Dal 20—Biaknak Lei ~Hanghnak Lianngan (A Great Religious Awakening)

Biaknak lei i ‘banghnak liamgan Khrih a rat zaunak ding thawngthanhnak cu Biathlam dal 14 i, vancung mi pakhatnak-biacah ah a rak chimchung. Vancung mi pakhat cu “Vawleicungmi vialte phunkip, ramkip, bolhkip le mikip sin i thanh awk a simi Zungzal Thawng'ha a phurh i, van lai i, a zuan lio kha bmuh a si”. Aw thangpi in “Fathian kha ‘ ih u law a lianngannak kha thang'hat u. Zeicatiah amah nih minung vialte kha bia a ceih hna lai caan kha a phan cang. Vanle vawlei lerili le tiput asertukbabiau”a ti.DL 461.1

Vancung mi pakhat cu hi ralrimak peknak tlangautu ah ruah a si i, a biapi ngaingai. Vancung biacah phurtu i sunpamak, thiannak le hmual hna nih Pathian a lung a ton i biacahnak le sunpamak zohkhenhnak he lim ding mi a dang he aa lo lo mi, thang'hat awk tlak rian cu a vun langhter. Van lai i a zuangmi vancung mi nih aw thangpi in ralrimak le vawleicung mi phunkip, ramkip, holhkip le mikip hna sin i thawngthanhnak le cawlcangbnak cu khulrang tein vawleicung dihlak ah langhter a si.DL 461.2

Hi cawlcanghnak a vun phak tikah cun biacah mi bia nih amah tein ceunak a chuahter. Hi biacah hi zungzal Thawng'habia chungah a tel ve ti i ruahmi biacah a si. Hi biacah nih hin Biaaeibnak cu thok a si cang ti a phuan. Khamhnak kong cu kum saupi chung phuan a rak si cang, sihmanhsehlaw hi biacah hi cu-Thawng'habia chungah aa tel ve mi tiin ruahmi a si ko nain caan hmanung lawng ah phuan ding a si. Cu tik lawngah biaceihnak caan a phan cang timi cu a dik kho hnga. Biaceihnak aa thoknak ding i thil a hung um dingmi hna cu chimchungnak nih a rak langhter. Hihi Daniel cauk chungah a lang khun. Sihmanhsehlaw Daniel nih ni hmanung he pehtlai in a rak chimchung mi cheukhat belte caan donghnak tiang phih ding a si. Hi caan kan phak hlan ahcun hi chimchungnak tlinnak bochan in biacah cu thanh khawh a si rih lo. Sihmanhsehlaw donghnak caan a phak tikah cun “Mi tampi cu hnailei ah an kal lai ihmaLlei inhnulei ahankir ‘hanlai a silo ah an i choklet lai i hngalhthianrak a kaih lai” tiah a ti (Daniel 12:4).DL 461.3

Apostal Paul nih Khrifabu hna kha amah caan lio ah Khrih rat'hamak kha-hngak lo dingin ralrin a pek hna. “Ahohmanh i hlenter hna hlah u, zeicatiah cu ni cu donghnak ralthawhnak a phanh hlan le hell kal ding a simi Mi “halcpa a chuahhlanahcunaphan lai lo” (Tbeselcn 2:3). Kal sualnak fakpi a um hnu le nawlbia buartupa nih saupi a uk hnu lawngah kan Bawipa a rat’ hannak cu kan hngah khawh lai. “Nawlbia buarpa” ‘hatlonak biathli timi “mi'halo pa” hna nih hin pope uknak a hmuhsak i chimchungnak nih a rak chimbantukin kuml260 chung a sangbik nawlngeihnak a hman lai. Cu caan cu 1798 ah a dong. Cu caan a phak hlan ahcun a ratnak caan cu a phan kho rih lai lo. Paul nih Khrihfa dihlak caan zeimawzat chung ralrinnak a rak pek mi cu - Kum 1798 tiang a thuh. Cu caan hnu lawng in Khrih voihnih ratnak ding biacah cu tbanh ding asi.DL 462.1

Cu bantuk biacah cu cu hlanah voikhat hmanh pek a rak si bal lo. Kanhrauhbantukin Paul nih hi kcmg hi a rak chim lo, cu caan thokin - Khrih a rat'hamak caan cu a hla tuk rih tiah a unau pawl a sawhpiak hna. Hi kong hi Remh'hantu zong nih an thanh lo, Martin luther nih biaceihnak cu amah caan hnulei kum 300 hrawng i thok dingin a rak chim. Sihmanhsehlaw 1798 thokin Daniel cauk khar mi cu hun a si. Chimchungnak hngalhthiamnak a karh i, mi tarrpi nih biaceihnak ni a naihnak kong a biapi ngai mi biacah cu an thanh.DL 463.1

Kum zabu 16 nak Remh'hannak-lianngan mi bantukin, A rat'hannak ruahchannak, cawlcanghnak cu Khrihfa ram dangdang ah cu can lio teah cun a hung lang ve. Europe le America ram zongah zumhnak a ngei mi le thlacamnak nun in a pe mi hna cu chimchungnak rel le cawng ding in hruai an si i, Baibal bia cu an hlathlai, caan donghnak a nai cang ti fiang tein an hngalh. Ram dangdang in Khrihfabu dangdang hna nih Pathian bia an cawnnak thawngin Khamhtu ratnak caan a nai cang ti tu an tarn chin lengmang cang.DL 463.2

Miller nih zapi sin ah biaceihnak caan he pehtlai in chimchungnak a langhtemak kum (3) hnu 1821 ah vawlei cung ramkip ah missionary Pathian rian'uantu dingthlah mi Dr. Joseph Wolff nih Bawipa a rat zaunak ding kong phuan hram a thok. Wolff hi Hebru miphun a si i, Germany ram ah a chuak i, a pa cu Judah mi cawnpiaktu a si. A ngakchiat lio tein Khrihfa cawnpiaknak biadik ah zumh fiannak a rak hmu. Anah hi mi thekvak ‘ha a si maw si lo ti bngalh duh ah biahal hmangmi a si. Biaknak lei a f el ngai mi a si. Hebru sunpamak caahMessiah a rat tik i Isarel mi hna a hlan an rak si ning dirhmun ah urn ‘hamak le, an i ruahchan mi chim rel dingin a pa inn ah ni fatin i pumkhavm in an biaruah mi vialte ngaih a duh ngaitu a si. Nikhat cu Nazaret Jesuh konglam an chim thawng a theih i, Wolff nih apacuahodaha si tiahbiaahal. Jpanihhi tihinbiaahal mi a leh. Aiah cu Judah mi lakah Talent (thiaranak) lianbik ngei mi a si. Sihranhsehlaw Messiah ka si a titer caah Judah biaceihtu hna nih thah dingin bia an khiah tiah a leh. Zeicadah, zei ruangah dah Jerusalem cu rawk a si i, zei ruangah dah sal ah kan tan tiah a vun hal nolh ‘han. Aze! Aze! Judah mi hna nih prof et hna an thah ruangah a si tiah a pa nih a vun leh. Thil a ti sual lo zong ah Judahmi nih an thah mi hi profet pakhat a si kho men tiin cu ngakchiapa lung chungah ruahnak rianrang tein a hung lut - Travels and Adventures of Rev. Joseph. Wolff v-p. 6. Cu thiltheih cu a duh tuk ko rua. Khrihfa biakinn luh cu khap a si ko nain, an phungchim ngaih duh ah leng ah a rak urn tawn.DL 463.3

Kum sarih a si lio ah, an inrpa Khrihfa putar cu hnailei ahMessiah a ra lai i, Isarel hna teinak cotu an si lai tiin a uan thlar hnawh. Cu putar nih cun merh buin, Kafa dawt Messiah taktak cu kan chimh lai, Nazaret Jesuh kha a si i, hlanlio profet hna an thah hna bantukin nan hringsortu hna nih Vailamtah ah an thah. Va tlung law Isaiah Cal 53 kha va rel law, cuticun Jesuh cu Fathian fa a si ti kha fiang teinnahngalh ko lai”a ti. Ibid., v.1, p.7. Zumhnak fek cu a vun ngei aolh. A va tlung i Baikal cu a rel tikah cu kong cu Nazaret Jesuh cungah tling tein a hung tling ti kha fiang tein a hngalh. Khrihfa hna biachimmi cu a dik hnga maw? Wolff nih a pa cu chimchungbia chim fianh dingin a hal tikah a pa cu holh lo piin a urn tikah cu kong cu zeitik hmanhah a chim ngam ti lo. Sihmanhsehlaw hi nih hin Khrihfa biak a duh ter chinchin.DL 464.1

