ oĸarpoĸ: “sulíssutigissagssaĸ tamána nãmagtumik sivisússusilingmik oĸaloĸatigĩssutigerêrparput, atarĸinangârtutut kaisariussutit, angut táuna ernĩnaĸ pêrsítariaĸásavat. Sigismundip Hus ikuatdlatagssángortíngínerpâ? ajoĸersuinerdlugtoĸ ajoĸusernavêrĸússutigssamik tunissariaĸarnagulo erĸûtititsissariaĸángilagut.” kaisarivdle akivâ: “nâgga, neriorssûterput erĸûtítariaĸarparput.” taimáitumik iluarsaerĸingniartup tusarneĸarnigssâ aulajangiúneĸarpoĸ. (D'Aubigné).AGC 75.4

aĸaguane Luther inatsissartut atautsimĩneráne ilaussugssatut ĸaerĸuneĸarpoĸ. atorfigdlit angnerit ilât suliagssíneĸarsimavoĸAGC 75.5

atautsimĩtarfingmut ilagísavdlugo, kisiáne ilungersordlune tikikiartortariaĸarpâ. avĸusernit tamarmik inungnik mátútumik sapîserdlune pâvimut agssortuissumik tamatumínga takungnigkumassunik tátoĸigsimáput.AGC 75.6

kîsame Luther inutsissartunut savssarpoĸ. kaisare igsiavíssârssuarmine igsiavoĸ nâlagauvfingme angutit akimanertainik kaujat- dlangneĸardlune. mána sujorĸutdlugo inûp atautsivdlũnît atautsimĩtut Lutherip mãnákut savssarfigissainit akimanerussut savssarfigisimángisáinarpai. “tássanĩnera ingmine pâvíkúnut ajugauneruvoĸ. pâvip angut táuna perdlorĸusimavâ, mãnalo erĸartũssissut savssarfigai taimailiorníkut pâvimit angnerutítut. pâvip ilagîngnit avigsârtísimavâ inoĸatiminut atássuteĸarĸujungnaerdluínardlugo; taimáikaluartordlo Luther atarĸingnigpalugtumik sâgfigineĸardlune ĸaerĸussauvoĸ silarssuarmilo atautsimîtitanit akimanerpânit ilagsineĸardlune. pâvip oĸarĸigtugssaujungnaersitdlugo erĸartũsimavâ, mãnalo tusarnârtut tûsintiligpagssuit kristumioĸarfingnit ungasingnerpânit aggersimassut oĸalugfigissugssangorpai. Luther nangmineĸ mumisitsinerssuarme sákûtigineĸarêrpoĸ. Rûma igsiavíssârssuarminit atertitaulerêrsimavoĸ, manigũtitaunermutdlo tamatumúnga píssutaussoĸ mátútûvoĸ.” (D'Aubigné).AGC 75.7

Luther kaisarip igsiavíssârssuata sârpiánguanut inigssíneĸarpoĸ. atautsimĩtorpagssuit nipitánguerúput. tauvalo kaisarip atorfiligtaisa ilâta nikuitdlune Lutherip atuagkiai katerssũssat tíkuardlugit iluarsaerĸingniartoĸ mardlungnik aperĸuteĸarfigâ akissagssainik: atuagkat tamáko atuagkiarisimanerai, isúmatdlo táukunane imarineĸartut utertíkumanerai. atuagkiat taigûtait atuarneĸarêrmata aperĸutaussoĸ sujugdleĸ akivdlugo atuagkiarisimavdlugit nalunaerpoĸ. “aperĸutaussup áipâ pivdlugo,” Luther nangigpoĸ, tamatumûna tarnit ánangnigssât Gûtivdlo oĸausia pineĸartut pâsigavko, Gûtivdlo oĸausia ĸilangme nunamilo erdlingnartûtit angnerssaringmássuk sianîtsumik iliúsagaluarpunga erĸarsarĸârnanga akísagaluaruma. píssusiussut pissariaĸartitãnit angnikínerussumik imalũnît sagdlusuíssutsip pissariaĸartitânit angnertunerussumik oĸauseĸardlunga Kristusip oĸausianut ajortuliorĸajaraluarpunga, ima oĸarmat: “uvavnigdle inungnut miserratigingnigtoĸ uvangátaoĸ miserratigiumârpara atâtavnut ĸilangmiussumut.” (Mat. 10, 33). tamána píssutigalugo manigûtdlunga kaisariussutit atarĸinangârtutut ĸínuvigâvkit pivfigssaĸartitaujumavdlunga, Gûtip oĸausianut mamianartumik iliornanga akisínaorĸuvdlunga.”AGC 76.1

