Ti Dackel a Gingined

Ni San Juan castoy ti panangsalaysayna iti umuna cadagiti pagilasinan a mangipacpacauna iti maicadua a yaay ni Cristo: “Immay ti maysa a dackel a gingined, ket daydi init ngimmisit a cas la maysa a lupot a booc; ket daydi bulan nagbalin amin a cas la dara. ”^{16Apoc. 6:12.} Cas pannacatungpal toy a padto idi 1755 napasamac ti cadaclan a gingined a nailanad. Nupay sapasap a managnagan gingined ti Lisboa, daydi a gingined rinamaramna ti dackel a paset ti Europa, Africa, ken America. N'aricnada idiay Groenlandia, idiay Antillas, idiay puro ti Ma. dera, idiay Noruega, idiay Suecia, idiay Gran Bretania ken idiay Irlanda. Ti casacnapna saan a nacurang nga uppat a lacsa a millas cuadradas. Idiay Africa ti gingined gistay pumada ti pigsana idiay Europa. Nadadael ti dackel a paset ti Argel; ket iti saan unay adayu manipud Marrueco, maysa nga ili a bassit nga adda agnaed kencuana nga agwalo ribu wenno sangapulo ribu a tao, nalbo wenno naalimun. Maysa a dackel a dalluyon kinayascasna ti igid ti Espana ken Africa, ket ginaburanna dagiti ciudad, ket adut dinadaelna.DP 221.1

Idiay Espana ken Portugal isut nacaiparangarangan ti cacarroan a ranggas toy a gingined. Idiay Cadiz cunada a ti dalluyon nacadanon iti innem a pulo a pie a cangato. Dagiti banbantay, “dadduma cadagiti cangatoan diay Portugal, nawagwagda unay, a cas itay nawagwag manipud puon; ket dad duma cadacuada nagungatda iday toctocda, ket nacascas. daaw ti pannacapisi ken panagbirrida, ket dagiti dackel a pa setda naipurruacda cadagiti tay-ac iti asideg. Sinaritada pay nga adda apapuy a timpuar cadagitoy a banbantay. ” ^{17Lyell, Sir Charles, “Principles of Geology,” p. 495 (ed. 1858, N. Y.).}DP 221.2

Idiay Lisboa “adda nangngegda a gurrood iti uneg ti da sa, ket apaman a nalpas ti gurrood naggingined iti napigsa ke rinebbana ti dacdackel a paset ti ciudad. Iti uneg laeng ti innem a minutos, innem a pulo ribu a tao dagiti napucaw. Ti baybay imimuna nga imbas, ket pinagmagana ti cadaratan; sa nagdalluyon a simmubli ket nginatngatoanna ti limapulo a pie wenno adadu pay daydi sigud a cangatona.” “Dadduma pay cadagiti sinaritada a datdatlag a naaramid idiay Lisboa caba yatan ti napasamac a desgracia, isu ti ilelenned ti baro a muelle, a naaramid a biig a marmol, ket naggastoanda unay iti adu. Adu a tao dagiti napan nagcamang itoy a muelle tapno natalgedda, agsipud ta isut maysa a lugar a di madanon dagiti agtinnag a marba; ngem limned a giddato toy a muelle agraman amin a tao iti rabawna, ket uray la coma no maysa cadagiti natay a bangcay awan timpaw iti rabaw ti danum. ”^{18Lyell, Sir Charles, “Principles of Geology.” p. 405, (ed. 1858, N. Y.).}DP 221.3

“Ti panagkintayeg” ti gingined “sinarunnoan a dagus ti pannacarba ti tunggal simbaan ken convento, ket gistay amin da giti patacder ti publico, ken nasuroc nga apagcapat dagiti balbalay. Iti uneg ti nganngani dua nga boras calpasan ti gingined, timpuar dagiti uram iti nadumaduma a disso, ket naglamutda a sirurungsot iti uneg ti nganngani tallo nga aldaw, ili casta a ti eiudad natalipupus a nawalangwalang. Ti gingined napasamac iti aldaw ti fiesta, isu a pannaeapunno dagiti simbaan ken convento cadagiti tao, ket bassit eadacuada ti nacatalaw. ”^{19Encyclopedia Americana, art. Lisbon Note (ed. 1831).} Mapatta nga adda siam a pulo ribu a napucaw ti biagda iti dayta nga aldaw ti peggad.DP 222.1