Nowa restauracja

Gdy tylko dobiegł końca II Sobór Watykański, został uznany jako „katolickie osiągnięcie” XX wieku (G. Maron) ^{81Ibid., s. 241.}. Wkrótce uświadomiono sobie jednak ambiwalencję wydarzenia, wszak sobór charakteryzowały rysy zarówno „ewangelickie”, jak i „rzymskie”.WB17 431.5

Wychwalany przez katolickie siły reformacyjne jako „nowa pięćdziesiątnica”, przez innych, jak prokatolicki protestant R. Schütz z Taizé, uznany jako wypełnienie dążeń reformacyjnych Lutra.WB17 431.6

Ponieważ sobór przerzucił się „z drogi pielgrzymowania” na „trwającą reformę” ^{82Ökumenismus II, 6; K. Rahner, H. Vorgrimler, ibid., s. 237.}, teolodzy będący zwolennikami reform, jak H. Küng, postrzegali sobór nawet jako impuls do dalszych przyszłych reform. Kung powoływał się przy tym na słowa protestanta Schleiermachera z XIX wieku, że „reformacja trwa nadal” ^{83Kirche im Konzil, Freiburg 1963, s. 31.}.WB17 431.7

Dla tradycjonalistycznych sił było to jednak wielkim grzechem. Wraz z oświadczeniem o „wolności religijnej” i dekretem o „ekumenizmie” sobór stał się dla antyprotestanckiego i antymodernistycznego biskupa M. Lefebvre’a (1905-1991) i jego zwolenników z tzw. Bractwa św. Piusa X „największym nieszczęściem minionego stulecia” ^{84F. Schmidberger, DieZeitbomben d es2. VatikanischenKonzils, „Dokumentation Humanistischer Pressedienst” (HPD), Stuttgart 2009, 2.}.WB17 431.8

Także w samym Watykanie dało się odczuć wkrótce tendencje restauracyjne. „Pięćdziesiątnica” ustępowała „czasowi zimowemu” (K. Rahner) ^{85P. Imhof, H. Biallowons, Glaube in winterlicher Zeit — Gespräche mit K. Rahner in den letzten Lebensjahren, Dusseldorf 1986, s. 18; por. także H. Kung, 1st die Kirche noch zu retten?, Monachium 1986.}. Siły reformujące mówiły wkrótce o „zdradzie soboru” ^{86N. Greinacher, H. Kung, Katholische Kirche — Wohin? Wider den Verrat am Konzil, Monachium 1986.}. Ultrakonserwatywne siły z zakonu jezuitów natomiast zarzuciły Janowi XXIII, że jego polityka „doprowadzi do upadku Kościoła” ^{87M. Serafian, Der Pilger oder Konzil und Kirche vor der Entscheidung, Reinbek 1964, s. 164.}. Jego następca Paweł VI, „zwlekający Hamlet”, jak go za życia nazywał Jan XXIII, czuł się wzięty w kleszcze między zwolenników postępu a tradycjonalistów i zaczął przygotowywać zmianę z „polityki Janowej” [dotyczy Jana XXIII] do „powrotu do domu”, czyli tradycjonalizmu i dawnego papizmu. Papież obawiał się „dymu szatana, który przez rozdwojenie wniknie do Kościoła” ^{88Por. H. Kratzl, Im Sprung gehemmt, Modling 1999, s. 183.}.WB17 431.9

