Dal 8—Luther - Biaceihnak Hmai Ah ( Luther Before The Diet )

German siangpahrang thar cu Charles V a si. Rom nih lawmhpinak biachim dingin le a nawl zulhnak hmangin Rem'hannak zong doh ding cu va leem dingin mi ngiatu kba khulrang tein a thlah hna. Charles, siangpahrang a si khawbnak cu Saxony uktu Frederick thawngin a si, Luther biachim mi a ngaih hlanah cun Luther hi zeitikhawh tilo dingin Charles V cu a nawl. Siangpahrang cu a mithmai a chia i ruah awk hngal loin a urn. Rpe ‘hithruai hna cu Luther an thah lo ahcun an lung a awi fawn lai lo. Saxony siangpahrang, “Luther ca”ialmi hi tu hlan uktu bawi maw a si loah midang pakhat hmanh nih a hman lo an ti bal lo” tiah fek tein a chim. Cucaah siangpahrang sinin zalonnak capek i, mifim, biaknak lei aa zuamngaimi, a ziaza a ‘bami le dubdanh ngei lomi hmaiah Luther hi biaceih ding” tiin a nawl. - D’ Aubigne, b.6, ch.ll.DL 181.1

Charles siangpahrang a hung kai hnuah Germany ram, Worms khua ah ramchung kong caih ‘inak khawmpi nganpi an tuah zau. Germany ramchung hmun dangdang in rianrang ngai in tarrpi an ra. Hi council ahhin a biapi ngai mi uknak lei he pehtlai in ruah ding tarnpi a urn. Hmun dangdang in uknak lei nawlngeitu le biaknak lei nawlngeitu tampi an ra. hn bawi tampi hna cu an siangpahrang thar he a voikbat an i tomak caan a si. Bawi ngan pipi, keimah hlei lo a hodah a um ti i aa phorhlaw ngai mi hna, ramhla piin Worms ah an ra. Hi hna pawl an chimceih tuk mi cu Saxony Remh'hantu Luther kong kha a si.DL 181.2

Charles nih Luther kha biaceihnak hmaiah vun hruai dingin Saxony siangpahrang sinah hlan deuh in a rak chimh. Zalanmak pek a si lai i thil um kalning a thei hngaltu hna he an bia kan ceih lai a ti. Luther cu siangpahrang hmai chuah ding cu a duh ko nain, a ngan a dam deuh lo caah Saxony uktu hna sinah ca a kuat. “Ngandam tein Worms khua ka kal khawh lo zongah, zawtbu, lang zonh tal in ka kal lai . Siangpahrang kawh mi ka si i, Pathian hrimhrim nih a ka kawh ti ka zumh. Ka cungah kut an thlak duh ahcun, an thlak taktak ko lai ti ka zumh. Zeizong vialte Bawipa kutah ka chiah dih. Meialh lak i tlangval pathum a hupphengtu kha a nung ko i, a uk rih ko. A ka huhphenh lo zcngah ka nurmak tham cu bia pipa ti tlak a si lo. Thawng'ha bia hi misual diriamhnak men ah chia lo in kham hna u sih. Kan thisen thle hna usih, cutilccun kan ral hna hi teitu an si sual lai. Midang lak khawh an sinak dingah kan nun ah maw ka thih ahmaw zeinih hin dik thawng a thanh khawh deuh lai ti hi bia ka khiak kbo lo. Zamtak le zumhnak i let dah tilo cu zei thil poah ti dingin nan ka zumh ko lai. Ka zam kho lo, ka bia chimmi i let le bang cu ka ti kho lo chinchin”. - Ibid., b.7, ch.l.DL 182.1

Luther cu Worms khua biaceihnak ah hung chuak dingin thawng a thanh ruangah, mi tanpi lungthin a hlauh hna. Pope nih aa bochan bik mi Cardinal Aleander cu a lau i a thin a hung tuk. Pope dirhmun, hamak le rawknak a chuahter lai ti a phang. Pope nih sual a phawtcia mi a kong vun ceih. ‘han cu, pope nawl ngeihnak zarhtaihnak a si ko. Cu pinah hi pa nih hin thiamngai le zumhkhawhnak, biaknak ‘hawng ngai in bia a vun chim lai i pope lei ‘ang bawl tampi nih an mer tak lai ti zong a ‘ ill i a thin a phang ngai. Siangpahrang Charles sinah rianrang tein a kal i Luther, Worms ah luhter dingin a duh lonak a va cer hro. Hi lio caan ahhin Luther cu Khrihfabu in chuah a si cang. Hi ruangah Alexander nih siangpahrang cu a lem khawh. Siangpahrang nih Saxony uktu bawi sinah ca a kuat. “Luther hi aa let duh lo ah cun, Wittenberg ah umpeng ko seh” a ti.DL 182.2

Aleander cu hi teimak ahhin a lung a awi kho rih lo i Luther cu cozah dohnak chuah tertu, ramchung ralthawhnak chuahtertu, Pathian zei rellotu le Pathian volhpamhtu a si tiin sual phawt ding aa zuam. Sihmanhsehlaw cu tluk a ‘ armak nih a lungthin a langhter. A lungthin cu huatnak le phuhlamduhnakin a khat i lungthin ‘ha le ‘hathnamngaihnak ‘ha taktak a ngei lo tihi biaceihtu pawl hna hnuhning a si. - Ibid., b. 7, ch. 1. Biaceihtu hna tamdeuh nih cun Luther ‘ annak hi an pom deuh.DL 183.1

Aleander nih pope nawlbia chuahmi fehter dingin Charles V cu hah maw ti in a forh. Sihmanhsehlaw Germany ram upadi bantukin uktu hna nih rem an ti hlanah cun cu bantuk tuah khawh a si lo. A tu le a tu an ti lengmang caah Charles nih “Na bia cu biaceihnak ah na chim te lai”a ti. Cu ni cu Alexander caah cun porhlawtnak ni a si. Khawmpi ngamgai mi a si i a biachim ding hi a biapi tuk. Khrihfabu vialte nu a si mi Rom caah fakpi in nawlpiak ding a si. Khrihfa aa pum mi vialte hmaiah Peter bawiram cu thiam a coter lai. Hi pa hi biachim thiam ngai mi a si i cu bantuk hnun le caan ah dir tlak a si. Pan cu sualphawt a si hlanah biachim thiam bik pa nih biaceihnak hmaiah a diknak chim dingin Pathian nih nawl a pek. - Wylie, b. 6, ch.4. Luther ‘ anhtu hna nih Aleander biachinmi nih zeidah a chuahter lai tiin lungrethei ngai in an zoh. Hi ‘urn ah hin Saxony uktu bawl cu aa tel lo nain Anlexander biachimni chinchiah dingin upa cheukhat a thlah hna.DL 183.2

Aleander nih a biachim thiamnak le a cawnnak hmangin biadik hloh a timh. “Luther cu sualmak ngeimi, Khrihfaral, cozahral anungliomi le biaceihtu ral a si tiin a phunphun a puh. Luther palhnak ruangah Khrihfa zumhnaktlau mi thong tampi meikhangh awktlak tanpi an um” a ti.DL 184.1

A donghnakah Luther cawnpiakmi a ‘anhtu nehsawh ngai in, “Hi Luther ‘ anhtu hna hi zeidah an si? Ruru hranghrang i a um mi cawnpiaktu, a thu a rop mi tlangbawi, nu le pa lei ah ziaza ‘halcrni thiamnak tlawmte lawng a ngei mi sihni upat awktlak mi dantatnak ca i ‘humhmi le mi a kalsual tertu an si kc hna lo maw? Catholic party cu anmah hna nakin kan tarn, ka thiam i nawl kan ngei deuh vingvan” a ti. Hi hmaizah awktalk mi khawnpi zapi dihlak hnatlaknak in biakhiah mi nih mi sawhsawh a fimter hna lai i ‘hate ruat hmasa loin tuah a hmang mi hna an i ralring lai i, dirhmun fek ngei lord, kalnak lam a hngalhter hna lai i mider hna a ‘hawn ter hna lai” a ti. - , Wylie, b.7, ch.3.DL 184.2

Biadik phuangtu hna cu hi bantuk hriamnam hmangin an doh tawn hna. Pathian biadik cawnpiaktu, lamdik lo kalmi a do ngamtu hna nih cun hi bantuk bia alnak hi an ton lengmang mi a si. “Hi bantuk zumhnak thar chimtu hi a hodah an si” tiah biaknak langsar mi duhtu hna cu an au len. Mi sifak, mi tlawmte zeihmanh thiamnak ngei lo mi an si ko hna lo maw? Pathian mithim mi kan si i biadik ngeitu kan si an i ti rih. Zeihmanh thiamnak ngei lo, hlen mi an si. Kan Khrihfabu cu anmah nakin kan tarn deuh vingvan i huham ngeimi Khrihfabu kan si. Mifim mi le cathiam mi kan ngei. Thilti khawhnak kan ngei. Hi bantuk bia alnak nih hin vawilei cungmi a tei khawh ngai. Sihmanhsehlaw Luther nun lio zongah ‘ annak dik a si lo i a tu zeng ah a dik hlei lo.DL 185.1