Hngalh duh i a kawl mi cu a umnak Judah in ahcun a hmuh khawh lo dingin ralring tein an urn. Sihmanhsehlaw kum 11 a si ah a pa inn a chuah tak i, ca a cawng i a duh mi biaknak le a nun chung ‘uan ding rian a thim. Caan zeimaw chung cu sahlawh rualchan inn ah khua a sa nain, zumhnak pial na si tiin cu in cun an ‘hawl zau. Cuticun phaisa zeihmanh ngei loin, amah te lawng khual bantukin a urn. Hmunkhat hnu hmunkhat a kal lengmang. Teimak chuah in ca a rel, a cawng i, Hebru holh cawnpiaktu si nakin amah le amah a zohkhenh kho. Catholic cawnpiaktu, thilti kho ngai mi ruangah Rom zumhnak pom dingin hruai a hung si i, amah miphun hna sinah missionary a hung si. Kum tlawipal hnu ah aa tinhmi hlawhtlin a si nak hnga proganda college zumhning le ruahning karhtemak college ah a cacawn pehzulh dingin a kal. Hika ah hin zalong te khuaruahnak le phehthuh lo te biachimnak zia i a ngeih mi nih zumhnak pial ti puhnak a chuahter.DL 465.1

Khrihfabu nih ningcanglo i an hmanmi vialte fang hlang ngaiin a doh i, Remh'hannak tuah a herh mi thil kha hmunkhat ah tuah dingin a forh hna. Rom Khrihfabu nih a hmasa ah cun a hleikhun in zawnruahnak an pe ko nain caan tlawmpal hnuah Ram khua in an ‘hial. Ram Khrihfabu nib a umtuning fel tein an ngiat i Rom zumhnak ah a pe ‘han lai lo ti an fian hlan chung cu hmunkhat hnu hmunkhat ah a kal. Hi pa hi a rsnh i rerhkhawh lord, a si an ti i, a duhnak hmun poah ah kal dingin luatnak an pek. England ram penhin a chuak i, Protestant zumhnak phuang in mirang Khrihfabu he an i fonh. Kumhnih ca a cawn hnu 1821 ah a rian'uan ding in a chuak.DL 465.2

Wolff nih Khrih cu a voikhat ratnak ah “Ngaih a chia mi le ngaihchiatnak theitu” tiin biadik a rak pan bantuk tluk in, A voihnihnak a rat'han lai nak hi fiang tein a hmuh. Nazaret Jesuh cu “Biakamh mi, Messiah”a si kha mi a hngafhter hna i, misual raithawinak caah a voikhat a ratnak kong a hmuhsak cuahmah lio ah hin, Khrih cu siangpahrang le luatnak petu bantukin voihnihnak a rat ‘han lainak kong kha a chimh oolh hna.DL 466.1

Hi tin a chim, “Messiah taktak Nazaret Jesuh, a kut le a ke theng lakin chunh mi, Tufa bantuk thah ding i hruaimi, ngaihchia mi le ngaihchiatnak theihngal mi, Judah chungin a hung chuak i a ke kar lakah-Biaceihtu a cang mi cu nawlngeihnak hmangin a rak urn cang mi, voikhatnak a ra cang mi cu vancung khuadawm cung in vancungmi nawlngeihnak sangbik muko awthawng he a voihnihnak a ra ‘han lai” a ti. - Joseph Wolff, Research and Missionary labours, p. 62. Olive tlang cung ah a dir lai i, ser hramthok lio ah Adam sin a rak pekmi ram, sungh mi ram cu Jesuh sinahpek ‘han a si lai (Genesis 1:26; 3:17). Vawleicung dihlak ah siangpahrang a si lai. Sermi thil vialte hrom ainak le ‘ahnak cu a dong cang lai i, thang'hatmak hlasak thawng le lawiihnak biachim thawng theih a si cang lai. Jesuh cu a Pa sunpamak le Vancung mithiang hna he a rat tikah cun zumhnak ngei bu in a thimi hna cu an tho hmasa lai (Thesselon 4:16; 1 kor. 15:32). Hihi Khrihfami nih “a hmasa bik thawin'hannak7’ kan timi cu a si. Cuticun saram sining nun cu aa thleng cang lai (Isaiahll: 6-9) i Jesuh kuttang ah pek an si cang lai (Salm-8) . - Journal of the Rev. Joseph Wolff, pp. 378, 379. Cuticun Bawipa nih vawlei hi a vun zchlai, zchbmanha ‘ha tuk a ti lai. - Ibid., p.294.DL 466.2

Wolff nih Bawipa ratnak caan a nai cang ti a zumh i, chimchungnak caan he pehtlai in a chimfianhnak ahcun kum tlawmpalte chungah a tling ding mi Miller i a sawh mi kha ka vun telh ve. Fathian Cathiang nih cu ni caan suimilam cu a hohmanh nih an hngal lo ti kha an i lak riangmang i a ratnak naihnak he pehtlai in mi nih hngalh kbawh lo a si a ti tu hna cu Wolff nih hitin a leh hna. “Kan Bawipa nih cu ni le suimilam caan cu hngalh khawh a si bal lai lo tiah a rak chim maw? A rat'hannak a hung phanhnak hngalh khawhnak dingah, theipi a kung in a hnah a hung cawrh tikah ~halcaan a nai cang ti kan hngalh bantukin Hmelchunhnak caan a kan pe lo maw? (Matthai 24:32) . Profet Daniel cauk a rel lawng hmanh si loin, hngaihthiam ding amah hrimhrim nih a kan forh lio ah hin, cu caan hngal kho lo ding maw ka si? Daniel bia hna cu donghnak caan tiangin thuh dingin Daneil cu chimh a si i, caan dongnak a naih te tik ahcun mi cu hmunkhat in hmunkhat ah an vak lai i, fimnak a karh lai ti a si (Daneil 12:4).DL 467.1

Cuhlei ah kan Bawipa nih cun hi kong he pehtlai in aa tinhmi cu A rat” hannak ding hngalh khawh ding ti siloin, A ratnak ni le suimilam theng belte a hohmanh nih hngalh khawh a si lo ti a chimduhmi a si. Arat'hannak ding cash kan i timhtuah khawhnak dingah, Noah nih lawng a rak ser bantukin a ratnak caan hmelchunhnak cu hngalhkhawh a si lai nak konga chim. - Wolff Researches and Missionary Labours, pp. 404,405.DL 468.1

Cathiang zapi duhning in a sullam an leh a si lo ah a ping i an leh mi he pehtlai in Waff nih hi tin a ‘ ial “Khrihfabu ngan deuh cheukhat hna cu Cathiang nih fiang tein a langhter ko nain Buddhist zumhning thih hnu mithla hmailei minung lunglawmhnak dingah van boruak ah aa chawk let ti a zumtu hna zumhnak ah an i mer. Tahchunhnak ah Judahmiphun ti an vun rel lio ah Jentail ti kha an hngalh awk a si. Jerusalem ti an rel tikah Khrihfabu ti an hngafh awk a si. Vawlei ti an chim tikah vancung tinak a si lai, Bawipa ratnak an rel tikah Missionary societies “hanchonak an hngalh awk a si i, Bawipa in tlangcung ah kai a si ahcun Methodist bu nganpi an i tonnak a hmuhsak tiin. - Journal of the Rev. Joseph Wolff, p.96.DL 468.2

Wolff cu 1921 in kum 1845 tiang kum 24 chung khual a tlawng i Africa, Ezipt le Aoyssinia te hna a va pal. Asia, Plestine, Suria, Persia, Bokhara le India tiangin a va pal hna. USA zong a va kal i, St. Helenna tikulh ah phung a chim. Kum 1837 August thla ah Newyork a phan i, Newyork phung a chim hnu ah Philadelphia le Baltimore ah phung a chim i, a donghnak ah Washington lei panh in a kal. Hi hmun ahhin President hlun John Quicy Adam nih biacahnak ah biachim onh ding le ding lo ruah ti dingin bia a vun chuahpi i, Biaceihtu hna dihlak hnatlak in (congress hall) ah biachim ding in nawl an ka onh. Cu ka biachim ni cu niruk ni (Saturday) a si i, Gcngress neiber vialte Vinginia Bishop le Washington khua mi hna le biaknak lei hruaitu hmaiah rpatnak pek ka si. Cu bantuk upatnak ‘hiam'hiam cu New Jersy le Pennsylvania oozah mi hna nib an ka pek i, , cu hna hmaika ahcun Asia ram i biatak te i ka rak kawl mi le Jesuh Khrib amah hrimhrim nih a ka uknak ding kong bia ka chirn. - Journal of the Rev. Joseph Wolff, pp.398- 399.DL 468.3

Wolff cu Europe ram nawlngeitu hna huhphenhnak ngei lo buin a hrut i a puar ngai mi ram ah khual a tlawng i hamak tarrpi a tong. Relcawk lo ‘ihnung nih an kulh. A keza pbah fung in an tuk i rawl loin an chiah, sal ah an zuar i thi dingin voithum sual an phawt. Voikhat cumifir nib an kulb i a thil vialte an chuh dib cikcek. in aibmi tiangin an phoibter i meng za tampi ke lawng in kal dingin an kaltak. Hawrha nih a hmai a tlak i ke lawng in hawrha cung ah a kal caah a ke zong a hit dib.DL 469.1