aĸaguane aggersugssauvoĸ aulajangersimassumik akíssuteĸásavdlune. sivisúngitsumik sujôraleraluarpoĸ, píssaunerit sagdlusuíssutip akerai erĸarsautigititdlugit. ugpernera ĸulaleraluarpoĸ, sajugdiunilo sujôraleraluarpoĸ ersingâleraluarpordlo. navianartut erĸânĩtut sujôranarsiartorput, akerai ajugaussugssatut ilimanarsiput târtuvdlo píssaunere ajugáusangatínarsivdlutik. katerssat Nâlaganit najorneĸarnerminik ĸularnavêrĸutigssamik kipisavoĸ. isumatsangârnermine nunamut patdlordiune tordlulalerpoĸ gûtiungitsup nãmagtumik pâsísinãngisainik mákunínga: “Gûte ajugaĸángltsutit táunaujuartutit-â,” taima ĸinuvoĸ, “silap matuma sujôranássusin! ata, ĸar- ne aitsartípâ ĩsavdlunga, ilingnutdlo tatigingningnera angnikipatdlâĸaoĸ ... silap matuma píssaunerínai isumavdlûtigssarísaguvkit nniguissugssaujungnaerpunga . . . tauva naggatigssara nagdliutilerêrdiune erĸartũssaorêrsimásaunga ... Gûte-â, silarssûp ilisimássutânut tamarmut ikiúnga. taimailiorit ... ivdlit kisivit ... sulíssutigissagssarme tamána uvanga pigíngilara, ivdlitdie. uvanga mâne suliagssaĸángilanga silamiut pingârtortáine mákunane ... sulíssutigissagssardle ivdlit pigât, ... sulíssutigissagssardlo iluartûvoĸ. Nâlagaĸ-â, ikiúnga! Gûte ilumôrdiutitdlo avdlángujuitsutit-â, inuk atauserdlũnît isumavdlûtigíngilara ... inuit pê isumangnaitsoĸángitdlat ... suliagssarerĸussamut matumúnga ĸinersimayarma ... sanilerínga ernerit Jîsuse Kristuse píssutigalugo, táunaussoĸ igdlersûtigssara, erĸornavêrĸutiun patdligtailissaralo aulajaitsoĸ.”AGC 76.2

nalornissaĸángitsumik isumagssuinermine Gûtip Luther akuerisimnvâ navianartorsiornine pâsisinaorĸuvdlugo, nangmineĸ pigínauneĸarnine tatigalugo sapîserpatdlârdlune ajunârĸunago. taimáitordle sujôrássutigissâ tássáungilaĸ nâgdliugtitaunigssamik imalũnît toĸutaunigssamik ilimanarsivigsutut ítumik sujôragissaĸarneĸ. ajornartôrsimavfia nagdliúsimavoĸ ajugauvfiginiásavdlugulo sapersutut misigivoĸ. aulajassutut takutíkune sagdlusuíssutip suliagssartâ tássûna akornuserneĸarsínauvoĸ. akiũnermine nangmineĸ navialíngínigssane pínago îvangkîliup ajugaunigssâ sujunertaralugo Gûte ilagalugo akiĸũpoĸ. saperdluínarnermine ánáussissoĸ píssarssuaĸ Jîsuse Kristuse ugperalugo isumavdluarfigâ. atautsimĩtut kisimîtdlune savssarfigísanagit pâsivdlugo nakússagtíneĸarpoĸ. tarnimigut erĸigserĸigpoĸ, nuánârpordlo Gûtip oĸausia nunap nâlagainut akitsisísavdlugo akuerineĸarame.AGC 77.1