Mi tampi nih Remh'hannak hi Luther he a dong ‘i ko lai tiah an zum ko nain vawlei tuanbia a dih hlan lo a kal peng ko lai. Pathian nih ceunak a pek mi hi, midang sinah phawtzamh ding Luther nih rian biapi ngai mi a ngei. Sihmanhsehlaw Pathian nih ceunak a pek dingmi cu cu caan lio ahcun a dih lakin a hmu rih lo. Cu lio caan thokin a tu tiangah Pathian biacaih dingin ceunak thar a hung chuak i, biadik thar zcng a lang lengmang. Pope lamkaltu biachim mi cu Biaceihtu hna nih an i lunghmuih ngai. Pathian biadik hmangin pope palai tei khotu Luther a urn fawn lo. Luther cu a hohmanh nih ‘anpi an tim lo. Luther hi a cawnpiaknak le amah hrimhrim sualphawt silo in a si khawh ah cun a zumhnak a pialnak zong a hramphawi dingin zapi ruahnak a si. Run nih a timhmi runvemak dingah caan ran ‘ha ngai a ngei i thiam a conak dingah chimh khawh mi dihlak kha a rak chim cang. Sihmanhsehlaw teinak ko a lo nain sunghnak hmelchunhnak a si. Atu caan thokin zapi hmaiah biadik le biadik lo cu al a si lai i a dik le dik lo cu f iangte in hngalh khawh a si cang lai. Cu ni thokin Rom cu a dirhmun ah him tein a dir kho ti lai lo.DL 185.2

Member tamdeuh nih cun Luther cu phuhlam dingin Rom kutchung ah pekding an duh ko nain mi tampi nih Khrihfabu aa rawk mi an hmuh tikah poi an ti tuk i tlangbawi hakkauhnak le ziknawh einak ruangah Germany mi zapi nih an temin tuk caah nawlngeihnak a ning cang lo i an hman mi hi donghter an duh. Pope lamkaltu nih pope phung cu duhnung ngai in a vun langhter. Atu ahcun Bawipa Pathian nih Biaceihtu hna lakin member pakhat, pope hremnak ruangah thil a chuahter mi f iangte phuang dingin a vun hman. Bawi pawl pumhkhawnhnak lakin Sexony mi, Duke George a vun dir i pope fihnung a sining le mihlen hmang a si ning le hi ruangah an tuamak hna cu a ning tein a vun chim.DL 186.1

A biachim donghnak ah cun hi ti hin a ti “Hi hna hi Rom nih ningcang loin a tuah mi cheuchum lawng ningzahnak dihlak a dang tein a chiah i aa timh bik mi cu tangka, tangka, tangka cu caah biadik phuangtu ding hna nih khan lihbia dah lo cu chim ding zeihmanh an thei lo, hi hna hi minih an in hna lawng hmanh si loin, laksang an “henh tawn hna i lih an chim tarn poah le an hlawknak a ngan chinchin. Hi cerh tithu hin ti hnawm le ti nam mi a hung luang. Nun fihnung nih hakkauhnak ah a kut a samh i a va poi hringhran dah ! Hihi tlangbawi nih a chuahter mi minchiatnak a si i zaangfah awktlak thlarau tanpi zungzal sualphawtnak ah a paih hna. Remh'hannak cuauma herh hrfrhrim”ati. - Ibid., b .7, ch. 4.DL 186.2

Pope le a ‘anhtu hna nih ningcang lo in an tuah mi hmual ngei ngai in a thangdaiatnak nakin Luther zcng nih a daim kbo hlei lai lo. Zeicahtiah cu biachimtu hi lungthin ‘hial duh lomi Luther ral a rak si i a biachimmi nih mi lungthin a lak ngaingai.DL 187.1

Aa pum mi hna nih an mit cu rak au hna sehlaw cu, anmah lakah Pathian vancung mi an um i sualpalhnak khuamui chungah ceunak nih ka kip a ceuh i biadik cohlangtu lungthin le khuaruahnak hun piak a si kha an hmuh khawh ko hnga. Biadik le fimnak Pathian nih cun a thilti khawhnak hmangin, Remh'hannak ral hmanh a uk khawh hna i cu ti cun rian ngarpi lim khawhnak lam a onh. Martin Luther hi pumhnak ah aa tel ve lo. Sihmanhsehlaw Luther nakin a lianngan deuh mi awthawng cu pumhnak ah thedhasL.DL 187.2

Biaceihtu hna nih rianrang tein komi’ i an ser. Hi kcrni’ i hi pope lei’ angtu hna nih Germany mi an hremnak tang i namdnihnak thilrit vialte miniang kheh in ‘ialdihding a si. An hremnak 101 an ‘ial mi cu siangpahrang sinah an pek i hi bantuk tang lamhchihnak a ningcang loin an tuah mi vialte a rannak in reminding in zaangfah an hal. Siangpahrang sinah nawlnak ca a petu hna nih hin, “Khrihfa biaknak lu bik nun hi minchiatnak nih a kulh caah, Khrihfa thlarau rawknak, hramhram loin tangka chuhnak te hna a um. Kan mi le kan sa rawknak le mualphonak hi kan kham awk a si. Cu caah cun Remh'hannak nawlbia a rannak chuah dingin le cu nawlbia bantukin an tuah le tuah lo nangmah hrimhrim nih hung kan zuam piak dingin zaangfah kan in nawl”anti. - Ibid., b.7, ch.4.DL 187.3

Luther cu biaceihtu hna nih biacaihnak hmai ka ah dir ‘han dingin a auh. Aleander nih cun Luther cu biaceihnak hmaiah chuak lo dingin nawl patnak le hronak he i zuam len ko hmanhsehlaw siangpahrang nih Luther cu biacaihnak hmaiah vun hruai dingin a hna a tla. Luther cu kilvennak ca an pek i a himnak hmun a phak hlan lo a hohmanh nih ton khawh a si lo. Hi bia hna kengin Luther cu Worms khua ah vun hruai dingin tlangau cu a kal.DL 188.1

Luther hawikom hna cu an lungre a thei i an ‘ ih ngaingai. An huatning le an duh loning an theih dih i siangpahrang kilvenak ca ngei hmanhsehlaw zeiah an relpiak lai lo i a nunnak caah ‘ih a rung tuk, cu caah kal lo dingin an lem. Luther nih cun, “Pope lei ‘ angtu nih cun Worms khua kal ding cun an ka duh lo, thiam lo coter le ka thih belte an duh. Apoi lo ka caah thlacam hlah u, Pathian bia caah thlacam uh. Hi palhnak rian'uantu hna teiding in Khrih nih a Thlarau a ka pek ko lai. Ka nun lio ahcun hi hna hi ka nautat hna, ka thih ah cun hi hna hi ka tei hna lai. Ka biachimmi let ter dingin Worms khua ah an buai ngaingai. Ka let dingmi cu hi hi a si. Hlanlio ah cun pope hi Khrih aiawhtu ka rak ti, a tu bel ah pope cu Bawipa ral, Setan zultuasi ka ti”ati. - Ibid., b.7, ch.6.DL 188.2

Luther cu ‘ ill a nung ngai mi lamah amah lawng in a kal lai lo siangpahrang nih a f ial mi hlei ah a hawikan fek bik mi pathum nih zulh an timh. Melanchthon zong nih Luther cu zulh ve a duh. Luther he lungthin khat pu mi a si. Luther hi thcoginn ah siseh, thih a herh zcngah thih tiang in zulh a timh. Sihmanhsehlaw Luther nih zulh a sianh lo. Zeicahtiah Luther hi hei thi hmanh sehlaw Khrihfa Rerh'hamak rian hi Melanchthon cungah khinh ding a si. An i ‘hen lai ah Luther nih, “Ka ral nih an ka thah i ka kir tilo zcngah cawnpiaknak ngol hlah, biadik ah fek tein dir law, ka ‘uan ding kha ‘uan law nang na nun ko ahcun ka thih zcngahapoi lo” a ti. - Ibid., b.7, ch.7. Luther thlah dingin a ra mi sianghngakchia hna le ramchung mi hna cu an ngaih a chia ngaingai. Thawng'habia nih an lungthin a va tongh cangmi tanpi hna nih ‘ahbuin an thlah. Hi bantuk dirhmun ah hin Luther le a hawikom hna nib Wittenberg khua cu an chuah tak.DL 188.3

in khualtlawnnak ah cun mi lungthin ngaibchia i a um kha an hmuh. Khuazei maw le bang ah cun upat hmaizahnak zong an pe kho hna lo. Zankhat cu tlangbawi Luther a zaangfah tupa nib a thi sual lai ti a pban tuk caah, Italy ram Khribfa Rerh'hantu martar in a thi mi hmanthlak a zohter. A thaizing ah Luther ca’ ialmi vialte Worms khua ah anhnon dib ti thawng an vun theib colb. Siangpahrang nib a fial mi hna nib cun Luther ca'ialmi an khap mi an sin i a chiah mi vialte cu biaceibtu tawi hmaiah chuahpi dingin siangpahrang nib nawlbia a chuahmi ]ba tiang an au. Luther hruaitu nib Luther hi a numak him davb a si lo ti a ruah pinah Luther zong nib ‘ ibnak a ngei ti a zumh caah kal peng na duh maw? tiin a vun hal. Luther nih “Khua kipah kal lo dingin kham ko hna hmanhsehlaw ka kal peng ko lai” a ti. - Ibid., b.7, ch.7.DL 189.1