Mipuar le mibrut hna ral lak ah hriamnam keng lo in a kal nak kha ral rin a va pe tik ah amah le a mah a chimh mi cu “Thlacamnak, “hahnem a ngaihnak le a bomhnak aa bochannak hriamnam ka ken ko” ti a si. Keimah zong hi ka lungthin cu ka impa le Patbian dawtnak in tbuamh ka si i, Baibal hi ka kut ah ka ken ko a ti - WHD Adams, In perils oft, page. 192. Khuazei ka hmun a kainak poah ah Hebru Baibal le mirang Baibal a ken zungzal. A khual tlawn hmanung lei sang ah voikhat cu hi tin hin a chim. “Baibal cu ka kut cungah keucia in ka ken, ka “hawnnak cu Baibal chungah a urn in ka theih i, cu nih cun hnabei dong lo in a ka urn ter“. - Ibid., p. 201.DL 469.2

Vawlei cung mi umnak hmun tarn u ah biaceihnak kong biacah a phuan khawh hlan lo, a rian cu teimak tein a “uan peng. Fathian Bia cu Judah, Turk, Hindu hna le miphun dangdang tampi hna sin ah, holh dangdang in a phawtzamh hna i, Messiah uknak caan naihnak zong hmunkip ah thawng a thanhhna.DL 470.1

Bokhara i a khual tlawmak ah lam hlapi le a dangte a urn mi hna nih an i tlaih mi Bawipa rat zaunak zumhnak a vai hmuh. Yemen ram i A ratnak kong hi ti hin a chim. Cu hna nih cun “Seera” an ti mi cauk pakhat an ngeih i, cu cauk nih cun Khrih a Rat ‘hannak ding le sunpamak he a uknak ding a theihter i, kum 1840 ah thil biapi ngai mi a hung chuak lai ti an zumh. - Journal of the Rev Joseph wolff, p. 377. Yemen ah cun Rechab tale hna he niruk chung kan urn ‘ i. Zu an ding lo, mitsur dum an tuah lo, thlai zong an cing lo, puan inn ah an urn i Rechab fapa Jonadah cu an hngalh peng. An bu chungah cun Israel fale, Ban miphun, Rechab fale cu vancung khuadawm cungin Messiah a rat zaunak ding a zum i a ruahchan mi hna an si a ti.DL 470.2

Tatary a urn mi misionary dang pakhat nih cu bantuk zumhnak cu a va hmuh ve. Tatary tlangbawi pakhat nih missionary pa cu Khrih hi zeitik ah dah voihnihnak a rat lai tiah bia a hal. Missionary pa nih cu kong cu zeihmanh a hngalh lonak a bialehnak a theih tikah cun, Baibal cawnpiaktu ka si aa ti ve mi nih cu kong a theiii lo caah tlangbawi cu a khuaruah a har tuk i, Khriii cu kum 1844 hrawng ah a ra lai tiin chimchungnak i a rak hmuh mi amah zumh mi kha a chimh.DL 470.3

Kum 1826 a phak tikah, England ram ah Khrih voihnih a ratnak ding kong chim hramthok a si. Hi cawlcanghnak hi cu America an cawl canghnak bantukin a f iang tuk lo, a ratnak caan dik taktak kha cu chim rel a urn lo, sihmanhsehlaw Khrih cu sunpamak le thiltikhawhnak he voihnihnak a rat zaunak ding kong belte, kaupi in an than. Hi kong hi ruahnak aa dang mi le Khrihfabu kaining duh lotu hna lak lawng ah a si lo. Mirang catialtu Mourant Brock nih mirang ram Khrihfabu (Church of England) i rian'uantu 700 hrawng, hi Thawng'habia chimphuang dingin roih an sinak kong a rak chim. Kum 1844 ah Bawipa a ra lai tiin an rak sawhmi biacah cu Mirang ram zongah chim a si ve. America ram in a ratnak ding kong an ‘ ialmi cauk tanpi phawtzamh a si. Cauk le nifatin rel awk chuah mi thawngthanhnak ca hna cu England ah cun an vun chuah ‘han. Kum 1842 ah miring pa, Robert Winter, America ram in A rat’ hannak ding zumhnak pcrntu cu, Bawipa Rat’ hannak Thawngthanh dingin amah ram ah a hung kir ‘han. Mi tampi nih a rian'uanmi an zuiipi ve i England ram, hmun kipah Biaceihnak biacah cu thanh a si.DL 471.1

Thlanglei America mihrut hna le tlangbawi hlennak le zemak hna lak ah a urn mi, Spain miphun, Jesuit bu chung urn Lacunza an timi pa cu Cathiang a relnak thawngin Khrih rianrang tein a ratnak ding kong biadik a rak hmuh. Ralrimak bia cu phuang ding in bnek a si, sihmanhsehlaw Rom sualphawtnak in luat a duh fawn ‘ung. Cu caah Rabbi Ben-Ezra ti minbunh in a hmuh mi cu cauk in a chuah i, amah hi Judah lungthlennak hmu mi (piangthar) bantukin aa langhter. lacunza hi kum zabu (18) i rak ummi a si nain kum 1825 hrawngah a cauk ‘ialmi cu London khua a phan i mirang holh in an leh. A ‘ ialmi cauk nih England ram i Voibnih ratnak kong an rak duhnak lungthin aa hlau cia mi kha a vun thawhter chinchin.DL 471.2

Kum zabu (18) ah Bengel nih German ram ah hi zumhning hi a rak cawnpiak cang hna, amah hi Lutheran Khrihfabu i an pastor Baibal a thiam ngai mi, minthang mi le thil a ‘ha le ‘halo ti a hngal khotu a si. A cacawn a dih hnu ah Pathian bia cawng dingin aa pe ‘han i, tuan lio i a rak cawnnak le ziaza hna nih thukpi in hmun a rak khuar cangmi biaknak lei lung putning le a lung chung aa ‘ ial mi hna cu fawi tein kaa dang lei a hoihter. Midang herh mi a ruat khotu ziaza a ngeimi- mino dang hna bantukin hmailei le hnulei zongah, biaknak pakhat i sining i hamak tampi le lung aw'awm umnak, tei dingin fakpi zuam awk a ngei. A lungthin chung i fek tein a ummi, thil tampi ruangah, a no lio a lungretheihnak tampi kha zenh ngai buin a chim. Wurttemberg biaceihtu ah member pakhat a hung si i, biaknak lei i phung ning tein a ngeiii mi nawlngeibnak le tinvo a zohkhenh lio ah Khrihfabu chung in kir a timmi le ‘emchih ka si ti aa hngal ‘ung mi hna cu chia ‘ha thleidan thiamnak ruangah a dawh tawk i luatnak cu pek an si khawhnak ding a chimpiak hna. - Encyclopedia Britannies, 9th ed art Benzel. Hi thiltuahnak in a hung chuak mi, theipar ‘ha cu amah chuahnak ram ah a tu tiang a urn peng ko rih.DL 472.1

Biathlam dal 21 hmangin Advent Sunday ah phungchim ding aa timhtuah lio ah Khrih voihnih a rat'hamak ding ceunak cu Benzel lungthin chung ah a hung lut. Biathlam chimchungnak hna cu hlanlio vialte nakin fiang chinchin in a hngalh thiam. Khuaruahhar nak he a biapi ngai mi le cu hmunhma sunpamak lonh in, profet nih a hmuhsak mi nih a lungthin a ciah i, cu kong saupi ruahnak ah i mer dingin caan zeimaw chung cu hramhram in hnek in a urn. Pulpit ah cu kong cu amah tein fiang ngai le thiltikhawhnak vialte he a hung lang ‘ban. Cu caan thokin, chimchungnak a hleikhun in caan donghnak i thil urn ding phuan mi le Khrih ratnak a naih ning cawng ding in aa pe i, a ratnak ding i an sawh mi zumhnak a vun hmuh oolh. Khrih voihnihnak a ratnak ding i ni a rak khiahmi cu Miller nih a chim hnu kum tlawmpal te chung ah a si.DL 473.1

Bengzel ca’ ial mi hna cu Khrihfa ram vialte ah chuak lakin ‘hen'hek a si. Chimchungnak a hmuh ning cu a tlangpi in a umnak ram, Wuttenberg nih an cohlan i, caan tlawnpal hnu ah cun Germany zong nih an rak cohlan ve. A thih hnu zong ah hi cawlcanghnak rian hi an peh i, Germany ram ah Khrih Voihnih ratnak biacah cu theih a si i, cu caan ‘hiam'hiam ah cun, ramdang zcng hi kcng nih hin an lungthin a lak ngai hna. Zumtu cheukhat cu, cu hlanpi in Russia ah an rak kal. Cu ka ah ramthar an dirh i, cu hmun ah cun Germany Khrifabu nih Khrih a rat zaunak zumhnak an i tlaihpang rih.DL 473.2