inatsissartunut isertitaorĸigkame kînâ sujôranermik igtôrnermigdlũnît malungnauteĸágilaĸ. sujôranane erĸigsisimavdluinardlunilo atarĸinarpalugtumigdlo nakimaitdlune silamiut akimanertaisa akornáne Gûtip nalunaiaissuatut nikorfavoĸ. mãna kaisarip atorfiligtâta nalunaerĸuvâ ajoĸersûtine utertíkumanerâ utertíkumánginerâlũnît aulajangiússaminik nalunaerĸuvdlugo. Lutherip akíssutigissane nipikitsumik angneruniángitsututdlo oĸautigâ narragsimanermik ilaĸángitsumik. sagdliuniángitsumik atarĸingnigpalugtumigdlo píssuseĸaraluardlune isumavdluarnermik nuánârpalungnermigdlo takutitsivoĸ atautsimêĸataussut tupigusûtigissãnik.AGC 77.2

“atarĸinangârtutit kaisare-â, nâlagarssûssuse-â, angutit saimassuse-â,” Luther oĸalulerpoĸ, “uvdiumíkut savssarfigâvse igpagssaĸ perĸuneĸarnera nâpertordlugo, Gûtivdlo sáimáuneragut kimigîserfigâvse sulissutigissagssaĸ isumaga nâpertordlugo iluardiunilo sagdlusuitsûssoĸ igdlersortitdlugo tusarnârĸuvdlunga. nalussûnivne kúngíkúne ilerĸorerĸussaussut uniofĸutisagaluaruvkit isumâkêrfi- gerĸuvdlunga ĸínuvigísavavse, kúngíkúme igdlússârssuine pínanga mátuvfiup kiserdliornarnerane perorsagauvunga.”AGC 77.3

oĸalûserissagssardlo tikitdlugo oĸarpoĸ atuagkiarisimassane tamarmik ássigîgínáungínerardlugit. ilaine ugperneĸ ajúngitsuliorneritdlo uníngavigisimavai, akeraisalo agdlât tamáko akornutáungitsutut oĸautigĩnarnagit iluaĸutaunerarpait. táuko utertísavdlugit tássáusagaluarpoĸ sagdlusuíssutip tamanit ugperineĸartup utertíneĸarnigssâ. ássigĩngitsut áipait tássáuput atuagkiat pâvíkut aserũsimaneránik atornerdluineránigdlo takutitsissut. táukunínga utertitsineĸ rûmamiut angutauserneránik nukigtorsautauvdlunilo kángunartuliornigssanik ĸavsîuvdlutigdlo angnertûnik angmáussinerúsagaluarpoĸ. atuagkiame ássigĩngitsut pingajuine inuit atausiákât ajortunik atũtunik igdlersuissut sãssúsimavai. atuagkiat táuko pivdlugit miserratigiumángilâ píssusigssaussumit sukanganerusimanine. ingminut kúkusuitsûnerarnaviángilaĸ, kisiáne atuagkat tamákútaoĸ utertíneĸ saperpai, taimailiornikut sagdlusuissutsip akerai sapîtdlisitáusangmata tamánalo túngavigalugo Gûtip ínugtai sule nãkigtáinerussumik ĸunussiarinialísangmatigik.AGC 78.1

“inuínauvungale Gûtiunangalo,” Luther nangigpoĸ, “taimáitumigdlo Kristusitut igdlersorumavunga: “iluángitsumik oĸalugsimaguma, tauva ajússusia ugpernarsiuk.” ... Gûtip sáimáuneragut ilivse, kaisare atarĸinangârtutit, nâlagarssûssuse atarĸinartuse angutaussusilo akimassut tamavse kimigîserfigâvse támarsimanera pruvfîtit apustilitdlo agdlagaisigut ugpernarsarĸuvdlugo. tamatumínga nalujungnaersitauguma ernĩnaĸ sujugdliuvdlunga atuagkiarissáka ingnermut igíkumásaváka.”AGC 78.2

Luther tyskisut oĸalugsimavoĸ mãnalo kajumigsârneĸarpoĸ oĸauserisimassane latînerisut oĸautigerĸerĸuvdlugit. ilungersorsimanerminit ĸasugaluardlune kajumigsârneĸarnine akueralugo oĸalugiautine latînerisut oĸalugiautigerĸigpâ sujugdlermisut ersserĸigtigissumik píkunartigissumigdlo. tássûna Gûte isumagssuinermigut aulajangîssûvoĸ. akimarnit ilarpagssuisa támarsimanermit ugperissapalâĸarnermitdlo tagpîtdlisitausimanermit Lutherip oĸausê ilungersortut tusarĸâramíkik pâserĸigsârsimángíkaluarpait; tusarnârĸigkamíkigdle navsuiautigineĸartut ingmíkôrtue pâsisínãngorpait.AGC 78.3