Luther cu Erfurt khua ahcun upatnak he an rak cohlan ngai. A kalnak kipah mi tampi nih an zulh. Thilhalnak zalte he a rak kalnak lam kha a va pal ‘han. Convent a rak umnak kha a va pal i a lungthin a buai lio le a lungthin chungah oeunak a luh liote hna a vun ruat ‘han. Atu ahcun cu ceunak nih cun Germany ram vialte a vun ceuh dih cang. Phungchim dingin an sawm i hihi sianh a si na loin tlangautu nih chimnak nawl a pek. Hlanlio i mi ‘uan duh lani rian fihnung ‘uantupa cu a tu ah pulpit cungah a hung kai.DL 190.1

Mi tanpi a bia chirn ngai ding in an i pum i Khrih biachimmi theng, “Nan cungah daibnak urn ko seh. Mifim, cathiam sang cawnpiaktu hna nih zungzal nunnak hmuhnak ding cawrpiak an tiirih nain an hlawh a tling lo. Keimah nih kan chimh hna lai. Pathian nih mi pakhat thihnak in a tiiawhter i cucu Bawi Jesuh Khrih a si. Thihnak le sualnak a hrawh dih, a tlanh dih i hrerhmun iimka a khar dih. Hihi khamhnak rian cu a si. Khrih nih a tei dih. Hihi Thawng'ha bia cu a si. Kanmah ‘uannak ruang si loin, amah ‘uannak ruangah khamh kan si. Kan Bawipa Jesuh Khrih nih, “Ka kut hi zohhmanh u, nan sinah hnangamnak urn seh” a ti. A sullam cu, ngai hmanh, maw minung, keimah lawnglawng hi na sualnak lakpiak i an Tlanhtu cu ka si, atu ahcun hnangamnak na ngei cang Bawipa nih cun a ti” tiah a ti.DL 190.2

Zumhnak dik cu nunthiang nun ah a lang ti a fianter ‘han. “Pathian nih a kan khamh cang caah kan rian hi amah pcmtlak si dingin ‘uan hna u sih. Mirum na si maw? Na thil ngeihmi cu sifak zohkhenhnak ah hmang tuah. Na rian'uan cu mirum hna cohlan khawh mi siseh, na ‘uan mi hi nangmah hlawknak lawng a si ah cun Pathian rian ka ‘uan na ti mi kha lihchimna si”. - Ibid., b.7, ch.7. Mi hna cubiachim thiamnak nih a hamh rua hna ti awkin an ngaih. Thlarau rawl'ammi hna caah nunnak chang a cheu. Pope, mi'hi le siangpahrang hna nakin Khrih cu sang deuh ah hlorh a si. Luther nih a nunnak caah ‘ ihnung a sining kha zeitikhmanhah a laughter bal lo. Minih hung ka zaangfah hna sehlaw an khuaruahnak ah hung ka chia peng hna seh ti zong aa tim bal lo. Khrih kong a ruah ah hin amah le amah zong aa hngal ti lo. Kalvari a thimi tu nih khan a khuh dih. Jesuh cu misual Tlanhtu a si ti theihter lawng aa tim.DL 190.3

Luther cu a kainak poah ah upatnak lungthin he an don i mi tampi nih an zulh. Ranmi hna lakah ralring tein na urn a hau tiah hawikom cheukhat nih an chimh. Micheu nih cun John Huss bantukin mei in an in khangh lai i na pumsa hi meidap ah a cang lai an ti. Luther nih cun “Worms khua in Wittenberg khua tiangin meiphu kau hna sehlaw meialh nih van tawng hmanhsehlaw cu bu cun Bawipa min in ka kal peng ko lai. An hmaiah ka dir hrimhrim lai. Jesuh Khrih min chalh in saram kaa chungah ka lut lai i a ha ka khiah lai i Bawl Jesuh caah ka dir lai” a ti. - Ibid., b.7, ch.7.DL 191.1

Worms khua panhin Luther a ra ti thawng an thelh tikah mi hna cu i tuaibur in an urn. A hawikcm hna nih an thin phanpi ngaingai i a ral hna nih kan dirhmun hram a kan phehpiak lai ti an phang ve. Worms khuapi chung lut lo dingin an lean len. Runan Catholic tuksawh nakin, ral ‘hat ruangah upatnak pekmi hna umnak ralhruang ngei mi inn sangpi ah va leng law hamak vialte i rerte in tuah kbawh a si ko lai tiah Luther cu an forh. Ahawikcmhna nih a ‘ihnak hnga dingin an ‘hibphaih. Sihmanhsehlaw a hohmanh an hlawh a tling lo. Worms khua ah khuachia zeitluk tarn urn hmanbahkakal ‘hiam'hiamko lai a ti. - Ibid., b.7, ch.7.DL 191.2

Worms khua a va phak tikah cun mi tampi nih kutka in an rak don. Cu tluk tamin siangparhrang hmanh an dong bal lo. Mi tanpi fakpi in a hlauh hna. Mizapi lakinmi pakbat nih ruakvuinak hla a vun sak i hihi Luther ten dingmi a si a ti. Sihmanhsehlaw Luther cu aa cuanhnak leeng in a hung chuah pah ah, “Fathian cu a ka vengtu a si” a vun ti.DL 192.1

Roman Catholic hna nih cun Luther cu Worms khuachung ah a ra ngam taktak lai ti an rak zum lo. Sihmanhsehlaw a rat an hmuh tikah cun an ‘ ih i an lau ngaingai. Siangpahrang nih zeiti tuah awk dah a si lai tiin Council chungtel pawl kha rianrang tein a kawh hna. A lungkhong ngai mi bishop pakhat nih “Hi kong ah hin ruahnak i cheuhnak kan ngeih hi a sau tuk cang. Siangpahrang nih hi pa hi khulrang tein that ko seh. John Huss kha siangpahrang Sigismund nih mei ah a khanghter ko lo maw? Hi zumhnak lampialpa hi himnak kan pe kho lo i pe hmanh u sihlaw kan zul Moo lo” a ti. Sihmanhsehlaw, siangpahrang nih, “cuticun a si lai lo kan biakam kan fehter awk a si” a ti. - Ibid., b.7, ch. 8. Luther bia ngai ding cun bia an khiah ‘ban.DL 192.2

Khuachung mi vialte nih hi chinchiah awktlak mi hi hmuh an duh cio i a riabnak hmun cu mileng an hung khat zau. Luther cu tuandeuh ah a rak zaw i a derthawm deuh hlei ah zarhhnih chung ke in a rat caah a tba a ba ngaingai. A thaizing a ton dingmi hi a biapi ngai mi a si caah ai timhtuah ta a hau. Minih hmuh an duh tuk fawn i caan tlawrte chung cu a vun i din ta. Ujpat awktlakmi, tlangbawi, miral ‘ha hna le mizapi tanpi hna an vun i pum lulhmalh. Upat hmaizah awktlakmi hna hi siangpahrang sinah tlangbawi hna untuning hi remh a hau a rak ti mi hna kha an si. Luther nih, “Ka Thawng'habia nih saltannak in an dihlaka chuahter mi kba an si”a ti -Martyn, P. 393. Fal'ha ngai mi tlawngbawi tong dingin hawikom si hnaseh, ral si hnaseh an ra i dai tein a rak oohlan hna i an biahalmak zcng fim ngai le upatnak he a leh hna. Uintu hoiher le lungput ningah a ral a ‘ha i a fek i phannak zeihmanh a ngei lo ti a lang . A zawtnak ruang le fakpi rian a ‘uamak ruangah a der i a daang ngai. Sihmanhsehlaw mithmai panh le lunglawm tein a urn kho peng. Thatho ngai le lungthin tak te i a chimmi bia hi a ral hna hmanh nih doh har an ti. Hawikawm siseh, a ral si hnaseh an khuaruah a harter dih hna. Mi tampi nih cun Pathian Thlarau nih a urn pi hrimhrim an ti. Mi cheukhat nih cun Farasi hna nih Jesuh an rak ti bangin, “Khuachia a ngei”an ti. A thaizing ah Luther cu Biaceihnak hmaiah chuak dingin an kawh. Ralbawi pakhat vun hruai dingin an fial. Pope hmanh a do ngamtu tlangbawi cu, mizapi nih hmuh an duh i, a zohtu an tamtuk caah lamkeu chawm in an ra i hamgai in Biacaihnak hmun cu an phan kho.DL 192.3