Cu ceunak cu France le Switzerland zong ah a ceu ve. Farel le Callvin nih Remh'hamak biadik an phuannak hmun Geneva ah, Ganssen nih A rat ‘hannak ding biacah a rakphuanve. Kum zabu (18) donghnak le kum zabu (19) a thok ka hrawng ah, Ganssen cu siangngakchia a rak si rih i, cu lio caan ahcun Europe ram cu chia'ha thleidannak zumhnak thlarau nih a ciah dih hna i, cu he cun ruahlo pi in an i tong khut, Pathian rian'uan a hung luh ka ahhin zumhnak dik zeihmanh a hngalh lo lawng silo in Pathian a umti zumlo tu lei a hoih deuh. A tlanval ka hrawgah chimchungnak cawnnak ah a lung a rak lut ngaingai. Follin ‘ iaimi hlanlio pi tuanbia a rel hnu ah Daniel dal 2 nak nih a lungthin a lak i, Rollin nih a rak ‘ial bantuk tein, chimchungnak a tlung mi a hmuh tikah a khuaruah a har ngaingai. Hika ah hin thawchuah hnawhmi Cathiang nih a si hrimhrim ti a langhter mi bia a urn i cu nih cun kum tampi chung ‘ihnung lak zong ah thir cangai bantukin fek tein a dirkamh. Chia'ha thleidan hngaihnak thlarau cawnpiaknak ah um pong dingin a lung a tling lo i, Ehibal relnak le ceunak f iang deuh mi kawlnak in, caan zeimaw chung a um hnu ah zumhnak dik ah hruai in a um.DL 474.1

Chimchungnak a dothlat mi a pehzulh i Bawipa ratnak caan a nai ti kha a theih. Hi biadik rumra ngeihnak le biapitnak aa lunghmuih i zapi hmaiah chim a duh. Sibmanhsehlaw Daniel chimchungnak cu hngalh awk le fianter awk ah a har ngaingai mi a si caah hngalhthiam khawh a si lo tiin zapi duh mi zumhnak cu a lam dawntu a si. A donghnak ah cun Farel nih Geneva ah phung a rak chim bantukin ngakchia sin ah anmah thawngin an nu le an pamitalak hna lai ti ruahchannakhe chimhrama thokve.DL 474.2

Hi rian'uamak i aa tinhmi cu, a bnu ah hi ti hin a chim. Hihi a biapitnak a fat deuh ruangah silo in, a man a fah tuk ruangah bngaih cio mi pungsan in langhter ka duh caah ngakchia sinah ka chim. Hagai hnaseh ti ka duh ‘ung, upa sin ka chim hmasat ah cun, ka chim kho lo sual lai ti keimah le keimah, ka ceih i, ngakchia sinah ka chim hmasatnak a si. Cu caah ngakchia bik sinah kal ding in ka lung ka thleh. Bia ngaitu ding ngakchia ka pumhmi hna an hung tarn deuh i, an ngaih ti bmuh a si ahcun, an lung a ton hna i, an mit a lak hna i an hngaihthiam i an chimfiah khawh ah cun, a voihnibnak tuah ‘han a herh ti ka hmuh i, upa hna anmah caan a phanh ve tik ah cawn awk aa tlak ti an hmuh lai. Hihi vun tuah tikah cun ka tinhmi cu ka hlawh a tlinga ti. - L-Ganssen, Daniel the profet vo1. 2, preface.DL 475.1

ha zuamnak cu a hlawh a tling ngaingai. Ngakchia sin a chim lio ah, bia a ngai ding in upa zong an ra ve. Biakinn donh hlei cu ‘ha tein a rak ngai mi hna in an khat dih. Biangai tu hna lakah, cathiam, mifim le reng sang mi le khual Geneva a rak tlawngtu rawngdang mi an i tel, cuti cun biacah cu hmundang ah phorh a si tawn.DL 475.2

Ganssen cu hi hlawh tlinnak nih lung'hawnnak a pek i, Erench holh hmang mi Khrihfabu nih chimchun^oia cauk cawnnak ah a ‘hathnempi hna lai ti ruahchannak he cawn awk cauk a chuah. Ganssen nih ngakchia hna sinah cawnpiaknak a chuah ding cun, a dik lo mi aa ti ter chcrnm. sinah, cu bantuk cauk cu a f iang lo tiin a daithlang tuk mi Upa hna sinah hi ti chim awk a si a ti “Nan fa le nih an hngalhthiam ko hmanh ah zeitindah f iang lo in an urn. khawh lai”. Va si kho sehlaw cu, chimchungnak langsar tuk mi hi kan sa'il hna sin hmanh ah chim ka duh tuk tiah a vun chim chap. Hi caan caah bia leh awk herh mi thil cawn ding a um lo taktak. Cu caah hamak le buainak a nai cang mi caan ah hin, kan i timhtuah i, kan awrh i Jesuh Khrih kan bngah peng awk a si a ti.DL 475.3

Ganssen cu Flench holh in phungchimtu minthang ngai mi le dawtmi a si ko nain, caan tlawmpal hnu ah Pathian rian'uannak in an ngolter. Apaih ti i an puh cammi cu Khrihfabu i bia balnak le bia leh nak sullamngei ngai in an huam mi kutken cauk zumhnak dik fiang taktak a um lo dengmang mi caan ah, Baibal hmangin mino a cawnpiak hna ruangah a si. A hnu ah Baibal sianginn ah saya rian a ‘uan i, Sunday ni ah cachim cawnpiaktu dirhmun in ngakchia hna cu Cathiang a cawnpiak hna. Chimchungnak a chimmi nihmi tarrpi lungthin a lakngaingai. Saya ‘hutdan in, ca namhnak seh hman nakin a rian'uan duh ngai mi ngakchia sin saya ‘uannak in kum tanpi chung a rian a peh thluahmah i cucu Bawipa ratnak caan a nai cang ti a hmu sak tu chimchungnak cawng ding in mi lungthin kawhnak caah a ‘hahnem ngai mi hriamnam ‘ha a si.DL 476.1

Scandinavia ram zongah a ratnak ding kong biacah phuan a si i, kaupi in a ‘bek i mi mit a la ngaingai. Mi tanpi cu an sualnak kaltak in sualphuannak an daithlannak in an vun i hlau i, Khrih min in ngaihthiamnak an kawl. Sihmanhsehlaw, Khrihfabu chung rian'uan tu nih hi cawlcanghnak hi an doh i, biacah phuangtu cheukhat cu thong ah an thlak hna. Cuticun hmun tanpi ah, Bawipa rat zaunak ding phungchimnak cu an mak, sihmanhsehlaw Pathian nih khuaruahhar ngaimi thil phundang hmangin ngakchia tete biacah a phuan ter hna. Ham tling lo an si bantukin an ram upadi nih a kham hna lo i, tuaitamnak urn lote in chimnak nawl an onh hna.DL 476.2

Cawlcanghnak cu mi nauta lakah a si bik i, cu rian'uantu mi nauta hna umnak inn ah cun ralrinnak bia ngai ding in mi an i pum tawn hna. Ngakchia phungchimtu tarn u cu an si a fak tuk i, inn fate i a unmi an si hna. ML cheukbat cu kumruk maw, kumriat maw lawng an si hna i an nun nih Khamhtu an dawtnak a langhter, Pathian nawlbia thiang zul dingin an i tim, an nun i an langhter mi cu kha lio caan anmah kum rual ngakchia hna, voidang tawn bantukin hmuh mi hngalh khawhnak le thiltikhawbnak sawhsawh kha a si ve ko. Zapi hmai ah an dirter tik hna zongah an i chuahpi mi laksawng pinlei pi tiang a cawlcang ter hna ti a fiang. An lungthin put ning le an nunning aa thleng i, rumra ngei ngai mi hmual he Cathiang chung biatheng i a rak phuan mi biaceihnak ding ralrin peknak an chim. “Abiaceihnak caan a phak cang caah Pathian cu ‘ ihzah u law thang'hat u” ti Baibal bia cu an au pi. Mi sualnak cu an mawhchiat i an suainak le palhnak lawng si loin vawlei an tlaihchannak le nunnak lamdik in nunnak ‘halo ah an tluk ‘hannak cu an mawhchiat hna i an bia ngaitu hna cu thinhunnak a phan dingmi, tliktak dingin ralrinnak an pek hna.DL 477.1

Mi nih ralrin an pek hnanak cu thir buin an ngai i an sualnak langhter tu Pathian Thlarau nih an lungthin chung ah Bia a chim. Cathiang kawl dingin ‘hahnem ngaihnak thar le thuk chin duhnak ah hruai an si i, i sum khawh lonak le ziaza ‘ha lo an neih mi hna cu renh'han a si i, lihchim hmang mi hna nih an tuah tawn mi an kal tak i, an ram Pathian rian’ uantu hna hmanh nih Pathian kut cu hi cawlcanghnak ah hin aa tel ti hngaih awktlak in ‘uan a si.DL 477.2

