Dal 5—John Wycliff

Krifabu Rem'hannak hlan, caan zeimaw chungcu Baibal cauk tlawmte lawng a rak um, sihmanhsehlaw Pathian rah a bia cu a dihlak rawk ding cun a siang lo. Eaibal biadik cu a zungzal thuh ding a si lo. A rian'uantu hna chuahter dingin thir innkhar an tuah mi thonginn hmanh fawi tein a hung khotu nih cun nunnak bia ‘ emnak thirhri cu a chah khawh . Europe ram hmun dangdang ah Pathian bia cu rophum bantukin kawl dingin Pathian Thlarau nih Pathian Cathiang ah a hruai hna i Baibal catlap cu biatak tein an cawn. An hmuhmi ceunak ah zuihding in zei bantuk hmanh an tuar huam. Thil dihlak fiang tein hmu kho lo hna hmanhsehlaw caan saupi chung an rak thuh mi biadik cu an vun hmuh khawh. Pathian biacah kengtu an si bantukin palhnak hri nih a ‘em'awn hna chah i caan saupi chung palhnak saltang mi hna an luatnak thawngthanh dingin an chuak.DL 96.1

Waldenses hna nih anmah holh in Baibal an ngeih mi dah ti lo cu Baibal hi mithiamhna lawng nih an rel khawh i caan saupi chung cu zapi rel khawh a rak si lo, a tu ahcun Baibal hi anmah miphun holh in leh cio a si cang i ramkip a phan ve cang. Vawlei nibhin zantim a lonh cang i ram tampi ah hmelchunhnak khua a hung dei ve cang.DL 96.2

Kum zabu hleilinak (AD 1320-1384) ah England ramKhrihfabu Rerih'hamak zinglei arfi a hung chuak. John Wycliff ” cu Khrihfa Remh'hannak tlangau tu a si i England ram ca lawngah si loin Khrihfa ram vialte caah a si. Rom zumhning duh lonak a dohnak authawng cu zeitikhmanh ah a dai ti lo ding a si. Cu dohnaknihoxLmiphun, Khrihfabu, purrpak luatnak an hmuh khavhnak dingah fakpi i zuamnak ding lam a hun piak.DL 97.1

Wycliff cu a fim ngai i a caah Bawipa ‘ ih cu fimnak hramthoknak a si. Gollege a kai lioah biaknak lei aa zuam mi, mifim le cathiam kho ngai mi a si caah a min a thang ngaingai. Thil kaupi hngaih duhmi a si i midang thil cawn mi poah kha a thiam dih ve. Vawlei cung fimnak, Khrihfa phung le a bik in an ram cozah uknak a cawn dih hna. Cu liocaan i mi lungthin kalning a hngaih khawh caah an palhnak a langhter khawh. An ram phung le Khrihfa phung a cawn mi hna hi hmailei zapi nunning le biaknak lei luatnak a phun aa dang mi caah aa timhtuah chungnak a si. Pathian bia cu a hriamnam a si i siangim lei mi lungthin putning zong a hngaih caah aa ralrin i aa ven khawhnak ding ca zongah a si. A f im ca le a theih hngaih mi a tarn caah a hawikorr si hnaseh, a ral si hnaseh an ‘ ihzah i an upat mi a si. An ram hruaitu lak zong ah a langsar ngai i a hnu zultu hna zong an i uangngai. Aral hna an tlin lcmak le an hngaih lo ning a langhter tawn caah Khrihfa Remh'hannak zong hi an nihsawh ngam lo.DL 97.2

Wyclif f cu Cathiang hi college a kai lio in cawn hram aa thok. Cu lio ahcun Baibal hi hlanlio holh lawngin a rak um caah cathiam mi lawng nih biadik tikhor cu an hmuh khawh i cathiam lo mi hna caah cun khar a si. Culio caan thokin Khrihfa Rerh'hannak rian'uan hi a rak i tim cang. Cathiammi nih cun Baibal hi an rel, an cawn khawh i cu ka ahcun man loin zaangfahnak biadik cu an hmuh khawh ‘han. An cawnpiaknak nih hi bia dik hngalhnak hi a ‘hekter i midang kha Pathian sinah a hruai hna.DL 97.3

Wycliff nih Eaibal ca lungthin pe ngai in a rel tikah siangim a kai lio ah biatak te a rak i zuambantukin teimak chuah in a rel i a cawn. A tu ko rih ahhin cun amah ah zeimaw a bau mi a urn ko ti a theih i cucu cathiamnak le Khrihfa cawnpiaknak men nih cun a lung a awi ter kho lo. Baibal ah hlan lio a rak hmuh bal lo mi a hmuh. Cu ka ahcun, khamhnak khuakhannak le Khrih lawng hi mihrang ah halpiak Mno tu a si ti kha fiang tein a hmuh. Khrih caah rian'uan dingin aa pe i a biadik hmuh mi cu phuan aa tim.DL 98.1