Biacaihnak hmun a vun luh lai te ah raldohnak hmun tanpi i ral a rak do tawntu General patar pakhat nih cun a zaang a fak tuk i “Zaangfah awktlak Tlangbawi! Zaangfah awktlak Tlangbawi! ~ibnungngai mi raldohnak tampi ah hruaitu hna le keimah hrimhrimnih ral ka rak doh i cu vialte hna nakin a sunglawi deuh mi biadik kilveng dingin na ‘ ang lai i na “annakhi a dik ah cun Fathianmin inhmailei ah kal kc ‘ihhlah! Fatiiiannih an kaltak lai lo” a ti. - D’ Aubigne, b.7, ch. 8.DL 193.1

A donghnak ah Luther cu Council hmaiah a dir. Siangpahrang cu a ‘hutdan ah a hung ‘hu i ramchung urn hmaizah awktlak upa hna nih an kulh dih. Hi ‘utn i Martin Luther nih a cawnpiaknak, a thiamconak biachim ngai dingin a hung chuak mi biaceihtu hna tluk in cu hlan ah an tarn bal lo. Hi bantuk a hung langhnak hrimhrim hi pope nawlngeibnak teitu hmelchunhnak a si. Pope nih cun Luther cu sual a phawtcia cang nain Luther cu biaceihnak hmai a hung dir tikah biaceihtu hna cu pope cungah an i chia ti hi f iang te in hmuh khawh a si. Pope nih cun Luther cu a rak khap diam cang i zapi zong nih kcrnh ti lo dingin bia rak khiak bmanhsehlaw, bmaizahnak he an kawh i vawilei cung vialte biaceih pumhnak hmunah an dirter. Hblh lo in, dai zirziar um zungzal dingin pope nih rak khap hmanhsehlaw, vawlei cung Khrihfa ram dilLLak, ramkip in a ra mi thcngtampi hmai ah biachim ding a si. Luther hmanmi thilri nih thlemak nganpi a chuahter. Pan cu a ‘hutdan in a hung tla i ningzah mualphonak hi tlangbawi pakhat awthawng in a si.DL 194.1

Cubantuk nawlngeihnak hmaika ah Luther cu ‘ ihnak ngei mi le ning a zak mi ko a lo. Bawi tampi hna nih an vun ngeih i pakhat pa nih cun a thilte in “Pumsa thattu, thlarau a that Moo lotu cu ‘ ih hlah” a vun ti . Midang pakhat nih “Ka min ruangah uktu le siangpahrang hmaiah an in hruai tik hna ah nan chim ding cu Thiang Thlarau nih an chimh hna lai” a vun ti ve. Hi bantuk in vawlei bawi hna nih cun Pathian rian'uantu nih hamak a ton lio ah amah ‘hawnter dingin Jesuh bia an vun theihter ‘ban.DL 194.2

Luther cu siangpahrang hmai ka ah an vun dirter i zapi cu dai tein an urn. Ralbawi pakhat a hung dir i Luther ca'ialmi hmunkhat i an pumhmi cu a kut dongin a vun sawh hna i, Luther cubialeh dingpahnih a vun bal i hi ca'ialmi hi amah ‘ialmiasilesilolehia ‘ialmicahiabiaalet ‘hanlai maw? let lo? ti leh ding an si. Luther nih bia halnak pakhatnak kha keimah hrimhrim ‘ iaimi a si, biahalnak pahnihnak tu hi cu Thlarau khamhnak le zumhnak he aa pehtlai mi vawlei le vancung ah a sunglawi bikmi ro, Pathian bia telhchih a si caah ‘bate ruah bmasa lo in ka leh ah cun a dik lo sual lai. Cu lawng si loin a biapitnak niamter in maw, a si lo ah ka uartuk sual maw ti ruah ding a urn. Jesuh chimh mi, “Sihmanhsehlaw zapi hmaiah amah mi ka si lo tiah a pheh mi cu vancung khua i a urn mi ka Pa hmaiah cuticun ka ti ve hna lai a ti mi kba ka buar sual lai, (Matthai 10:33). Cu caah siangpahrang Bawipa toidor bu tein kan nawl. Ka bialehnak nih Pathian bia a buarlonak dingah caan hung ka petiah kannawl”ati. - Ibid., b.7, ch. 8.DL 195.1

Hi nawlpatnak a tuahnak nih hin Luther cu f imngai in a cawlcanghter. A thil timi le a biachimmi hi thinhunnak, a si lo ah lungthawh hruaknak maw, tuah le chim a si lo ti kha aa pummi an lung a fiang. Lungthin ‘hial duh lo le paral'ba ka si aa timi nih, daite lemah lemah i uk khavhnak nih hin a thazaang a ‘bawmak i, an ruah lo pi in fim ngai le fiang ngai in upatnak he an biahal mi a leh hna tikah a ral hna an hnabei a dong i an khuaruah a har. Ruru hranghrang an umnak le an i phorhlawtnak a chimh hrin hna.DL 195.2

A thaizing cu a bia lehnak hmanung bik a si cang lai. Biadik dotu vialte hna a vun ruah tikah a zenh ngai i a zumhnak zong a hung der deuh i ‘ ihnak nih a tha a vun tlaih i a thir thluahmah. Ihil ‘ ihnung an karh chinchin. A ral hna nih an tei lai i khuamui nih a khuh lai ti zong a theih. Khuadawm nih a khuh lai ti zong a theih. Khuadawm nih a khuh i Pathian he aa ‘hen mi ko a lo.Ralkap Bawipa nih a umpi peng ko ti theihfian a duh ngaingai. Lungrethei ngai in vawlei ah a bok, i lungthin ngaihchih buin Pathian lawnglawng nih a theih khawh mi cu Pathian hmai ah a vun bungh.DL 196.1

“Maw! Zeizong vialte tuahtu le zungzal Pathian! Vawlei cung hi ‘ih a va nung dah! Zohhmanh, vawlei nih lemh dingin a ka a an i kan zumhnak a tlawm tuk ‘ung. Vawlei ‘hawnnak men ah i hngat ninglaw cu zeizong vialte a dong dih ko hnga. Ka donghnak caan hmannung bik cu a ra cang. Ka thiamco lcnak cu phuan a si cang. Maw! Pathian, Vawlei fimnak vialte tei dingin hung ka bawm. Nangmah hmimhrimnih vun tuah. Hi rian hi ka ta a si lo i nangmah ta a si. Vawlei cung milian hna dohkhawhnak zeihmanh ka ngei lo. Sihmanhsehlaw hi rian hi nangmah ta a si i a ding mi rian le zungzal rian a si. Maw Bawipa hung ka bawm tuah. Zumhawktlak le aa thlengbal lcrni Pathian! Aho sin hmanhah ka zumh mi ka hngat lo. Minung thil hna cu zumh ngam a si lo i minung in thil a chuak mi thil poahpoah cu a hlawh a tling kho lo. Hi rian'uan dingin na ka thim cang fawn i ka pawng ah dir in hung ka bawm law na dawtmi Jesuh Khrih, ka himnak, ka phaw le ka inn fek min in kan nawl”. - Ibid., b.7, ch. 8.DL 196.2

Amah ‘hawnnak i bochan i ‘ihnung chungah zeiah rel hleng loin a luh cutmat lcnak dingah fimnak tling Fatidan nih Luther cu a dirhmun a vun theihter. Sihmanhsehlaw hi bantuk ‘ihnak nih a khuhmi hi thihnak, hremnak le tuamak a ‘ih ruangah a si lo. Cucu khulrang tein rat dawh ko a lo. Caan har le ‘ ih phamak caan cu a hung phan cang, Cu caan ton ding cun ka za lo ti a theih. A demak ruangah biadik sungiphahnak a si sual lai ti a phang. Mah purrpak him duh ah si lo in Thawng'ha bia nih a teimak dingah Pathian he an i pai. Kha lio zan i Isarel bantuk khan amah zong a lungthin re a thei i abuai ve. Isarel bantukin Ehthian a tei i hmantlak ka si lo ti a theih lio ah Khamhtu Khrih cu aa tlaih. Biacaihnak hmaiah amah lawng in ka dir lai lo ti fiang tein a theihnak nih a vun ‘hawnter. Hhangamnak a vun ngei ‘han i ram tanpi uktu hna hmaiah, Thawng'habia ‘hancho temak nawl an onh caah a lung aa lawm tuk .DL 197.1