ĸáumarĸut takujumángivigdlugo sagdlusuíssúmit nalujungnaersitaujumángivigsut Lutherip oĸausîsa píkunássusiánit nalornilersitáuput. oĸalugkungnaermat inatsissartut oĸalugtuat kamagdlune oĸarpoĸ: “ilingnut aperĸutigineĸartoĸ akíngilat ... ersserĸigsumik aulajangersumigdlo akerĸuneĸarputit ... utertitsiumavit imalũnît utertitsiumángilatit?”AGC 78.4

iluarsaerĸingniartoĸ akivoĸ: “kaisariussutit atarĸinangârtutit angutitdlo atarĸinartuse ersserĸigsumik aulajangersimassumigdlo akerĸugavsinga taima akíssuteĸásaunga, imáitumik: ugpernivne pâvimit ilagîtdlũnît nákutigingnigtuinit kíkûssunitdlũnît nâlagarsiortitauniarsínáungilanga, kúkugajugtarsimavdlutigdlo ingmingnut agssortũkajugtarsimanerat nalunángitdluínarmat. taimáitumik agdlagkane nalunaiautinit píssutigssanitdlũnît ersserĸingnerpaussunit nalujungnaersitausínáungikuma, agdlagsimavfigtigut íssuarsimassavtlgut ĸularungnaersitáungíkuma, taimailiornikutdlo tarnima nalúngíssusia Gûtip oĸausianut atássuserneĸángigpat, tauva utertitsisínaunangalo utertitsiumángilanga; kristumiumume tarníkut nalúngíssutsime akerdlianik oĸalungnigssaĸ ilalernángilaĸ, tailla aulajaugerpunga, avdlatut iliorneĸ saperpunga; Gûtip ikiordlinga! ãmen.”AGC 78.5

Luther sujugdlermik akíssuteĸarame nipikitsumik oĸalugsimavoĸ, píssusialo atarĸingnigdlune nikatdlungarpalungajagsimavoĸ. katûgdlit tamána sujôralerneranut ugpernarsautigssatut issigisimavât. kinguartitsinigssamik ĸínutigissâ utertitsinigssânut autdlarniutigssáinartut isumaĸarfigisimagaluarpât. kisiáne sapĩssusiata aulajáissusiatalo píssutigssatutdlo oĸautigissaisa ersserĸigdlutigdlo píkunartut isersimassut tamaisa tupigusungârtípait. kaisare alutoringnlgpaluvigsumik oĸarpoĸ: “ila, mátútoĸ una ĸunusuitsumik aulajaitsumigdlo sapĩssuseĸartumik oĸalugpoĸ.” tyskit akimanertaisa ĸavsît nunarĸatigissartik tugdlûsimârutigalugulo nuánaralugo issigât.AGC 79.1

ilagît rûmalerissut isumaĸatait ajorssartitausimáput. píssauneĸarurrtik atatíniaraluarpât agdlagsimassut takorĸunagit sujôrasâriníkutdle, ilagît rûmalerissut tamatigut pissarnerátut. inatsissartune oĸulugtûssoĸ oĸarpoĸ: “utertitsíngíkuvit kaisarip nâlagkersuissutdlo isumaliorĸutigísavât ajoĸersuinerdlugtoĸ iluarsiumángitsoĸ ĸanoĸ iliorfigissariaĸásanersoĸ.”AGC 79.2