Wśród jego następców nastąpiło wzmocnienie restauracyjnych tendencji. Znawcy Watykanu mówili nawet o „nowej kontrreformacji” (G. Zizola) ^{89„Der Spiegel”, 9 XI 1985, s. 164.} . Długi pontyfikat Jana Pawła II, polskiego „papieża podróżnika”, funkcjonował jako „pontyfikat sprzeciwu” (H. Kung) ^{90Ibid., 26 III 2005, s. 107.} . Na zewnątrz zaangażowany bojownik przeciwko uciskowi i wojnie (powiadano, że dał sumienie światu^{91„Tiroler Tageszeitung”, 4 IV 2005, s. 2.}), wewnątrz występował z represywną propagandą celibatu i wrogością wobec idącego z duchem czasu planowania rodziny, występując jako nowoczesny inkwizytor, żaden Jan XXIII, tylko raczej Pius XII^{92N. Greinacher, H. Kung, ibid., s. 20.}. Nieoficjalnie mówiono o nim: „Papa Jekyll i Karol Hyde”.WB17 432.1

Wiele elementów z tej strategii restauracyjnej jednak powróciło w obszarze teologicznym — odrzucenie teologii zbawienia, dewaluacja Kościołów reformacyjnych — wraz z wyborem na papieża prefekta Kongregacji Nauki Wiary (dawniej nazywanej „świętą inkwizycją”) J. Ratzingera, późniejszego Benedykta XVI.WB17 432.2

Celibat kapłanów — chociaż to tylko ustawa kościelna, a nie dogmat — którego zniesienia spodziewali się niektórzy, nie stanowił na soborze żadnego przedmiotu dyskusji z powodu jego drażliwego znaczenia w życiu księży. Sobór potwierdził tylko status quo^{93Dienst und Leben der Priester III,16; K. Rahner, H. Vorgrimler, ibid., s. 589.}. Paweł VI zastrzegł sobie odpowiedź na problem celibatu. Przekazał ją w 1967 roku w encyklice Sacerdotalis caelibatus, która wzmocniła celibat i definitywnie zakończyła debate o jego zniesieniu. W 1988 roku Jan Paweł II w liście apostolskim Mulieris dignitatem na nowo zalecił tę pozycję dla mężczyzn i kobiet^{94DH 4836.}.WB17 432.3

Tak samo zostało odrzucone kategorycznie nowoczesne dążenie do rozpoczęcia ordynacji kobiet. Zarówno Paweł VI (Inter insigniores, 1976), jak i Jan Paweł II ( Mulieris dignitatem, 1988) uzasadniali to tezą „podobieństwa między Chrystusem a męskim kapłanem” ^{95DH 4600.4840.}. Duch represji zwrócił się po soborze przede wszystkim przeciwko teologom, którzy żarliwie próbowali poddawać dogmat w wątpliwość. Prowadzona na zewnątrz walka Watykanu o wolność sumienia i tolerancję pokazała i pokazuje, jak łatwo można być wyrzutkiem, ponieważ wewnątrz Kościoła doszło do podobnych aktów dyscyplinarnych jak za Piusa XII. Tutaj warto wspomnieć następujące nazwiska: J. Pohier, H. Küng, Ch. Curran, B. Haring, E. Schillebeeckx, L. Boff, E. Drewermann, M. Fox, P. Collins, T. Balasuriya 0 J. Imbach. Część z nich straciła swoje urzędy, inni zostali ukarani albo nawet ekskomunikowani. Natomiast w 1988 roku została orzeczona ekskomunika wobec zwolenników biskupa M. Lefebvre’a, czyli Bractwa św. Piusa. Grupa ta zawiązała się w czasach Kościoła potrydenckiego. Ponieważ odrzuciła decyzje II Soboru Watykańskiego, została rozwiązana przez Benedykta XVI w 2009 roku. Nie tylko jednostki, ale całe ruchy rozpadły się w wyniku nowej represji. Między innymi klątwą papieską wyeliminowano z życia Kościoła radykalną grupę teologii zbawienia ( Dokument z Puebla, 1979) ^{96DH 4630.} oraz tę, która głosiła tezę o walce klasowej i konieczności marksistowskiej analizy społeczeństwa (Libertatis nuntius, 1984) ^{97Ibid., 4734.4738.}.WB17 432.4