A lungthin chungah Fathian i tlaih buin hnailei a ra lai mi thil ‘ ihnung tong dingin aa tim tuah. A bia lehnak ding a ruah i a ca’ ialmi a zoh ‘han i a dirhmun dirkamhtu ding Baikal ca a thirn hna. Cuticun a hmaika i a kaucia mi Pathian cauk ( Baikal ) cungah a kehlei kut a chiah i a orhlei kut van lei ah a thlir i Thawng'habia ah fek te dir dingin le a thisen chuah tiang i a zumhnak zalong te phuang dinginchiat serh in bia a kam. - Ibid., b. 7, ch. 8.DL 197.2

Biaceihnak ah an hruai ‘han tikah ‘ihnak le thinphamak zeihmanh a ngei ti lo. Vawlei bawl hna hmaiah Pathian tette si dingin hnangam ngai le ral'hangai in a dir. Uktu Bawingan pakhat nib a zumhnak let a duh le duh lo a vun bal ‘han i, Luther nih thinhunak pelte hmanh ngei loin toidor burn a bia a leh. A umtuning cu mah le mah aa zum lo mi le mi hmaizah thiam ngai mi a si. Sihmanhsehlaw lunglomhnak le f ek te in a zumhnak a laughter mi nihhin biaoeihtu an khuaruah a har ter hna.DL 197.3

“Siangpahrang, Bawi le hruaitu hna, nizan ah nawl nan ka pek bantukin nihin ah nan hmaiah ka hung dir. Ka bia a dik le a hman ka timi, ka chim mi cu Pathian zaangfahnak in hung ka ngaihpiak ding in fakpiin kan nawl hna. Hi biacaihnak zung phung le lam, hmannak, ka hngalh lo ruangah nawl ka buar sualah cun hung ka ngai thiam dingin kan nawl hna. Siangpahrang inn ah zohkhenh mi fa ka si lo i Convent ah a dang te i a ummi ka si”. - Ibid., b.7, ch.8.DL 198.1

Cun nan biahalnak kavun in lehhna lai. Kaca'ialmi cu an i khat dih lo. Cheukhat ah cun zumhnak le ‘uannak kong ka ‘ ial. Cucu ka ral hrimhrim hmanh nih hrawknak zeihmanh a urn lo, ‘hathnemnak a urn an ti. Mikip nih biadik an hmuhcia mi an let tak ahcun biadik an zamhtaih tinak a si lai. Pabnibnak cu pope thurhhnomhnak le a ning cang loin a tuahnak phuannak a si. Hi rian hna ka hravb ‘han ah cun pope nib amah duhnak lawnglawng in uknak a ‘hawnter lai i Pathian ‘ ihzah lonak lam kaupi in aa hung lai. Pathumnak cu hi sualnak a ‘ anhtu pumpak dohnak a si. Hi he pehtlai in aa tlak ning nakin fak deuh in ka rak langhter. Thil diklo tuahnak in ka luat ka ti lo, sihmanhsehlaw hi ka ‘ialmi cauk hna hi hravb ‘han kaa timlo. Cu bantuk ka ti ah cunbiadik ral hna ral a ‘batter chinchin lai i Ehthianmi hna f ak deubdeuh in an hren hna lai” a ti.DL 198.2

“Pathian ka si lo i minung sawhsawh ka si Bawi Jesuh nih a ti bantuk khan keimah zong keimah tein kaa rungveng ve lai. Thil'halo nanchimahcun thil'halo cu tette langhter u. Siangpahrang le hruaitu upa hna Pathian zaangfahnak thawngin kan nawl hna. Profet le a zultu hna ca’ ial hmangin ka ca’ ial mi a palh ah cun fianter u law, cu bantuk ka palhnak ka theih le cang ka in ka ca'ial mi hi ka khomh hna lai i mei in a khang hmasa bik ka si lai i ka biachimmi vialte kaa let dih lai”.DL 199.1

Atu ka chim mi bia nih hin ‘ ihnak hmun ah ka umnak ding fakpi in ka ruah dih cang ti kha a langhter ti ka zumh. Sihmanhsehlaw ‘ ih cu chim hlah, Thawng'habia nih hlanlio bantukin buainak le i ‘hennak a chuahter caah ka lung aa lawn. Hihi pei Pathian bia a umtuning cu a si cu, hihi a si awk ding hrimhrim a si. Jesuh Khrih nih cun, “Vawlei ah remnak umter dingin ka ra lo, vainam lek dingin ka ra” a ti. Pathian chimhhrinnak cu khuaruahhar le ‘ ihnung mi a si i ralring u. Lung i khah lonak donghter duh in Pathian biathiang nan lamh sual lai. Tuamak ‘halo ‘ ihnung a tu lio rawknak le zungzal rawknak nih an tlak hnawh sual hna lai. Baibal ah zohchunh awk tampi an urn. Faro, Babilon le Isarel te bna an ram ‘hawnnak dingah anmah ‘uannak cun f imthiam ngai in khuakhang ‘ i hna hmanhsehlaw anmah rawknak a phanhter. Pathian nih tlang a thawn sihmanhsehlaw an hngal lo. - Ibid., b.7, ch. 8.DL 199.2

German bolh in Luther nih bia a chim i Latin bolh in nolh “ban dingin an nawl. A tha a baa tuk ko nain a hmansa bantukin f iang ngai le lungtbo ngai in latin holh in a chim ‘ban. Hi kong abhin Pathian thiltikhawbnak aa tel. Bawi tanpi lungthin cu palhnak le zumhnak hrut nih a ciah cang hna i Luther i a chim hna mi kha an hngal kho lo i a vun chim ‘han tikah cun a biachim umtuning cu an vun hngalh khawh ve.DL 200.1

Ceunak ah lungkhong ngai in mit aa chinh mi hna le biadik pcm a duh hrimhrim lo mi hna cu Luther biachim mi ah hin an thin a hung tuk. A biachim cbnghnak ah biaceihtu pakhat nih cun, “Kan in halnak na kan leh ‘ung lo, fiangte le a si setsetmi inna kanlehawkasi. Na let lai maw let lo” tiahthinhungngai inavunti.DL 200.2

“Siangpahrang le upa hna nih fiangte, tluangtlam te le a si setset mi in ka bia lehnak theih nan duh caah pakhat ka vun in leh hna lai” tiah Luther nih a ti. “Ka zumhnak cu pope sinah maw a si loah Council kut ah maw ka pe kho lo. Zeicatiah pakhat le pakhat bia anialiatuleatuan path lengmang i chun niceu bantukin an palhnak cu f iangin hmuh khavh a si. Cu caah cun Baikal ca in maw a si lo ah sullam ngei mi khuaruahnak in maw ka palhnak nan ka fianh khavh lo i Pathian Baikal cang ka chimmi hna nih i let dingin a ka leu khavh ‘ung lo ahcun, ka chia'ha bngalhnak nih cu bantuk tuah cu aa tlak ko ti a ka theihter ‘ung lo ahcun ka let kho lo i, a let zcng ka let pek lai lo. Khrihfami hna caah chia le ‘ha thleidan khavh mi ralchanh in biachim hi a him lo. Hihi ka dirhmun cu a si ko. A dang zeihmanh tuah khawbmi ka ngei lo. Pathian nih ka bawm ko seh Area!” - Ibid., b.7, da. 8.DL 200.3

Cuticun miding pa hi Pathian biadik lungpi cungah a dir. Van ceunak nih a mithmai a vun ceuh. A ziaza thiannak, minthannak, a lungthin hnangamnak le lonhnak hna cu palhnak hrarrpi a dohnak ah hin fiang tein a lang i, vawlei tei Mao tu zumhnak cu zeizoag vialte lcnhtu a si kha tette a khan.DL 201.1

Biaceihtu hna cu an khuaruah a har i caan zeimaw chung cu holh zong an holla lo. Luther cu aa thok ka ah cun din tein a holh i a ‘ annak sau a dirpi kho hnga hme maw ti awkin a pawng ummi hna cu hmaizahnak a pek hna. Rom mi hna nihcun atu ahcun a zumhnak a der deuh cang lai an ti. Khuaruahnak caan pe dingin a hal mi hna zong kha aa letnak ding a timhtuahnak a si ko lai tiah an ruah. Charles siangpahrang nih Luther umtuning aa hruk aihmi thilthuam a hmuh tikah hi tlangbawi niii hin a ka kalsual ter Mac lai lo tiahnehsavlingai in a ti. Atu ah cun a ral'hat, a fehnak le sullamngeingai fiangte a chimmi le a thiltikhawhnak an hrauh tikah aa pummi vialte an khuaruah a har dih i siangpahrang hrimhrimnih a upat i “Hi tlangbawi nih a lungchung ah ‘ ihnak pelte hmanh urn lo in bia a chirn” tiah a au. Germany bawi tampi hna cu an ram aiawh tu Luther cungah an lung aa lawn i an i uang ngai.DL 201.2