Scandinavia ram ah Khamhtu rat'hannak ding Thawn'habia thanh cu Pathian duh mi a si. A rian'uantu hna aunak aw cu makter sihmanhsehlaw A rian lim khawhnak dingah ngakchia cungah A thiang Thlarau a chiah. Jesuh kha mi tanpi nih an zuih i Jerusalem a phak dengmang tikah kuhchuk hnah put in teinak authawng he, “David fapa” tiah an au licah khan nahchuahnak ngei Farasi hna nih cu hna cu daihter dingin Jamah kha an auh, sihmanhsehlaw cu vialte hna cu chimchungnak a tlinnak an si i cu hna cu an daih ah cun lung hrimhrim hi an au lai tiah Jesuh nih a theihter hna. Tlangbawi le uktu hna nih an ‘hihphaih hna caah Jerusalem kutka an luh lioah, lunglomhnak awthawng cu a dai, sihmanhsehlaw biakinn tual i a ummi ngakchia hna nih kuhchuk nge kha an i put i, an au cia mi kha an vun nolh i, David Fapa cu thang'hat u tiin an au (Mathai 21:8-16) . Farasi hna an thin a hung i, Jesuh cu an chim mi cu na thei maw? tiah an hal tikah ngakchia tete hna le hnuktlai lio bawhte hna kha na thang'hatnak cu na chimter hna tiah Cathiang chung ah aa ‘ ial mi kha nan rel bal lo maw? tiah a ti hna. Khrih a rat hmasa nakah Pathian nih ngakchia hna hmangin rian a ‘uan bantukin, A rat'hannak ding biacah phuang dingin ngakchia Ahman ‘hiam'hiam hna. Khamhtu rat'hannak ding kong cu mikip, holhkip, miphunkip le ramkip hna sinah phuan dih nakin FatMan rian cu lim ding a si.DL 478.1

WilliamMiller he hmunkhat i rian a ‘uan ‘ imi hna cu America ah ralrimak bia phuang dingin f ial an si. Hi ram hi Jesuh rat'hannak cawlcanghnak hmun lai li ah a cang. Hi hmun ahhin vancung mi pakhatnak i chimchungnak cu ahungtling. Miller lea hawi le i an ca’ ial mi cuhmunhlapi tiang a phan. Vawlei cung a diiilak Pathain Thawng'habia phuangtu hna an luhnak hmun poahpoah ah Khrih a rat zaunak ding, lunglawmh awk thawng'habia cu thanh dih a si. Zungzal Thawng'habia “Pathian cu ‘ill u law, Amah cu thang'hat u, zeicatiah A biaceibnak a phan cang ti biacah cu hmunkip ah aa ‘hek dih.DL 479.1

Kum 1844 ‘hal caan ah Khrih cu rat dawh a si tiin chirn chungnak i a rak theiiiter mi cu mi lungthin ah thukpi in hmun a khuar. Biacah cu ramkhat in ramkhat a phak tik ah cun hmunkip ah an lungthin biatak tein an rak pek cio hna. Chimchungnak an rak chim tawn mi cu a dik ti an theih tikah mi tampi nih an zumh i, an ruahnak an i porhlawtnak vialte an hlonh i lunglawm tein biadik cu an pom. Pathian rian'uantu cheukhat hna cu midang an in khawh lonak le an lungput ning hmuhnak kha an chiah ta i, an Khriiifabu le an lahkhah kaltak in Jesuh rat'hannak thawngthanhnak ah an i tel ve. Sibmanhsehlaw hi biacah a oohlang kho ding rian'uantu cu an tlawmte rih, cu caah hi rian zohkhenhnak cu mi nauta member sawhsawh kut ah pek a si. Lothlo hna nih an lothlawh kaltak in, seh lei rian'uantu hna nih an thiri, chawlet chavhrol mi hna nih an thil zuarmi, kut ‘uan in paw aa cawm mi hna nih an dir hmun an chuahtak, cu tin an rian chuahtak in rian'uan a si ko na buin, rian'uan Him ding he tahchunh ah cun rian'uantu an tlavm tuk rih. Fathian zei a rel lo mi Khrihfabu le vawlei suainak chungah a tang peng ko rih mi umtuning nih vengtu taktak nunnak thil a riii ter, khamhnak ah ngaihchihnak he mi an sawm khawhnak dingah, hamak le nunnak caah a herhmi thil chanfcau in, lungtling tein fakpi rian'uannak in an tern ing hna. Setan nih do hna hmanhsehlaw an rian cu duhsah tein a kal thliahmah i, mi thong tampi nih a rat'hannak biacah cu an cohlan.DL 479.2

Biacah theihtemak cu hmunkip ah an hngalh i, misual hna le vawlei a tiaihchan mi Khrihfabu member hna cu a phan ding mi thinhunnak in an luatnak ding caah ralrimnak a pek hna. Khrih hmai i thlah mi tipil petu Johan bantukin phungchimtu hna nih thingkung hram ah an hreitlung an chiah i, ngaihchihnak theipar chuahter dingin an forh hna. An sawmnak hna nih mi lungthin a lak khawh i, daiknaklehrimnak a si hrimhrim thin pulpit cungin langsar ngai i an chim mi he cun aa dang tuk i biacah an chim phuannak poahpoah ah mi lungthin a thawhter. Cathiang nih a langhter mi a fiang ngai mi le a tluang tlam ngai mi, Thiang Thlarau ‘hawnnak nih urn hmun a khuar mi nih cun, mi tlawnte lawng a dihlak in an doh khavhnak ding tiangin zumh fiannak a vun phurh hna. Biaknak lei rian'uantu hna cu an palhnak in an lung a vun i hlau. Thil ‘ha tuahnak in thil'halo tuahnak ah hnulei an tolhnak, vawlei an tlaihchannak le an zumhlonak, an i porhlawtnak, mah zawn lawng ruahnak te hna kha an vun i hmu. Mi tampi nih Bawipa cu ngaihchihnak le toidomak he an kawl. Caan saupi dung vawlei lei thil an tlaihchannak an ngeih mi cu vanlei anhoihter. FaEhian Thlarau cu an cung ahAumpeng i an lungthin cu a neuter, a daihter i Abiaceihnak caan a phak cang caah Pathian cu ‘ ih u law thang hat u ti in a au mi cu an zuih ve hna.DL 480.1

Misual hna nih khamh ka sinak ding ah zeidah ka tuah awk asi? Tiin ah buin an hal. Zumhawktlak lo mi hna cu zumhawktlak in an hung urn han. Khrih ah bnangamnak a hmu mi hna nih cun midang zong nih hmu ve hna seh ti an duh. Nu le pa hna lungthin cu an tale lei ah a mer i, an tale zcng nih an rule pa lei ah an i mer ve. Porhlawtnak nih a donh mi le an i thuh nawh mi an hlonh dih. An lungthin taktak in i phuannak an ngei i, innchungkhar member hna nih cun an naih bik mi hna le an dawt bik mi hna khamhnak an hmuh khawhnak ding ah an tuan.DL 481.1

I biatak ngai in an nawlpiak bnanak awthawng cu theih lengmang a si. Hmunkip ah fakpi lungretheihnak he Pathian an nawl. Mi tampi cu anmah sualnak ngaihthiam an si hrimhrimi nak ding a silo ah an innpa maw, an sahlawh rualchan maw an lungthlennak dingah zan khuadei in thla an cam i Pathianhe an i pai.DL 481.2

Khrih ratnak a zummi (Adventist) an i pumhnak ah mi tanpi nih an but bnawh hna. Mirum, sifak, mi sang, mi nauta hna cu tinhmi dangdang he A rat”hannak zumhnak cu anmah ca hrimhrimi ah ngaih an i hngah hlang. A rian'uantu hna nih an zumhnak a chan an chimh fianh lio ah Bawipa nih a dotu na thlarau cu a khampiak hna. A zeimaw caan ah cun a mi hman cu an der thawm. ngai tawn. Sihmanhsehlaw Pathian Thlarau nih A biadik cu “hawnnak a pek. An i pumhnak ahcun vancung mithiang mi nih an urn pi hna caah zumtu hna sin ah ni fatin mi tarrpi an i chap chin lengmang. Khrih rat zaunak ding langhter nak an vun chirn nolh tikah mi tanpi nih an thaw an ip i daite in rumra a ngei ngai mi bia cu an ngaih. Van le vawlei cu pakhat le pakhat ai fuh panh mi kc an lo. Pathian thiltikhawhnak cu upa le ngakchia le seino hna cungah a lang. Mi hna cu thang'hat nak hla sa buin an inn ah an ‘ in i, zan dai ah lunglawrhnak awthawng nih khuaza a tlirh. Cu pumhnak i aa tel ve mi nih cu tluk i mi lung a la mi hmunhma cu an philh kho hrim lo.DL 481.3