Jedno z największych rozczarowań w religijnym, a także zsekularyzowanym świecie wywołał Paweł VI w obszarze planowania rodziny i etyki seksualnej ze swoją kontrowersyjną encykliką Humanae vitae (1968), potocznie nazywaną „Encykliką pigułki”, która zabroniła hormonalnej antykoncepcji i wszystkie rozważania tej kwestii „ucięła szorstko i autorytatywnie” (G. Maron) ^{98Ibid., 236.}. Jego następca na nowo narzucił ten sposób widzenia w Familiaris consortio (1981) jako „żywotną tradycję Kościoła” ^{99DH 4708.}. Prezerwatywy zostały dozwolone do użycia przez Benedykta XVI jedynie w „wyjątkowych przypadkach”, tj. w wypadku chorych na AIDS homoseksualistów, ale w celu antykoncepcji są wciąż zabronione^{100„Salzburger Nachrichten”, 22 XI 2010, s. 5.}.WB17 433.1

Dla tradycjonalistycznych sił w Watykanie zapowiadany w czasie soboru przełom w katolickiej teologii był nie do przyjęcia. Zatem z podkreśleniem niezbywalności dogmatów i wynikających z tego zdefiniowanych treści wiary Watykan poczynił działania korygujące i stabilizujące przeciwko protestanckim, jak i liberalnym tendencjom w teologii. W tym celu Paweł VI opublikował w 1968 roku Credo ludu Bożego, wyznanie wiary, które położyło akcent na mariologię — współdziałanie Marii w dziele zbawienia^{101Das Credo des Gottesvolkes, Leutesdorf/Rhein 1971, s. 14.}, papieską nieomylność^{102Ibid., s. 18.}, konieczność przynależności do Kościoła katolickiego, aby być zbawionym^{103Ibid., s. 19.}, naukę o przeistoczeniu (transsubstancjacji) ^{104Ibid., s. 20.} i zrównania kapłana z Chrystusem^{105Ibid., s. 19.}.WB17 433.2

Podobnie jest z obowiązującym od nowa Kodeksem prawa kanonicznego wydanym w 1983 roku za pontyfikatu Jana Pawła II, który w porównaniu do tego z 1917 roku oznacza postęp, w gruncie rzeczy jednak jest podporządkowany staremu systemowi i reprezentuje „przedsoborowego ducha w posoborowych sformułowaniach” (K. Walf). Według H. Kungajest to „dobitny sygnał restauracji” ^{106N. Greinacher, H. Kung, ibid., s. 32.}. I choć sobór mówi z upodobaniem o „służbie” (munus), jednak nowe prawo kościelne w decydujących stanowiskach mówi znowu o „władzy” bądź „sile” (potestas) ^{107Ibid., s. 80.}.WB17 433.3

Dziesięć lat później (1993) ukazał się światowy Katechizm Kościoła katolickiego, wydany przez komisję pod przewodnictwem kardynała J. Ratzingera, który miał być „punktem odniesienia” dla regionalnych katechizmów i prezentować „prawdziwą naukę” w kontekście obecnego życia^{108KKK, 30f.}. Dokument ten powołuje się w większości kwestii — np. w nauce o Kościele — na II Sobór Watykański, podkreśla jednak w różnych kwestiach — jak na przykład w sprawie odpustu — posoborowe tendencje restauracyjne^{109Ibid., § 1471-79.}. To doprowadziło w obszarze ekumenicznym do rozdźwięku. Ale zaraz po tym nastąpiła „Wspólna deklaracja w sprawie nauki o usprawiedliwieniu” (1999), w której została zawarta „zasadnicza zgoda ze Światową Federacją Luterańską” ^{110GE 5,43.}, a na rok 2000 zapowiedziano odpust zupełny, tak jak gdyby reformacja zapoczątkowana problemem odpustów nigdy nie miała miejsca.WB17 433.4