Ron lei ‘angtu hna cu a chiabik dirhmun ah an um i, an ‘annak zong hram a pelh cang. Sihmanhsehlaw an nawlngeihnak langhter an duh rih ko. Pathian bia bochan i tim loin an phung ti tawn ning hmangin hrocemak hman an timh ‘ban. Biaaeihtu aiawh in bia chimtu pakhat nih, “Na let lo ah cun siangpahrang le cozah bawi hna an i chim chawn lai i nang misual a remh in remh khawh lomi na kong an ceih lai” a ti. Luther hawikan hna kha Luther nih bia a vun chim lio ah cun an lung aa lawn tuk ko nain an thin a phang ngai fawn. Sihmanhsehlaw Luther nih cun, “Pathian cu a ka bawntu si hram seh, zeiti hmanhin ka let kho lo” tiah hnangam te ina ti. - Ibid., b.7, ch. 8.DL 201.3

Bawi hna nih Luther cu va tlung riia law kan vun i chim chawn riia lai an ti. Caan har a si lo ah thinphannak caan a um ti an theih. Luther ai let duh lonak nih hin Khrihfabu kum tairpi chung hnahnawhnak le buainak a chuahter lai ti an phang. “Zeikhan sisehlaw nor ‘han ko u siia” an ti. An vun hruai ‘han i hihi a hmanung bik bia an halnaka si i anhalciami ‘hiam'hiamMaaanhal ‘han. Luther nih “Ka chimcia mi lo kha cu chim ding dang ka ngei lo” a ti. Rom nawlmgeibnak tangah hrocemak in maw a si lo ah biakamnak in maw zeibmanh leu kbawh a si lo ti fiang tein an theih.DL 202.1

Pope le hruai tu upa hna nih an thilti khawhnak an vun hman ah cun siangpahrang le upat hmaizah awktlak mi-hrinfa hna hmanh an thir thluahmah hna va si kaw, hi nauta tlangbawi nih an bia zei ah a rel lo an theih tikah an thin a phawh hna i Luther cu hrem i a nunnak lak an duh. Sihmanhsehlaw Luther nih ‘ ibnung a um ti a hngalh thiam caah toidomak le upatnak he a chonh biak hna. A hmurka ah cun nehsawh nautat nak, uanthlamak le thinhunnak aw a chuak lo. Amah le amah, cu tluk mi tarn zong a hmu kho hna lo. Pope, bishop le siangpahrang nakin a lianngan deuh mi Pathian hmaika ah ka dir ti lawng aa theih . Khrih hrimhrim nih Luther bia phuanmi hmangin bia a chim mi nih cun mi lungthin a va suk i ‘hawmak a ngei ti an theih tikah a hawikcm siseh, a ral sihnaseh an khuaruah a har. Biacaihnak hmun ah Pathian Thlarau a urn i bawi le hruaitu hna lungthin a va suk i cuticun mi tanpi nih Luther a ‘armak a dik ti an theih tikah ral ‘ha ngai in Luther zumhnak cu an pan. Mitampi nih biadik an vun theih ve, micheukhat belte sau a nguh hna lo. Midang hna cu a hramthok a dik le dik lo zeihmanh an chim na loin, Pathian cauk an vun rel bnu ah cunKhrihfa Rerh'hannak cu ral'ha ngai in an ‘anh ve.DL 202.2

Saxony uktu Erederick cu Biacaih hmaiah Luther dir lio hmuh ai hngahhlang ngaingai i a biachim cu biatak te in a ngaih i, Luther ral ‘hat ning, a fehning le amah le amah ai uk khawh ning a hmuh tikah a lung aa lawn, aa uang ngaingai i bawmh a timh chinchin. Biadik thiltikhawhnak le Ran hna an i dannak cu a vun thlai tikah pope, siangpahrang le a mi ‘hi hna fimnak cu zeihmanh a si lo kha a hmuh. Pope sunghnak hi miphun kip nih a zungzal in an hngaih cang lai.DL 203.1

Bishop pakhat nih Luther biachim mi nih mi lungthin a va suk ti a theih tikah Ran nawlngeihnak vialte a lo dih lai ti hlanlio nakin a thin a phang chinchin i Luther tei khawhnak dingah a hman khawh mi poahpoah hmang dingin bia aa khiah. Hi bishop hi biachim thianmi ramdang he i pehtlaihnak ah mithiam sang le minthang ngaimi a si i, a f imthiamnak hmangin mino a si mi siangpahrang cu hi a tenau ngai mi tangbawi ruang i Rom thiltikhawhnak bomhnak le hawikawmh nak sungh cu ‘ ihnung le hruh a si ti in a ‘hihjdmh.DL 203.2

A biachim mi cu hmual a ngei ngai. Luther biachim thaizing ah khan siangpahrang Charles V nih biaceihnak ah bia a cah hna. “Catholic Khrihfabu hum ding le an “hancho khawhnak dingah ka pi le ka pu timing ka zuih lai. Luther nih a palhnak a let duh lo caah a dik, a cawnpiaknak diklo mi le anmah cungah hremnak fakpi tuah ding a si. Tlangbawi pakhat amah hruhnak i a hruaimi nih Khrihfa ram vailte a zuam cawh hi zumhnak kalsual kham ding in ka ram, ka chawva, ka hawikom ka taksa, ka thlarau le ka nunnak vialte hna sungh ka huam. Martin Luther hi chuahnak nawl ka pek lai i mi hna lakah buainak tlawmte hmanh tuah lo ding in ka thlauh lai. Amah le a bia ngaitu vialte hna hi zumhnzktlau, lungkhong an si, Khrihfabu in ka chuah hna lai i thil tuah lo dingin ka kham hna lai i an i rawknak ding tuah khawh mi poahpoah ka tuah lai. Cu caah Biaceihtu vialte hna zumhawk tlak Khrihfa si dingin kan sawnhna lai” a ti. - Ibid., b.7, ch.9. Sihmanhsehlaw Luther tazacuainak tuah a si hlan ah cun siangpahrang sinin kilvennak ca Mnan an upat lai i a inn him te a phanh hlan lo zeitibmanh in nan ti lai lo tiah siangpahrang nih cun thawng a thanhhna.DL 204.1

Biaceihnak ah ruahnak ai kalhmi phunhnih a urn. Pope aiawhtu le mingiatu hna nih Luther kilvennak ca kha zei ah rel lo dingin an i forh i, chankhat a liamcangmi John Huss bantukin meiin khangh i a vutcam cu Rhine tiva chojngahhlcnhding an ti. - Ibid., b.7, ch.9. Sihmanhsehlaw Germany bawi hna cu Luther ral sihmanh hna sehlaw biakam cia mi hrawh'han cu ramminchiatnak a si an ti i an hnatlakpi hna lo. Huss a thihnaknih khan vanchiatnak tarrpi a chuahter kha an i cinken peng i kha bantuk thil kha Germany ram chung le siangpahrang cungah tlunter ‘han kanduhlo an ti.DL 204.2

Siangpahrang Charles nih an khuakhannak ‘halo mi a theiii tikah vawlei cung dihlak nih zumhnak le rpatnak hlaw hmanh hna sehlaw bawi hna lungthin chungah domak hnun anhmuh awk a si a ti. - Ibid., b.7, ch.9. Luther ral pawl hna nih siangpahrang Sigismund nih Huss a ti bantuk khan ti ve dingin Luther zcng Khriiifabu kut chungah kaltak dingin siangpahrang Charles V cu an nawl. Sihmanhsehlaw mi zapi pumhkhawmhnak hmai i Huss nib an khihnak thir cincik he biakamnak rawktu siangpahrang a kutdong in a vun sawh mi kha a vun ruah ‘han tikah Charles V nih kei cu Sigisimund bantukin ningzak hmaisen in urn ka duh lo a ti. - Lenfant, vol. 1, P. 422.DL 205.1

Charles nih Luther biadik phuan mi cu timh ciammam tein a al. “A kan hringsortu tining i cawn dingin fekte inbia ka MnLah cang” tiah a ti. - D’ Aubigne, b. 7, ch. 9. Dinnak le biadik lam zawh ding hmanh i tim loin a hringsortu phungtu kha zul dingin bia a khiah. Apa le hna nih an rak zulh cang caah amah zong nih zaangfahnak urn hleng lo mi le sual thurhnamhnak, pope nawlngeihnak cu runven a duh. Cuticun a dirhmun a fehter chinchin i a pa le hna nih an rak hmuh bal lcmi ceunak kha a duh lo i an ti bal lani tuah zcng aa tim lo.DL 205.2