Khrih ratnak ni rikhiah mi an thanhnak nih, bu dangdang chung in mi tanpi le pulpit cung in phung a chim tawnmi pastor hna thokin, ruat setset lo in thilti a hmangmi le Pathian a zuamcawh ngam mi misual hna ralchanhnak ngaipi a chuahter. Chimchungnak i “Ni hmanung ah cun, an pumsa duhnak nih a uk mi hna kha an hung chuak lai i nannih cu an in nihsawh hna lai i, ka ra “han lai tiah bia aa kam a si lo mei. A tu khua zei ah dah a umkun? Kan pipa hna cu an thi diam cang. Sihmanhsehlaw thil cu vawlei ser ri in a si bantukinpei an si peng to hi” timi kha a hung thing (2 Peter 3:3,4). Khamhtu ka daw aa ti mi hna mi tanpi nih Khrih voihnih a ratnak an ralchanh lo, a ratnak rikhiah mi lawng an doh menmen ti in an thanh. Sihmanhsehlaw zeizong vialte hmutu Pathian mit nih cun an lungthin cu a hmuh dih. Khrih a rat tik i, dinnak he bia a ceih ding hmuh kha an duh lo. Zumhawktlak lcmi rian'uantu an si hna i, an thilti micu lungthin vialte hmu too tu Pathian nih ‘hateina zoh hna tikah tuar kho lo ding an si caah an Bawipa ton cu an ‘ ih. Khrih voikhat a rat i Judah mi hna bantuk in Jesuh oohlang dingin an i tim tuah lo, Baikal chung ah fiang tein a sullam a urn ko mi an duh lo lawng si loin, Bawipa Ratnak a kawl mi hna kha an nihsawh hna. Setan le a mi hna cu an i lawm ngai i, Khrih le vancung mithiang hna hmai ah nihsawhnak bia cu an chimh hna i, Amah mi ka si aa ti mi hna nih amah an dawtnak a tlawm tuk i, A rat kha an duh lo anti.DL 482.1

“A ni le a suimilam caan cu a hohmanh nih an hngal lo” ti bia aimak cu a Rat ‘hamak zum nak duhlo tu hna hman lengmang mi bia cu a si. Cathiang cu “Asinain, cu ni le caan cu zeitikah dah a si lai ti kha a hohmanh nih an hngal lo, vancung mi zong nih an hngal lo, Fapa zong nih a hngal hlei lo, Fh lavmglawng nih a hngalh” tiki a si (Nkthai 24:36). Bawipa Rat'hannak a kawl mi hna nih hi Baidal cang he ran ngai le f iang ngaiin, an chimf ianh i a ralchanhtu hna nih cu Baikal cang an palhnak cu fiang tein an langhter. Khrih cu biakimn in an i ‘hen hnu, a hmanung bik caan hnu ah a zultu hna he Olive tlang cung an urn lio ah i cimken awktlakbia an i ruah i hi bia hna hi a chimmi an si. A zultu hna nih “hihi zeitikah dah a si lai? Cun na ratnak ding hmelchunhnak le a tu caandonghnak ding hmelchunhnak ah zei thil dah a umhna lai” tiah an hal (Mathai 24:3). Jesuh nih hmelchunhnak a pek hna i hi tin a chim, “Cu bantukin hi thil vialte hi nan hmuh hna tikah caan cu a nai cang aa thawk dengmang cang ti kha nan hngaih lai (Mathai 24:33) . Khamhtu chimmi bia pakhat nih a dang a chim mi pakhat te hmanh a hrawk lai lo. A ratnak ni le suimilam cu a hohmanh nih hngalh khawh a si lo nain a nai cang ti hngal dingin cawnpiak le fial kan si. A ratnak caan a nai cang ti hngaih ding in ralrinnak A kan pekmi zei rel lonak, alnak, a silo ah daithlanhnak um lo ding le Noah chanlio aummi hna nih buanchukcho a rat tik caan an hngaih lo i, thihnak an tuar bantuk khan, kan cung ah a tlak ve lonak dingah cawrpiak kan si. CuBaibal dal chung ‘hiam'hiam ahcun, zumhawktlak a rian'uantu le zumh awktlak lo rian'uantu an i dannak tahchunhnak a vun langhter “han i rawknak a tongtipa nih a lungthin cu hi tin a chim. “Ka Bawipa nih a ratnak a tlai ter,” hi nih hin A ratnak cawrpiaktu, A ratnak a bawh mi hna le a ratnak pom duh lotu A hmuh mi hna zeitindah a ruah lai i laksawng a pek hna lai ti a langhter. Cu caah nanmah zong ralring tein um ko u- “A Bawipa a rat tikah a rian a rak ‘uan liote ah a run tanhmi salpa caah cun lunglavmh awk a va si dah” (Mattbai 24:42,46) . “Naa hlauh lo ahcun mifir bantukin kan rat hnawh lai i ka rat caan kha a hngaih hmanh na hngal lai lo” A ti (Biathlam 3:3). Bawipa langhnak a hngal lo tu hna sinah Paul nih hi tin a chim. “Zeicatiah zan ah mifir an rat bantuk khin Bawipa Ni cu a ra lai ti kha nanmah hrimhrim nih nan hngaih ko. Mi nih zeizcngvialteadaidihkai, a him dihko anti liote ah Min rawhnak nih cun a den hna lai. An luat kho lai lo. Nan nih cu nan diiilak in ceunak mi nan si, chun mi nan si, zan mi kan si lo, muihnakmi zong kan si lo” ti in a phuan chap (1 Thesalon 5:2-5).DL 483.1

Cuticun Khriii Ratnak naibnak he pehtlai in mi hna cu hngaih lonak umter peng ding hi Cathiang nih nawl a pe lo ti langhter a si. Sehmanhsehlaw biadik pom duh lotu hna nih cun sonhtarhnak kawl in, hi chimfianhnak ah an hna an phih i mi zeihmanh nih anilea suimilam caan an hngal lo timi bia kba nibsawh tu mi ral ‘ha le Kbrib rian'uantu ka si aa timi bna hmanh nib ngol loin an chim. Mi bna cu an vun i hlau i, khamhnak lam a si maw silo ti ah biahal an vun awt tikah, biadik le anmah kar lakah biaknak lei cawnpiaktu hna cu an vun i thlak i, an ‘ ibnak daibter an i zuam. Fatbian bia hmaan lo ngai in a sullam an lehpiak hna. Zumhawktlak lo vengtu hna cu hlentu lianngan rian ah cun anikmhi, Pathian nih daihnak bia a chim lonain, Eaibnak, daibnak tiin an au. Khrih caan lio i Farasi mi hna bang khan mi tarrpi nib vancung kai an duh lo lawng si loin, a lut duh mi hna kha an kham hna. Cu hna thisen cu anmah kung cungah a tlung te lai.DL 484.1

Khrihfabu chung i mi tang a dor bik tu le aa pumpe mi hna cu voidang tawn bantukin biacah pom hmasa bik tu an si. Pathian bia anmah caah a rel mi le a cawng mi hna nih cun zaran nih chimchungnak an hmuh ning langsar ngai in an chim tawn mi cu Baibal cawnpiaknak ah a urn lo ti an bngalh khawh. Biaknak lei rian'uantu hna huham nih mi a uk khawh lonak hmun poah ah le anmah caah Pathian Bia an kawlnak hmun poah ah Jesuh a Ratnak zumhnak kong hi Pathian nawlngeihnak a sining an fehtemak dingah Cathiang lawnglawng an zohchunh a herh.DL 485.1

Mi tampi cu an unau zumlotu hna nih an hremhna. Mi cheukhat cu Khrihfabu chung i an dirhmun ah an um peng khawhnak ding ah, an i ruahchannak he pehtlai in daite um ding in an hna a tla. Sihmanhsehlaw midang nih cun Pathian ah zumhawktlak mi an sinak nih Pathian i an zohkhenh dingin a pek mi hna biadik thuh ding a thlauh hna ti an zumh. Mi tarrpi cu thildang kong ah si lo in Khrih rat'hannak ding an zumhnak an chim ruangah Khrifabu i hawikomh nakin an “hawl hna. An zumhnak ruangah hamak a tuartu hna caah cun profet nih a rak chim mi “Ka cungah zumhawktlak in nan um ruangah nanmah mi lila a cheu nih an in huat hna i an in hlawt hna, an in niiisawh hna i lunglawm in nan um kha hmuh kan duh. Cu caah cun Bawipa nih a lianhngannak kha langhter sehlaw, in khamh tuah hna seh an ti. Sihmanhsehlaw nin zahnak a hmu mi cu amah kba an si lai timi cu an caah a sunglawi tuk lai (Isaiah 66:5).DL 485.2

Ralrinnak theipar cu Pathian vancung mi hna nih siaherhnak lungthin he an zoh hna. Khrihfabu hna nih a tlangpi in biacah cu an duh lo ahcun vancung mi hna cu ngaihchia in an i mer tawn. Sihmanhsehlaw a ratnak biadik he pehtlai in hamak a tong rih lani tanpi an um rih. Mi tanpi cu an va hna, an nupi hna an nu le an pa hna, a si lo ah an fale hna nih, ‘Adventist nih cu bantuk kalsualmak an cawnpiakmi an bia ngaih hmanh kba sual a si', ti an zumhter hna i a ping in an hruai hna. Zumhawktlak i a um mi hna veng dingin vancung mi cu f ial an si. Zeicatiah Pathian ‘hutdan in ceunak dang an cungah ceuter ding a um rih.DL 486.1