Lutherip ikíngutai atarĸinarpalugtumik igdlersornera nuánârutigeĸalugo tusarnârsimassut oĸautsitigut táukunatigut sajulersíneĸarput, Lutherile nangmineĸ erĸigsisimarpalugtumik oĸarpoĸ: “Gûtip ikiordlinga, utertitaĸarsínáungilanga!” (D'Aubigné).AGC 79.3

inatsissartunit anerĸussauvoĸ akimanertat isumalioĸatigîgsitdlugit. ajornartorsiutigssaĸangârdlutik pâsivât. Lutherip utertitaĸarumanane aulajangiússivingnerata ilagît ukiune huntritiligpagssuarne ingerdlanigssât súniuteĸarfigisínáusavâ. aulajangerput utertitsinigssamut sule atausiardlutik pivfigssaĸartíkumavdlugo. inatsissartunut iserterĸingneĸarpoĸ. aperineĸarĸigpoĸ ajoĸersûtigissaminik taimaititsiumanedlune, oĸarpordlo: “akíssutigerîgkavnit avdlaussumik akíssutigssaĸangilanga.” neriorssorneĸarníkut sujôrasârneĸarníkutdlũnit Rûmamit nâlagarsiortitausínáunginera nalunángitdluínarpok.AGC 79.4

pâvip atorfiligtaisa angnerit ugguaĸaut píssauneĸarnertik kúngit akimaneritdlo sujôrássutigissartagât mátútumit nikanartumit agssortorneĸarmat, kamangnermingnigdlo misigitíkumagaluaĸaut. Lutherivdie navianartorsiornine pâsisimavâ, kristumiututdlo atarĸinarpalugdlunilo erĸigsinarpalugtigissumik oĸalugsimavoĸ. Oĸausê makitássutsimik sagdlûssumigdlo ilaĸarsimángitdlat. ingminut angutinutdlo akimassunut savssarfigissaminut issigiungnaerdiune unáinaĸ misigilersimavâ, pâvinit, palasiunernit, kúnginit kaisarinitdlo pingârnerungârtoĸ savssarfigisimagamiuk. Kristuse Lutherip nalunaiaineragut oĸalugsimavoĸ kivdlingnássusîsigut ikíngutit akerĸatdlo atarĸingnilersitdlugitdlo tupigusugtitdlugit. Gûtip anersâva atautsimĩnerme tássane najũsimavoĸ nâlagauvfiuvdlo angutaisa akimanerssai ũmataisigut súnersimavdlugit. akimarnit ardlagdlit nakimanatik Lutherip sulíssutiginiagâ iluarnerarpât. ĸavsît sagdiusuíssúmik ĸularungnaersitáuput; tamákuaie ilaisa súnigaunerat atámersúngilaĸ. avdianigtaordlo ilaĸarput ernĩnaĸ ĸularungnaersitaunermingnik oĸángíkaluardlutik kingorna agdiagkat misigssorsimavdlugit iluarsaerĸingniarnermik ĸunusuitsumik tapersersuilersunik.AGC 79.5

inatsissartut ilaussortaisa akornáne isúmat mardluk akerdlerîlerput. pâvip autdiartitaisa isumaĸataisalo iluarsaerĸingniartup ajoĸusernavêrĸusigaunera erĸûtíneĸarĸunago norĸáissutigerĸigpât. “arssakue,” taima oĸalugput, “Rhinenimut igitaussariaĸarput sôrdlo Husip arssakue ukiut huntritigdlit matuma sujornagut igitausimassut.” kisiáne tyskit akimanertaisa nangmingneĸ katûliugaluardlutik Lutherilo akerarigaluardlugo neriorssũmik tamanut tusardliússamik taimáitumik uniorĸutitsinigssaĸ agssuardliutigât, taimailiorneĸ inuiaĸatigît atarĸinautigssãnik narrunarsautáusassoĸ oĸautigalugo. Husip toĸunerata kingornagut perdlugssuit atũsimassut erĸaimarĸuvait oĸardlutigdlo Tyskland kaisarilo inûsugtoĸ tamatuma ássinganik atugardliortísavdlugit ĸunugigigtik.AGC 80.1

sujúnersûtipilungmut tamatumúnga akíssutimine kaisare Karl oĸarpoĸ: “ilumôrneĸ atarĸinássuserdlo nunarssuarme tamarme pêrsitáusagaluarpatalũnît akimanertat ũmatáine inigssarsissariaĸarput.” pâvíkúnilo Lutherip akerartortaisa kaisare kajumigsâraluarpât Husip Sigismundimit pineĸarsimaneratut Luther iliorfigerĸuvdlugo — ilagîngnut túniuterĸuvdlugo piumassamingnik iliorfigissagssatut. kaisarivdie taimane pisimassoĸ erĸaimagamiuk Husip kalungniligaunine takutitdlugo kaisare neriorssûtigisimassânik erĸaísisimangmago akivai: “Sigismunditut síngortítariaĸásavdlunga nuánarísángíkaluarpara. ”AGC 80.2