A tulio zongah hin an pi le pu tilling phung zulmi tampi an um. Pathian nih ceunak vun pe chap hna hmanhsehlaw, an pi le pu nih an rak ti lo caah anmah zong nih an ti duh hlei lo. Kan pi le pu hna chan ah kan um ti lo i, kan tuah ding le kan ‘uan ding zong an i kbat ti lo. Kanmah tein Pathian biadik kawl loin kan pi le pu tining kan zulh ve ah cun Pathian nih a dik a ti bal lai lo. Kan pi le pu ‘uanvo nakin kan ‘uanvo a ngandeuh. Kan roco ding mi ceunak kan hmuh mi ah hin ‘uanvo kan ngei i Pathian biadik in a hung chuak mi ceunak pekchap mi cung zong ah ‘ uanvo kan ngei.DL 206.1

Jesuh nih zumlotu Judah hna sin ah, “An sinah rak ra lo le biachim loin rak umninglaw cu an cungah sualmak a um hnga lo, sihmanhsehlaw a tu cu an suainak kha zeihmanh i silhnalh kbavhnak anngei ti lo” a ti ( John 15: 22 ). Luther hmangin hi Pathian thiam nih hin Germany siangpahrang le Bawi dang hna sinah bia a vun chim i Pathian bia ceunak a ceu lioah Pathian Thlarau nih a pum mi cu a sawm hna i cucu sawmnak hmanung bik a si. Hlanlio ah Pilat nih porhlawtnak le lar duh ruangah Vawlei Tlanhtu lakah a lungthin a khar i Felix nih biadik tlangau tu sinah “Pak kal chung law caanrem ka ngeih tikah kan kawh te lai” a ti. Agrippa zong nih “Fawituk in pei Khrihfa ah canter na ka zalh cu” a ti. (Lamkaltu 24:25; 26 :28) . Sihmanhsehlaw vancung in a hungchuak mi biacah cu an mer tak. Cubantukin Charles siangpahrang zong vawlei cung porhlawtnak le Policy ah a lungthin a pek i ceunak biadik cu hlawt dingin bia a khiah.DL 206.2

Luther cung i tuah to an i timhmi bia chawkvai cu hraun kipah thawng a thang i khuapi chung chuak lakin hlauhnak nganpi a chuahter. Luther nih hin hawikcm tanpi a ngeih hna i cu hna nih cun Rom cu a thurhhnomhnak a phuang ngamtu hna ah mipuar, mi leirawi hmang le biakam rawk hmangmi an si ti an theih caah Luther cu Rom kut chungah hamak le fahnak a in awk a si lo tiin lungtak tein bia an khiah. Bawi hrinfa tanpi nih kilven dingin bia an i kam. Mi tanpi nih siangpahrang biacah mi kha an soi i Ram nawlngeihnak tangah va luhnak langhtertu men a si an ti. Hmunkip ah ca an tar i mi cheukhat nih Luther sual an phawt i, cheukhat nih an ‘anh. Catar mi pakhat ah cunmifimpa biachim mi a biapi ngai mi, “Maw ram na van a va chia dah! Na siangpahrang cu ngakchia a si.” (Phungchimtu 10:16) . Siangpahrang le biaceihtu hna nih Germany ram punpuluk ah Luther lei’ ang mi an tarn tuk ti an theih tikah Luther hi ding lo ngai in an ti ahcun ram punpuluk ah buainak a chuak lai i siangpahrang ca zong ah ‘ ih a nung tuklai anti.DL 207.1

Sexony bawi Erederick cu Luther cung i a lungput taktak langhter lo in daiziar in a urn. Sihmanhsehlaw a thlite in a runven i, a kainak vialte le a ral hna cawlcangh ning a ngiat peng hna. Mi tanpi nih Luther an ‘anh ning an thup duh lo. Bawi ngan pipi, minthang mi hna le Khriiifa hruaitu ipa hna cu an inn an khat ‘hip tawn. Spalatin le bang nih cun, “Luther a lengtu hna cu an inn khaan nih a tlum hna lo” a ti. -Martyn, Vol.l, p. 404. Mi cheukhat nih cun minung a si rua lo hlah maw tiin an zoh. A zumhnak a zum ve lo mi hmanh nih a ziaza dinnak le a chia'ha thleidan khawhnak hrawhnak nakin thih hmanh a ngamhnak an hmuh tik ah an upat lo kho lo.DL 207.2

Luther cu Rom he remnak tuah dingin siangpahrang fa hna le milian fa hna nih an letn ‘han. “Biacaihnak le Khrihfa doh in zumhnak dang na ngeih ah cun kan ram in kan in ‘hawl lai i, him tein i vennak zcng na ngei lai lo” tiah an hro len. Luther nih cun “Thawngtha bia hi dohnak urn lo in chirn khawh a si lo. Cu caah ‘ibnak in maw tlaihkhihnak nih maw, Bawipa le a biadik in zeicadah a ka ‘hen lai? Pathian bia lavng hi biadik a si. Sihlah e, ka pum, ka thisen le ka nunnak ka pek deuh lai” a ti. - D'Aubigne, b. 7, ch.10.DL 208.1

A si kun ahcun siangpahrang bia hi ngai law zeihmanh ‘ih ding nan ngei lai lo an vun ti ‘han. “Siangpahrang nih maw, Bawi dang hna nih maw Khrihfa ziaza chia bik nih maw, ka rian'uamak hi an zoh i an ceih awk hi ka lungthin dih lakin a ren ko ka ti. Sihmanhsehlaw a dik le dik lo tahnak dingah thil pakbat a urn i cucu Pathian bia a si i hi lawnglawng hi an hman ding hrimhrim a si. Minung nih Pathian bia ngaih dah ti lo cu zeihmanh tuah ding an ngei lo. Cathiang he ‘archill a si mi ka chia'ha thleidan khawhnak hi zangennak in ka tuahter hlah u”. - Ibid., b.7, ch. 10.DL 208.2

An i ‘anhchan mi dang cu hi tin a leh hna “Siangpahrang nih a ka pek mi kilvennak ca cu hman lo zong ka hna a tla ko i hman lo in hlonh zong ka al lo. Ka takpum le ka nunnak cu siangpahrang kut ah ka pek. Pathian bia belte zeitik hmanhah siangpahrang kut chungah kapetal lai lo” a ti. - Ibid., b.7, ch.10. “Biaceihtuhna biakhiahmi bantukin i pek dingin ka lung a si ko, sibmanhsehlaw an biakhiah mi cu Baibal ca he ai rem awk a si a herh. Pathian bia le zumhnak he pehtlai in pope cu biaceihtu Council Nuaikhat nih bawm hna hmanhsehlaw Khrihfa kip hi pope bantukin anmah ca cio ah biaceihtu ‘ha an si cio ko” tiah a vun chirn chap. - Martyn, Vol.1, p. 10. Atu ahcun hawikom siseh ral hna siseh Rom he i rem ‘han ding cun kan i zuamnak cu santlai a si lo ti an lung a hung piang.DL 208.3

Luther nih khan a dctmi thil hmete zcng rak i tei ter sehlaw cu Setan le a ralkap nih an tei ko lai. Hbjleikirduh loin a um caah Khrihfabu nih luatnak an hmuh mi hi caanthar, caan ‘ha deuh thoknak ah aa cang. Luther cu biaknak dik le dib lo khuaruahnab a ngei i a dib a timi bantub um dingin ‘ihnab a ngei lo. Himi pabhat men nibhin vawlei cung le Khrihfabu a cul dih i a nun lio lawng si loin a ra laimi chanthar tiangin a hmun lai. A dirhmun a fek mi le ral ‘ha ngai in ai zuamnak hna cu amah bantukin a tuartu hna caan dongh tiangin ‘hawnnak thazaang a pek hna lai. Pathian ‘hawnnak le lianngannak nih cun minung fimnak a lcnh dih i Setan thil vialte zong a lcnh dih.DL 209.1

Luther cu siangpahrang nih a inn lei tlung dingin nawl a pek i hi theihtemak nih hin sual an phawtnak a vun zuih zau lai ti zong a hngalh. Khuadawm nih a kainak lam khuh hmanhsehlaw Worms khua a vun chuahtak ah cun a lungthin cu lawmhnak le thang'hatnak he a khat. “Pope raihau cu khuachia hrimhrim nih a congh, sihmanhsehlaw Khrih nih raihau awng cu a kauhter i Bawipa cu keimah nakin a ‘hawngdeuh ti phuang dingin Setan cu hnek a si”. - Ibid., b.7, ch.11.DL 209.2