Biacah a cohlangtu hna nih cun, an Khamhtu Ratnak cu bia in chim khawh lo in an i ruaahchan. Anah ton ding an i hngah hlang mi caan cu a nai cang. Cu suimilam caan cu lungtak tein an panh. Pathian he duh a nung mi i hawikawmhnak hmailei ceunak caan, an co dingmi an i hngah hlang ngai mi daihnak ah an i hngat. Hi ruahchamak le zumhnak a tern cang mi hna nih cun cu bantuk caan sunglawi cu an philh kho lo. A caan phak hlan zarh zeimaw chung cu vawlei lei rian cu an chiah ta. Zumtu taktak hna cu a thi zau ding le a rauh hlan ah vawlei le thil umtuning vialte kaltak ding bantukin an lungthin duhnak le an ruahnak poahpoah cu ralring tein an i chek. Sihmanhsehlaw vancung kainak dingpuan cu an tuah loh. Sihmanhsehlaw Khamhtu tong dingin i timhtuah a herh ti cu an dihlak chung lei nunram nih a theih i puanvar hna cu ‘lungthin thiannak, Khrih thisennih an sualnak in a thenhmi ziaza sining a si. Pathian mi hna lak ah cu bantuk lungthin i dohnak “hawmak le zumh feknak hei urn peng sehlaw aw? Bawipa hmaiah anmah hrimhrimmi toi an i dor peng i zaangfahnak ‘hutdan hmai ah an hal peng ahcun a tu an neih mi hmuhtonnak- nak tarn deuh piin hmuhton mi an ngei lai. Thlacamnak a tlawm tuk, sual huatnak taktak a tlawm tuk i zumhnak nung chambau nak nih cun mi tampi hna cu a kan Tlanhtu nih zaangfahnak tampi a pek mi cu oo lo in a umter hna.DL 486.2

Pathian nih A mi hna hneksak del a timh hna. Chimchungnak caan an tuaktannak an palh mi A kut in a huhpiak hna. Adventist hna nih an palhnak an hmu kho lo i anmah dotu mifim bik hna zong nih an hmu kho lo. Anmah dotu hna nih cun, “chimchungnak caan nan tuaktan mi cu a dik ko, thil a biapi ngai mi a hung urn ding mi cu a urn ko, sihmanhsehlaw Pu Miller nih a rak chimchungmi cu a si lo, Khrih voihnihnak a ratnak si loin vawlei mi an lungthlennak dingasianti.DL 487.1

An orh mi caan cu a liam cang i Ami khamh dingin Khrih cu a hung lang lo. An Khamhtu zumhnak taktak le dawtnak he a kawl mi hna cu hnabei donghnak ngaihchiatnak an tong hna. Sihmanhsehlaw Pathian timhmi rian cu Him cuahmah a hau rih. Amah langhnak hnga aa timi hna lungthin hneksak a del cuahmah lio a si. Anmah lakah an ‘ ih ruangah cawlcanghter mi tampi an urn. An zumhnak langhtemak nih an nunram a silo ah an lungthin zeihmanh a thleng hlei lo. An orh mi thil a hung phanh lo tikah hi hna nih kan hnabei a dcng lo an ti, Khrih a ra lai ti an rak zum bal lo. Zumtu taktak ngaihchiatnak a nihsawh hmasatu chungah aa tel mi an si.DL 487.2

Sihmanhsehlaw Jesuh le a vancung mi dihlak nih hneksak del mi le zumhawktlak hnabei a dong tung mi hna cu dawtnak le zaangfahnak he an hnemh ko hna. Hmuh khawh mi vawlei le hmuh khawh lomi vawlei a thentu puanzar cu hlim khawh vun sisehlaw cu hi zumhnak a fek mi hna pawng ah Pathian vancung mi nih Setan hlennak rap chungin an runven hna ning kha an hmuh khawh ko hnga!DL 488.1

Hman thlak suai tu nih rawng thuh mi thirtlap pheng cung ah anmah muisam a vun langhter ka bantukin vancung cauk chung ah ziaza cu zumhawktlak te in hman thlak suai a si ve. Sihmanhsehlaw cu chinchiah nak he pehtlai in vacungmi nih an cuanh ding mi cu zei hmanh ah kan rel lo. Hmuh khawh mi vawlai le hmuh khawh lo mi van ‘hen tertu puanzar hi vun hlim sisehlaw cu vancung mi nih thil tuah mi kip, an chinchiah mi Biaceihnak ni i an ten ding mi cu mi hna nih hin hei hmu hna sehlaw cu ni f atin an biachim hi an chim ti hnga lo i an tuahmi tampi hna zcng an tuah ti hna hnga lo.DL 488.2

Biaceihnak ah cun pahrang pek mikip hmamak f iang te le ‘ha tein zoh cikcek ding a si. Vancung nih a kan hlanh mi tangka hram zei tin dah kan hman. Bawipa nih a rat ‘han tikahAta cu a karhhe ahmu te hngamaw? Kan sin ah thil ti khawh nak a kan ken ter mi hi Bawipa sunpar nak le vawlei thlua chuahnak dingah, kan lung thin kan kut le kan thluak kan hmang ‘ha maw? Kan caan, kan cafung, kan aw, kan tangka hna le kan huham hna hi zei tin dah kanhman? Krih caah, sifakmi, hamakaingmi, ngak'ahle nu hmei hna sin ah zeidah kan tuah? Fathian nih Abiathiang zohkhenhtu ding ah a kan chiah i, khamhnak hmu kho dingin f imnak a kan pek mi biadik le oeunak hi zeitindah kan hman? Khrih ah zumhnak ka ngei ti phuannak men cu man a ngei lo, tuah ser nakin langhter mi dawtnak lawng hi vancung mit hmuh ah zei thil tuah mi poh hi man a ngei. Eawt nak in tuah mi thil poahpoah cu minung tuak tan nak ah a hme te hmanh sisehlaw, Pathian nih a oohlan i thlua A chuah tawn.DL 489.1

Mi nih mah zawn lawng ruahnak a thuh mi cu van cauk chung ah cun langh ter dih a si. Khamhtu nih aa ham mi philhnak le hawi kawm cung tuah awk riang tlinh lo mi chinchiah nak a urn. Khrih ta a si mi ‘hawnnak, khuaruahnak le can vialte hna setan sin ah zei tluk tarn in dah an pek ti kha cu chinchiahnak chung ah cun an hmuh lai. Vancung mi nih vancung ah an kal pi tawn mi chin chiah nak cu ngaih chia a si ko. Khrih zultu ka si aa ti mi hna fimnak ngei mi hna cu vulei rumnak, thil duh nak maw, vawlei nuamh tawl nak ah maw hip an si. Tangka, caan le duhnak hna cu mah nawmh tawl nak ah hman a si, sihmanhsehlaw thlacam nak, Pathianbia kawlmak, tangdor nak nun le sual phuan nak dingah cun can tlawmte long an hei hman “ung.DL 489.2

Kan tuah ding taktak kan hngalh khawh lo nak ding ah Setan nih rel cawk lo khuakhannak a ser mi in kan lungchung a khah ter. Zeizong vialte tuah kho tu, chinpiaktu, le tlanhnak “hawnnak a kan zch ter kho tu biadik lianngancusetannihahuat. JesuhleAbiadiksininlungthin pial ter dingin thil vialte cu a mah cung ah aa hngat ti a hngalh.DL 490.1

Khamhtu palai rian'uannak ah hlawk nak hram a duh mi hna nih cun Pathian ‘ ih nak ah a tling mi an rian cu zeihmanh nih hna hnawh nak pek an onh lai lo. A sung lawi mi can hna cu nuamh tawl nak, uan thlar nak he mi hrnai i langhnak, a miak kawl nak can ai ah lung tho te le thlacam bu he biadik cawn nak ah an i pumpek awk a si. Pathian mi hna nih dothlat mi biaceihnak le hmunthiang kong cu fiang tein an hngal thiam awk a si. Mi vialte nih an Tlangbawi ngan rian le dirhmun cu anmah ca cio ah hngalh a herh. Cu ti a si lo ah cun tu lio can ah an mah ca ah a herh ngai ngai mi zumh nak tuah leng mang ding maw, an dir hmun an oo khawh nak ding maw, Pathian nih a timh mi hna cu a tlin ter lo sual hnga. Pathian biaceihnak hmun ah, mikip nih ceih te ding in chiahmi bia an ngei cio. Mikip nih Biaoeihtu liamgan cu hmai tcnh tein an ten hrimhrim te lai. Vulei can cbngh tik ah, Daniel he mah le hmun cio ah pumpak in an dir tik ah, biaceihnak can ah cauk hna cu kau an si lai i, rumra a ngei ngai mi hmun ram cu, mi kip lung thin nih sau pi ruah cu a bia pi ngai mi asi.DL 490.2