taimáitordie kaisarip Karlip piâralunêrdlune sagdlusuíssut Lutherip sarĸúmiússâ narrugisimavâ. “aulajangersimavigpunga sujulima maligagssiuinerat maligkumavdlugo,” kaisare taima agdlagsimavoĸ. aulajangersimavoĸ ilerĸutoĸaussut avdlángortíkumnnngit, agdlât- sagdiusuissutsip nâpertuivdluarneruvdlo avĸutaisigut ingerdlanigssame túngavigssaussutigut. pâveĸarneĸ tamatumalo nãkigtaitsuliortarnere aserũsimaneralo atatikumavâ sujuaissane taimailiorsimangmata. taimatut aulajangerpoĸ ĸáumarĸutigssamik sujulime ilagsisimassãnit angnerussumik ilagsissaĸarumanane táukualo sulíssutigisimángisáinik pissugssaussutut sulíssutigissaĸarumanane.AGC 80.3

uvagut nalivtíne taimatut sujuaissamik ilerĸuinik atatitsissut amerdlaĸaut. Nâlagkap ĸáumarĸutigssamik angnertunerussumik nagsíkângatik ilagsiumassángilât, sujuaissamik ĸáumarĸutigssamik tamatumínga nagsíneĸarsimanatik ilagsisimángisáinarmássuk. sujunissavtitut atugaĸartitáungilagut, taimáitumigdlo táukunatut pissugssáussuseĸarnatalo akissugssáussuseĸángilagut. Gûtimit iluarineĸarnaviángilagut sujuaissavtínik malingnainíkut sagdiusuíssutsip oĸausînik misigssuitinata. oĸautsit táukua ilagsisimassaisa ĸáumarĸutât akissugssauvfigârput kingornúsimassavtitut, tamatumalo saniatigut ĸáumarĸut mãnákut Gûtip oĸausianit uvavtínut ĸáumarĸutaussoĸ akissugssáussuseĸarfigârput.AGC 81.1

kaisarip perĸússutâgut Luther sivitsortínago angerdlarĸussauvoĸ, Lutherivdlo ilisimavâ ungasingitsúkut perdlorĸussaussutut erĸartũneĸarumârdlune. sujunigssâ ernumanaraluaĸaoĸ, kisiáne Worms ĸimagpâ tipaitsungneĸ únersiutigingningnerdlo ũmámioralugit, oĸarpordlo: “Diâvulup nangminêrdlune kaisarip patdligtailissâ pârigaluarpâ, Kristusivdie angnertûmik ĸupisimavâ, Sãtanivdlo Nâlagkap nangminerminit píssauneĸarnerunera miserratigiungnaertariaĸarpâ.”AGC 81.2

Lutherip aulajáissutse kigdlormôrnertut pâsineĸarĸúngeĸigamiuk autdlarêrdlune kaisare agdiagfigâ: “Gûte ũmatinik misigssuissoĸ ugpernarsaissigâra nâlangnangârtutit atarĸinautigssatigut narrunarsagaunermilũnît, inûníkut toĸúkutdlũnît ilungersortumik nâlásavdlutit piarêrsimagama, Gûtip oĸausia inûp inũssutâ kisiat najorĸutagssaralugo. inûnerme matumane pissartutigut avdiatigut tamatigut ilumôrfigingningnera aulajáisaoĸ, kisiáne pingârtitagssatigut nâgssáungitsutigut Gûtip inûp inoĸatiminut nâlagarsiornigssâ piumassaríngilâ, tarníkúme ítumik taimatut nâlagarsiorneĸ ilumut gûtisiorneruvoĸ píngortitsissuínarmut túngatítariaĸartoĸ.”AGC 81.3