Dokładnie według tego schematu podążało relatywizowanie „centralnej reformy II Soboru Watykańskiego” ^{111„Salzburger Nachrichten”, 3 II 2009, s. 1.} . Przykładem jest celebrowanie mszy przez księży w języku ojczystym, które było gwałtownie zwalczane przez tradycjonalistów. Aby nie dopuścić do schizmy, Benedykt XVI w 2007 roku dozwolił celebrowanie starej trydenckiej mszy w języku łacińskim z księdzem odwróconym od parafian. Papież świadomie dokonał tego ustępstwa, ponieważ leżało mu na sercu ponowne zjednoczenie z tradycjonalistami.WB17 435.1

Podobne wsteczne tendencje zamanifestowały się na polu ekumenicznym. „Kwitnące marzenia” czasu soboru ulotniły się i ustąpiły miejsca nowej „zimnej epoce”. Okres posoborowy pokazał, że Rzym jest gotowy prowadzić dialog z innymi chrześcijanami tylko na własnych warunkach. Niepodlegający negocjacji jest tutaj prymat papieża i konieczność przynależności do Kościoła rzymskokatolickiego w celu zbawienia. Pozostali chrześcijanie nie powinni mieć wątpliwości, że Rzym uważa się za centrum chrześcijaństwa i musi takim pozostać. W encyklice Ecclesiam suam (1964) Watykan rozwinął swój „plan światowy”. Wychodząc od Rzymu, krąg ziemski rozciąga się tak samo w koncentrycznych kręgach chrześcijańskiej ekumenii na niechrześcijańskie religie i na wszystkich ludzi dobrej woli. Wszyscy są w tym postrzeganiu podporządkowani Rzymowi, który prezentuje uniwersalne centrum umysłowo-duchowe.WB17 435.2

Od nierzymskokatolickich chrześcijan żąda się, by „uznali kontynuację prymatu Piotrowego w jego następcach, biskupach Rzymu”, by być częścią pełnej kościelnej wspólnoty^{112J. Ratzinger, A. Bovone, Schreiben an die Bischöfe der katholischen Kirche über einige Asspekte der Kirche als communio, Watykan 1991, s. 19.} . Jest przez to wyraźnie podkreślone, że dalszy tok ekumenicznego procesu podlega kontroli Rzymu^{113CIC, can. 755.} , przy tym inni chrześcijanie powinni być tak prowadzeni, „aby dotarli do całej pełni katolickiej prawdy” ^{114J. Ratzinger, A. Bovone, ibid., s. 29.} . Fundamentem dążenia do jedności pozostaje papiestwo^{115Ibid., s. 13.} , „widzialna zasada” jedności, do której — jak już przez sobór zdefiniowano — można przystąpić tylko przez „wcielenie” ^{116Ökumenismus I, 3; DH 4190.}. Tak katolicki ekumenizm dąży do „zdobycia całej wspólnoty” (Jan Paweł II) ^{117Encyklika Ut unum sint, 1995.} , jednak może to być osiągnięte tylko przez udział w „pełni środków zbawienia” ^{118Ibid. 86. Jak jednostronnie traktuje rzymski urząd kościelny kwestię ekumenii, dowodzi jego żądanie „ewangelicznego zdystansowania” (bp G.L. Muller von Regensburg) wobec „wypowiedzi antychrysta” Lutra. Dotyczy to dyskutowanych kwestii kościelnego pośrednictwa w zbawieniu. Według jego wypowiedzi protestanckie ustępstwa w tej kwestii są nieodzowne. Zob. „Kathpress”, 6 V 2011.}, jakimi Kościół papieski dysponuje według własnego uznania118. Wspólnotę można realizować tylko przez Rzym, ponieważ ten prezentuje „warunek zasadniczy” ^{119Ibid. 97.}.WB17 435.3