Luther nth Worms khua a chuaktak bnu ah a dirhmun f ehnak Mia doh a si ti an palhsualnak hnga lo siangpahrang sin ah ca a kuat. “Min'hat ahmaw, minchiat ahmaw, thihnak ah maw, nunnak ah maw, zeizong vialte ah minung kan nunchan, Phthianbia dah ti lo cu, nabia ngai ding in timhcia in ka um, cucu Fathian nih a ka theihpi. Atu kan nun chung thil vialte ah zumbawk tlak ka umnak cu aa hnin lai lo. Hi vawlei cung hlawknak maw, lioheunak maw, khamhnak caah zeihmanh a si lo. Zungzal nunnak belte ah minung nih minung sin pumpeknak cu Pathian duhning a si lo. Cu bantuk pumpeknak cu Pathian biak tluk a si i zeizong vialte Sertu Pathian sin lawng ahpum i pek ding” a si. - Ibid., b.7, ch. 11.DL 210.1

Worms in a hung kir tikah cun khi ka a kal leinak in minih an rak bhang'hat deuh. Tlangbawi rian in phuah mi cu Khrifa hruaitu hna nih an rak oonglomh i, oozah lei hruaitu hna zong nih an rak conglomh ve. Siangpahrang nih phungchimnak nawl thlauh hmanhsehlaw phungchim dingin an sawm ‘han i pulpit cungah a kai ‘han. “Pathian bia hrenh dingin bia ka kam lo i zeitikhmanh ah ka hrenh bal lai lo” a ti. - Martyn, Vol. 1, p. 420.DL 210.2

Worms khua a chuahtaknak a rauh hlanah Roman Catholic hna nih siangpahrang cu nawlbia chuah dingin an lemsoi khawh ‘han. Hi nawlbia a chuah mi ah hin Luther cu “Setan hrimhrim, minung takpum keng tlangbawi angki fual aihpa” an ti. - D’ Aubigne b.7, ch. 11. Kilvennakca an pek mi caan a dih le cang ka, rian'uannak cbnghter ding, a hcbmanh nih an inn ah an tlunter lai lo i tirawl zong an pe lai lo. Ria in siseh, tiiilti nakin siseh, zapi tbeih inmaw a si lo ah a thlite in maw a hohmanh nih barih lo ding. Khua zei a umnak poah ah tlaih i biaoeihtu hna sinah ap ding, a bia ngaitu poahpoah thongah thlak ding, an inn lo zong chuh ding ti a si. Siangpahrang nawlbia chuahtu hi biaceihtu hna nih an hnatlak pi.A ca’ ialmi vialte hrawh ding, a hchmanh hi nawlpek mi bantuk a zul lotu cu hi bantuk hremnak bantukin hrem ve ding ti a si. Luther ‘ anhtu Saxony le bawidang hna zong Luther a kir hnu a rauh hlan ah Worms khua an chuah tak. Atu ah cun Rom mi hna cu an lung ai lawm ngaingai. Khrihfa Remh'hannak hualvan cu an hrenh kanh cang tiah an ruah.DL 210.3

Hi ‘ ihnung ngai mi caan ah hin Pathian nih a rian'uantu hirnnak dingah lam a vun hun piak. lam a kal lio ah ‘ha tein a zoh pengtu a urn mi, a dik le upat awktlak lungthin nih a hirnnak ding a timh. A thihnak dah lo nih cun Rum cu a lung awl ter ding a si lo. Chiandeih ka chung in himnak dang lam pakhat lawng a urn mi cu Luther kha thuh ding a si. Luther himnak khuakhang dingin Pathian nih Saxony bawi Frederick kha fimnak a pek. Hawikom ‘ ha hna bomh nakin Saxony bawi ral hna hmuh khawh lo nakah Luther cu an thuh. Luther cu lam a kal lio a hawi le he an i hlat deuh lio ah an tlaih i tipi chungah an kalpi i tlangcung urn thonginn lianpi ah amah te lawng a urn mi, Wartburg ralhau ah an kalpi diam. An tleih ning le an thuh ning a thlithup tuk caah Frederick hmanh nih can saupi chung khoi ka ah a urn kha a thei kho lo, hihi tisual mi a si lo i an i timhmi, an ti hrimmi a si. Luther umnak a theitbak lo ah cun a hosin hmanhah a phuang lai lo. Luther a him ko ti a theih cu a lung a tling.DL 211.1

~hal a hung chuak, furpi le favang a hung dih khuasik a hung tla i Luther cu thongah a tla peng ko. Thawng'ha bia ceunak cu a mit ding ko a lo, Aleander le amah lei ‘angtu hna cu an lung aa lawm tuk . SiLmansehlaw hihi a mit lai lo. Luther nihbiadik khonnak inn inmeiin ah a ti a rawn chuahmah lio a si, hlanlio nakin a ceu deuh lai.DL 212.1

Luther cu Wartburg, ralhau chungah him tein a urn. Buainak le hamak vun chuahtak khawh cu nuam a ti ko nain daiziar te i dinh peng cu a lung a si lo. Zeibmanh tuah lo i dinh sawhsawh cu rianhar a rak ‘uanmi le hamak a rak tong tawnmi hna caah cun nuam a ti lem lo. Unhar ngai in a urn lio ahhin Khrihfa dirhmun a mitthlam ah a hung lang i hnabei dong ngai in, “A va poi dah aw! A thinhunnak caan hmanung ahhin Bawipa hmaiah vangpang bantuk aa chong i Isreal chanhtu a hohmanh an urn lo” a ti. - Ibid., p. 9, ch. 2. Amah le amah a vun i ruat i zuamnak in hnulei kir ‘han cumiral chiapa ti an kapuh lai ti aphang. Amah le amah a thlahthlamnak le thathutnak a si lo ah rian'uan huam lonak lawng a ruah tikah aa mawhchiat. Sihmanhsehlaw cu lio caan zong ahcun mi pakhat nih ti khawh lo mi thil nifa tein a tuah i tlama tlinter. Acafung cu a chia sawhsawh bal lo. Aral hna nih kan daihter khawh ko tiin an i fak licah a um sawhsawh lo. A thekvak a ‘ha peng ko ti tongh khawhmi langhtemak an hmuh tikah an khuaruah a har. A cafung in ca tampi a ‘ ial i Germany ram chungah an phawtzamh len hna. A miphun caah biapi ngai mi thil a tuah. Biakam thar Germany holh. in a leh. Patmos in kumkbat chung dengmang Thawng'habia a thanh i cu lio caan i sualnak le palhnak zong a mawhchiat.DL 212.2

Pathian nib A rian'uantu, Luther hi zapi lak in a lak ‘hannak hi a ral hna thinhun nakin a humzual duh ca lawng ah si loin a biapi ngai mi a rian in daite dinhter a duh ca zongah a si fawn lo. Hi hna nakin a sunglawi deuh mi a phichuak hmuh a duh caah a si. Luther cu vawlei lei bowmhnak le mihna thang'hatnak lakin innka hrenh kanh a si i amah te lawngina lang lcmi tlang ah ‘hial a si. Cuticun hlawhtlinnak nih a chuahter tawn mi mah le mah i zumhnak le porhlawtnak in a luat. Luther cu ruahlo pi in hmunsang ah a van hlorh i cu hmun ah him tein a kal khawbnak dingah tuamak le ningzahnak he a timtuah ‘ban.DL 213.1

Mi hna cu biadik nih luatnak a vun phorh hna caah an lung aa lawn tuk i palhnak le hrutchihmi zumhnak thir cincik chah dingin Pathian hman mi hna kha an bhang”hat hna. Setan nih mihna i an ruahnak le dawtnak Pathian sinin pialter i cucu a rian'uan a fial mi hna minung cungah behter aa zuam. Cuticun mi hna kha zeizong vialte zohkhenhtu Kut kha zeiah rel loin thilri sawhsawh kha upatnak pek dingin a hruai hna. Hi bantukin thang'hatnak le upatnak a hlawh mi, biaknak lei hruaitu hna nih Pathian bochan locun zeihmanh tuahkhawh a si lo ti kha an phiih i mah le mah i bochan dingin hruai an si tawn. Aphi a hung chuak mi cu mi hna chia'ha thlendan thiamnak le lungthin kha uk i Pathian bia zoh loin anmah hruainak zohter an i zuam. Remh” hannak rian hi cu rian a bawmtu hna lungput aa thlahdorh ruangah “hanchonak a donhtawn. Pathian nih hi bantuk ‘ ibnung mi lakin Remh'hannak rian cu a ven lai. Pathian nih minung ruahnak men si lo in Amah bia hmangin rian'uan hna seh ti a duh. Mi mit cu biadik fiantertu Luther sinah a mer cang i zungzal a hmunmi Biadik ‘ ialtu simah mivialte hruai a si nak hnga Luther cu thuh rih a siDL 213.2