Wormsimit angerdiarnermine Lutherip ilagsivdluarneĸarnera autdlarnermine ilagsineĸarneranit sule tugdlûsimanarneruvoĸ. ilagîngne atorfigdlit akimanerit mátútoĸ perdlorĸussaussoĸ tikitdluarĸussarpât, nâlagauvfiuvdlo atorfiligtaisa angut kaisarip narrugisimassâ nersortarpât. oĸalũsserĸuvdlugo kimigîserfigât, kaisarimitdlo inerterneĸuraluardlune oĸalugtarfingmut majuarĸigpoĸ. “neriorssuíngisáinarpunga Gûtip oĸausia kalungnilerumavdlugo, taimailiorumángilangalo.”AGC 81.4

Wormsimit autdlarnerata kingunínguagut katûgdlit pissortaisa kaisare akuerssisípât Lutherip perdlorĸussaunigssânik. agdlagkame tamatumane Luther perdlorĸuneĸarpoĸ tássaussoĸ “Sãtane nangmineĸ inugtut timeĸardlune mátútutut ĸagdlersautilik.” ajoĸusernavêrĸússutâ atortûjungnaerpat ernĩnaĸ sulisínaujungnaersitaunigssâ perĸússutigineĸarpoĸ. inuit tamarmik inerterneĸarput nerissagssanik imigagssanigdlũnît tunerĸunago oĸalungníkutdlo suliníkutdlũnît ikiorĸunago. sumĩsagaluarunililnît tigussarineĸardlune nâlagkersuissunut túniússagssautitauvoĸ. isumaĸatai parnaerússagssáusáput pigissamingnigdlo arsârneĸardlutik. atuagkiai piunêruterĸussáusáput, kîsalo perĸússúmut tamatumúnga akerdliussumik iliortut perdlorĸússutânut atatitaussugssáusáput. Saksenime fyrstiussoĸ akimarnitdlo Lutherip ikíngutiginerussai autdlarnera malisungáinardlugo Wormsimit autdlarsimáput, kaisarivdlo perĸússutâ inatsissartunit akuerineĸarpoĸ. mãnákut katûgdlit tipaitsugput. iluarsaerĸingniarnerup ajorssartitaunigssâ ĸulariungnaerpât.AGC 82.1

Gûtip kivfane taimatut navianartorsiortitaunerane aniguivfigssaĸartípâ. Lutherip ingerdlanera alapernaiserneĸarsimavoĸ, atarĸinartumigdlo ũmatilik ánáukumavdlugo aulajangersimavoĸ. nalunángilaĸ rûmalerissut toĸutautínago erĸigsinaviángitsut, issertorneĸángíkunilo aniguivfigssaĸarnaviángilaĸ. Frederik Saksenimioĸ Gûtip pisínautípâ iluarsaerĸingniartup sernigineĸarnigssânik ârĸigssuisínautitdlugo. kurfyrstip ikíngutaisa ikiũnerisigut pilerssârutâ nãmagsineĸarpoĸ, Lutherilo ikíngutaussunut akeraussutdlo torĸorĸigsârneĸarpoĸ. angerdlarniarnermine tigussauvoĸ, ingerdlaoĸatiminit avigsârtitauvdlune tuaviortumik orpigpagssuartigut Wartburgimukáuneĸarpoĸ, tássa patdligtailissamut ĸáĸane avíngarusimassumut. tigussaunera sumungnáuneĸarneralo issertorneĸangârmat Frederiuvdlũnît nangmineĸ sumungnáuneĸarsimanera ilisimángilâ. tamatumínga ilisimassaĸángíniarneĸ sujunertaĸángitsũngilaĸ. Lutherip sumĩnera ilisimatínago kurfyrstip tamána nalunaerutigineĸ sapísavâ. iluarsaerĸingniartup isumangnaitsumik najugagssarsisimanera ĸularĸêrpâ, tamatumíngalo ilisimassaĸarnine nãmagâ.AGC 82.2

upernâp, aussap ukiavdlo ĸáumatai ĸângiúput ukiulerpordlo Luther sule mátússautitdlugo. Aleander isumaĸatailo ilungersornertût tipaitsugput iluarsaerĸingniarnerup ĸaumanera ernĩnaĸ ĸamigtugssaulínguatsiarmat. kisiáne iluarsaerĸingniartup ĸutdline orssulernialerugtorpâ sagdlusuíssutsip peĸûsivianit, ĸaumaneralo ersserĸingnerussumik ĸáumarĸutaulersugssauvoĸ.AGC 82.3