Patrząc z tego puntu widzenia, zrozumiałe jest czynienie wielu afrontów przez Rzym wobec innych Kościołów. Podczas gdy schizmatyczne Kościoły prawosławne są uznawane jeszcze jako „bratnie Kościoły” ^{120Ibid. 56.} i prawdziwe „Kościoły partykularne” ^{121Oświadczenie Dominus Iesus, 2000, s. 17.}, Kościołom reformacji odebrano określenie „Kościół”. Są one w oczach Rzymu tylko „wspólnotami kościelnymi” ^122Ibid., ponieważ według katolickiego zrozumienia zawierają „braki” i znajdują się dopiero na drodze „poszukiwania Boga”, którego jeszcze w pełni nie odnalazły^{123Okumenismus III, 21; K. Rahner, H. Vorgrimler, ibid., s. 247.}.WB17 435.4

Wspólnota eucharystyczna z protestanckimi Kościołami narodowymi i wolnymi Kościołami jest zatem wykluczona. Interkomunia^{124CIC, 844.}, intercelebracja czy komunia otwarta są niemożliwe. Tak przedstawia się obok kwestii papieskiej problem eucharystyczny jako „problem ruchu ekumenicznego” ^{125E. Lange, Die okumenische Utopie oder was bewegt die okumenische Bewegung?, Monachium 1986, s. 73.}.WB17 436.1

Nie mniej osobliwie musi wyglądać dla świata protestanckiego przeniesienie całego ekumenicznego procesu na Marię. Tak utrzymywał Jan Paweł II w encyklice Redemptoris mater (1987), gdzie stwierdził, że tylko „Maria zna drogę do jedności”. Jako wieczna dziewica i Matka Kościoła jest i pozostaje ona wzorem dla wszystkich chrześcijan^{126Por. „Lutherische Monatshefte” 26 (1987), s. 193-195.}. Aby „osiągnąć prawdziwe zjednoczenie wiary”, kładzie się na sercu partnerów w dialogu takie tematy, jak funkcja kościelnej tradycji przy wykładaniu Pisma Świętego, realna obecność Chrystusa w wieczerzy Pańskiej, urząd papieża i Maria jako „ikona Kościoła”, która oręduje za całą ludzkością^{127Ut unum sint, s. 79.}.WB17 436.2

Zadziwiająca jest także dwuznaczność, za pomocą której Watykan ocenia swoje własne dążenia misyjne i dążenia innych Kościołów. Podczas gdy Rzym dąży, by zdobyć grunt we wschodniej Europie, przedstawiciele prawosławia nazywają to „ekspansją katolicyzmu” i „postępującym oddzieleniem od wykreślonej linii przez Sobór Watykański II” ^{128„Die Zeit”, 13 XII 1991, s. 16.}. Rzym gani misyjne sukcesy protestanckich wolnych Kościołów w Ameryce Południowej i uznaje jako heretyków wyznawców tych Kościołów, nazywając ich „wściekłymi wilkami” ^{129„Frankfurter Allgemeine Zeitung”, 8 IV 1991, s. 6; „Die Welt”, 16 X 1992, s. 6.}.WB17 436.3

Za pomocą wielokrotnych wyznań winy przez Pawła VI i Jana Pawła II Rzym utrzymuje, że zrehabilitował innowierców i prześladowanych przez inkwizycję i w ten sposób oczyścił się od winy. Ale przy uważnym przyjrzeniu się oświadczenia te okazują się połowiczne albo były ograniczone przez zdania typu: „jeśli jest nam przypisywana wina” ^{130Por. H. Kung, Erkampfte Freiheit, Monachium 2002, s. 503.}, albo wina została przesunięta z urzędu Kościoła na jego „grzeszne dzieci” ^{131„Frankfurter Allgemeine Zeitung”, 13 III 2000, s. 1.}. Daremnie krytycy tacy jak H. Kung opowiadali się za włączeniem papieży i urzędu Kościoła w przyznanie się do winy^{132„Salzburger Nachrichten”, 8 III 2000, s. 10.}.WB17 436.4