Hi ceih hmai mi kong ah ceunak a hmu mi hna cu Pathian nih zohkhenh dingin a pek hna biadik lian ngan tette phor ding an si. Van cung hmun thiang cu minung ai awh in Khrih rian'uannak hmun pi a si. Cucu vawlei cung minung kip he an i pehtlai. Tlanhnak khua khan nak cuanh ter in can cbnghnak theng te ah a kan hruai i, dirmak le sual nak i doh nak ah, a dongh nak ah tei tu a si nak kha a laughter. Hi hi a ngan bik le a biapi bik kcmg chim oeih mi a si caah mi dih lak nih fel fai tein le ruah ta thliarmar nak in an dothlat awk a si. Hi kong hi an zumhnak a chan a haltu vialte hna bia an leh khawh nak ding ah f iang te an hngaih aherh.DL 491.1

Van cung hmun thiang ah Khrih cu minung ai awh in A chimpiak nak rian hi vailam cung ah A thih nak tluk in a herh ngaingai mi a si. A thih nak in cu rian'uan cu a thok i A thawh “han hnuah cu rian tlin ter dingin vancungah a kai. Kan mah ai awh in kan hlan ah A rak lut mi Jesuh luh nak puan zar chungah zumh nak in kan luh ve awk a si. (Hebru 6:20) . Cu hmun ah cun kalvari vailam ceunak cu ceuter a si. Cu hmun ‘hiam'hiam ah cun hngaih awk le f ian ter awkah a har ngaingai mi tlanhnak cu f iang deuh i hngaih khawhnak kan ngei te lai. Minung khamhnak ah vancung nih rel cawk lo man a pek, thawinak A ser mi cu Pathian nawlbia buamak i a sang bik a ngiat mi he an i henh. Jesuh nih Pa “hutdan panh nak lam cu a hun cang i Lamkaltu a si nak thawng in zumhnak in a mah sin ah rat a duh tak tak mi hna cu Pathian hmai ah a pek chanh hna.DL 491.2

“A sualnak kha a thup mi cu khua awng a tong lai lo, sihmanhsehlaw a phuang i a hlaw mi nih cun zangfah nak a hmuh lai” (Phungthlukbia 28:13) . An palh nak a thup mi le a sonh tarh mi hna nih Setan cu an cung ah zei tin dah a lcmh i, zei tluk in dah Khrih le a van cungmi thiang le an thil ti ring a nihsawh hna kha hei hmu kho hna selaw cu an sual nak khulrang te in an phuan lai i, an hlonh dih kc hna hnga. Setan cu an ziaza ‘hat lo nak hmang in, an lungthin a ningpiukdinginriana ‘uanihi ‘hat Imakvialte an lungthin chung ah an riah ter peng ah cun ka hlawh a tling lai ti a hngaih. Cu caah Setan cu a hmaan a lo na in, a hman ‘ung lo mi anmah caah tei awk a si kho lo mi thihnak tiang a phanh ter kho tu f im zemak he hlen ding in Khrih zultu hna cu a kawl zungzal hna. Sihmanhsehlaw Jesuh cu an mah ai awh in A kut hliam hma le A taksa hliam khuai mi he f ak pi in a nawlpiak hna i Amah zultu hna sin ah hi ti a chim. “Ka vel hi na caah a za ko” a ti. (2 Korin 12:9).” Ka seihnam kha i bei u kei cu numsn le toidor nak lungthin a ngei mi ka si caah ka nawl hi i cawn ve u, cun din nak kha nan hmuh lai, ka seihnam cu a bei a nuam i ka thil cu a zang” tiahati. ( Mathai 11:28,29) . A hohmanhnihan'hat lo nak kha a dam kho lo mi bantuk i ruat hna hlah seh. Cu hna cu tei ding in Fathian nih zumhnak le vel a pek hna lai.DL 491.3

A tu hi a lian ngan mi remh nak ni ah kan urn lio a si. A thlam rian'uan nak ah tlangbawi ngan bik cu Israel mi hna caah remnak a tuah tik ah khan, an dih lakin Bawipa hmai ah toidor nak le ngaiiichihnak he an nunrem ngan f ah pekfialansi, cuti lo cunmipi lakinhaulengi chuahansi sual hnga. Cu bantukin nun nak cauk chung ah min urn ter peng a duh mi poah nih cun a tu ah ni tlawn te long a tang mi an hneksak nak ah hin ngaih chiat nak le ngaih chih nak tak tak he Pathian hmai ah ngan fah an i pek awk a si. Lungthin thuk pi le zum awk tlak te in i dah phiah ding a si. Khrihfa ka si aa ti mi tampi hna nih duh nak thlah thlam nak ah an hman mi, puarpar ngai nunnak le lungthin tenau a si mi vialte hlcnh dihawk a si.DL 492.1

Sual lei hoihnak tei a zal mi hna hmaiah fak pi zuamnak he ral doh awk a urn zungzal. Timh tuahnak rian cu pumpak cio rian a si. A bu in khamh kan si lo. Pakhat zumhawk tlak umnak le thiannak nih mi dang chamhbau mi hi thil si ning hna hi a henh piak kho lo. Miphun vialte hna cu Pathian hmaiah biaoeih dingin an dir dih ko lai na in, vawlei cungah hinmidang an urn rua lo ti tluk in, punpak kcng cu Amah nih fiangte le ‘hate in a zoh cikcek lai. Mikip cu hnawn neh lani, a si lo ah song kor lo mi, a si lo ah cu bantuk thil urn lo mi si ding in hneksak ding le hmuh ding an si. Tlanh nak rian knar nak he peh tlai mi thil hi rumra a ngei ngaingai. Cu hmun chungah a bia pi bik mi cawn awk le bngalh awk a tel. Van cung hmun thiangah biaceihnak cu a kal cuahmah lio a si. Hi hi kum tanpi chung a ‘hangcho lengmangmi rian a si. Tuan te ah- zeitluk tuan ah ti cu mi zei hmanh nih hngalh a si lo-a nung lio mi zawng biaceih piak an si lai. ~ih a nung ngai mi Pathian umnak ah zoh ‘han dingin kan nunnak cu lang ding a si. Can dang vialte nakin hi can hi Khamhtu chimhhrinnak, tha tein ngaih a herh “Cu can cu zei tikahdah a si lai kha nan hngalh lo caah i ral ring te le fimhring teinum ko u” (Mark 13:33) . “Naa hlauh lo ah cun mif ir bantukin kan rat hnawh lai i ka rat can kha a hngalh hmanh na hngal lai lo” ( biathlam 3:3).DL 493.1

Dothlat mi biaceihnak rian a dih tikah, mi dihlak donghnak thih nak maw nunnak maw biakhiah diii a si lai. Vancung khuadawm cung in Bawipa a langh hlan can tawi te ah vel ngeihnak can cu a dong lai. Cu can zoh in Khrih nih Biathlam ah hi tin a chim “Ml ‘halo cu ‘hat lo nak kha tuah lengmang ko seh, fihnung a simi cu fihnung kha tuah lengmang ko seh, mithiang a si mi cu thiannak kha tuah lengmang ko seh, mi ‘ha a si mi cu ‘hatnak kha tuah lengmang ko seh” ( Biathlam 22:11) . Mlding le misual hna cu a thi kho mi pumsa he an urn rih ko lai, mi hna cu thlai an cing lai, Inn an sa lai, vancung bmun thiang in let ‘han khawh lo mi biakhiahnak thawngthanh mi zong bngal kho lo in an ei an ding lai. Buanchukcho hlan, Noah lawng chung a luh hnu ah, Pathian nih amah cu a khar khumh i Pathian hngal lo mi hna cu leng ah chuah ter an si. Sihmanhsehlaw ni sarih chung cu mipi nih an thimak ding khiah mi caan kha hngal lo in ralring lo le nun nuamh tawl nak in a phan dengmang mi biaceih ralrin peknak cu nihsawh in khua an sa peng ko. Khamhtu nih, “Mi Fapa rat'hamak cu cu bantuk ‘hiam'hiam in a si lai” A ti (Matthai 24:30). Dai tein zan'immifir bantuk, hngal loin, mikip caah an donghnak caan langhtertu a donghnak can, misual hna sin pek mi zangfahnak lak ‘hannak can a phan te lai.DL 494.1

Cu caah “Pairing tein um u, cu ti a si lo ah cun duak tiah a rat sual ah cun, i hngilh hluabmah in, in tanh hna hlah seh” ( Mark 13:35,36) . Ralring te um huam loin vawlei duhnak lei a kir mi hna dirhmun cu ‘ih a nung tuk. Chawlet thaltu pa nih miak duhnak ah a lungthin a ciah lio, nuam tawl a duh mi nih i thlah thlam ngai in a um lio, hnipuan fenh aih ring thar a tuah tu ngaknu nih. i ‘ amhnak a timh tuah lio, cu can lio ah vawlei lei vialte biaceihtu nih “Nangnah cu cuaithlainak in thlai na si cang i na tling lo” ti biakhiahnak cu a phuan lai. ( Daniel 5:27).DL 494.2