Wartburgimîlerĸârnermine alianáissusia erĸigsinássusialo Lutherip nuánârutigigaluaĸâ. erĸigsisimáinarnerdle sivisûmik nãmagĩnángilâ. ilungersortumik sulissarneĸ tamaviârnflrtumigdlo akiũtarneĸ sungiusimagamigit sivisungâtsiflrtumik ilatĩnarneĸ saperpâ. kiserdliornermine ilagîngne píssutsit misigssorpai isumatsagdlunilo nivdlerdlune: “narragsimanerup nalâne inoĸangila Nâlagkamut savssardlutik Israilimik ánáussiumassunik?” tauvalo ingminut erĸarsautigalune akiũnermit tunuarsimanermine ĸunutûneragaunigssane ernumagissarpâ. tauvalo ingminut pasigdlerpoĸ eĸiasungnerardlunilo nangminigssarsiornerardlune. taimailiortitdlunile inûp atautsip nãmasisínáusagunagânit angnertunerussumik uvdlut tamaisa su1 lá ĸartarpoĸ. agdlagkungnaerneĸ ajorpoĸ. akerĸane nipangersísimasoralune tugdlûsimârtitdlugit suliungnaersimángínerminik takussagssaĸartítuáinalerpai. atuagkiârarpagssuit agdlagsimassai Tysklandime tamarme siaruarterneĸarput. nunarĸatinilo pingârutiligssuarmik sulíssúpai testamentitâĸ tyskisũngortitdlugo nugteramiuk. ukioĸ nângajagdlugo ĸáĸamit îvangkîlio nalunaiautigalugo naligissamine támarsimássutsit ajortitdlo agssortortuarpai.AGC 82.4

ãnalume Gûtip Luther inuit akornánit pêrsíkatdlaramiuk píssutigĩnarsimangilâ Luther akerainut sernigiumagamiuk suliagssanutdlo pingârutilingnut tamákunúnga pivfigssaĸartikumagamiuk. sule iluatingnarnerussunik anguniagagssaĸarpoĸ. ĸáĸanut tunuarsimanermine Luther silamiunit ikiorneĸardlunilo nersorneĸarnigssamit ungasigsumikatdlarpoĸ. taimalo iluanârnerup nagsatarigajugtagainik makitasũngortitaunanilo ingminuínaĸ tatigilersitáungilaĸ. nâgdliungníkut munigũtitauníkutdlo piarêrsarneĸarpoĸ tássángáinartumik ingerdlasínaunigssamut.AGC 83.1

inuit kivfáungíssuseĸarnerme sagdlusuíssutsip nagsatarissâne nuánârângamik Gûtimit ikiortigineĸardlutik ugperissapalâĸarnerup támarsimássutsivdlo kalungnerinik kigtoraisimassut akitsiserĸajâssarpait. Diâvulup inuit erĸarsautait ungagingningneratdlo Gûtimit ĸimagutitdlugit inungnut sangutíkumassarpai. sákûtigineĸartut atarĸissagssángortíniardlugit Gûtip agssâ erssíngitsup piumassainik tamanik iluarsaissoĸ puiortíniartarpâ. Gûtisiornerme sujulerssuissut taimatut nersorneĸardlutigdlo atarĸineĸangârtartut Gûtimut atássuteĸarnertik pâsisimajungnaerdlugo ingmingnut tatigilerpatdlârajugtarput. tamatuma kingunerissânik inuit ajoĸersorneĸarumavdlutik nangminermingnut sârĸajâssartut, Gûtimut pínatik, isumait tarníkutdlo nalúngíssusê nâlagkersorniartarpait. nutarterinigssaĸ akornuserneĸarajugtarpoĸ sulíssutigingnigtuisa taimatut anersâĸarnerisigut. iluarsaerĸingnigssaĸ navianartunut tamatumúnga Gûtip sernigiumasimavâ. suliap inungnit pínane Gûtimit pissumik ilisarnaĸutserneĸarnigssâ piumassarisimavâ. inuit issait Lutherimut sangmitineĸalersimaput sagdlusuíssutip ilungersûtigingnigtuatut; tunuartitaugatdlarpoĸ sagdlusuíssutip nâgssáungitsumik píngorfia tamanit ĸiviarneĸartugssángordlugo. AGC 83.2