Wycliff nih hin a hnu i Remh'hantu hna bantukin a hramthok ahcun khuazei lei panh ding ti hi a hngal ve lo. Rem ralchanh hi aa timhmi zong a si lem lo. Sihmanhsehlaw biadik ah a lungthin biatak tein a vun pek tikah cun annih chimnak hrau lo kho a si lo. Pope palhnak fiang chinchin in a hmuh i Baibal cawnpiaknak a uar chinchin. Rom nih minung serchom mi phung ruangah Pathian bia an hlonh ti a hmuh i Cathiang hi tlangfcawl hna nih an hlawt tiah ‘ih lo tein a puh hna i Ehital hi zapi sinah kan pek hna lai i Baibal cawnpiaknak hi Khrihfabu hruainak dingah a sangbik nawlngeitu a si awk a si a ti. Wyclif f cu thatho ngai in cawnpiaktu, phungchim thiam ngai mi a si i a phungchim mi le a nifa nuncan cu aa rem tuk mi a si fawn. Baibal a theih hngalhnak, chia le ‘ha thleidan khavhnak, a nuncan thiamnak, a ral'hatnak le zumhawktlak a sinak kha mi nih an upat i an bochan ngaingai. Cun, mi tampi hna nih cun Rom Krifabu chungah a ‘halo tuk mi sualnak an hmuh caah an zumhnak hmasa ahkhan an lung a awi lo i Wyclif f nih a vun kenmi biadik kha lunglawm tein an pom. Pope le a ‘hithruai hna nih anmah cawnpiaknak in Remh'hannak cawnpiaknak nih mi lung a ton deuh tiah an hmuh tikah thinhunnak in an khat.DL 98.2

Wycliff hi mi palhnak a hmu kho ngai mi a si. Rom nawlngeibnak in thil ningcang lo ngai in an hmannak hi ‘ iiphang lo tein a dotu a si. Siangpehrang caah tlangbawi ai awh in rian a ‘uan lio ahkhan pope nih England siangpahrang sinin ngunkhuai lak ding a tuah mi a doh i cu lawng si loin siangpahrang cungah nawlngeibnak ka ngei a timi zong a doh. Mi tampi hna cu pope thilhauh mi ah hin an lung a awi lo i, ramhruaitu hna zong nih Wycliff cawnpiaknak hi an pern deuh. Siangpahrang le upat awktlak mi upa hna an ‘ang’ i i biaknak sinah vawlei lei uknak nawl ka ngei a ti mi zong an doh i ngun khuai a hauh mi zong an pe duh lo. Cuticun pope nawlngeihnak cu England ramah fakpi in an doh.DL 99.1

Wycliff nih caan saupi chung a doh mi thil ‘ha lo ngaimi a dang thil pakhat a urn riii. Cucu Madicant Friar timi, pa lawnglawng i telnak Khrihfabu ti a si. England ram ah tampi an hung lut i ram miphun chaw le va le liamgamak cungah sunghnak le zatlaknak a tlunter. Seh lei rian'uannak, cacawnnak le nuncan ziaza hna a ‘umchukter lawng si loin ‘hahnen santlai ngai mi rian zong kha an nautat. Hi hna hi mi thathu an si i rawl hal in an vak i mi no hna kha an ziaza an hrawh hna. Hi hna nih hin phungki uranak ahumve dingin le phungki ah canter dingin an nu le an pa sianhnak um loin mino hna kha an lem. hna.DL 99.2

Hlanlio Roman Catholic Father pakhat nih fanu le f apa hna nih an nu le an pa hna cungah dawtmak le an tuah ding mi rian he pehtlai in Monastism cawnpiaknak hi, “na pa cu nan innka hmai ah bawk in zunngeih in ‘ ap in na nu nih cun na chuahnak a taksa le an cawmnak a hnuk hna an hmuhsak ko zongah, zohhmanh, cu hna cu na ketangah lamhchih law, Khrih sinah rianrang tein kal ko” tiah a ti. Luther nih “hi hna hi” minung lungthin keng lo mi ‘ ill a nung tukmi saram an si tiah a hnuah a rak ti bantukin an tale hna cu Khrihfa le minung nakin bawi puarhrang tuk mi le cenghngia rim an nam deuh i an lungthin cu an nu le an pa cung ah kah pathir tlukin a hak. - Bamas Sears, The Life of Luther, pp, 70,66. Cuticun pope hruaimi upa hna nih hlanlio Farasi hna bantuk in anpi le anpu phung zuHinak in Pathian bia cu zeihmanh lo ah an can ter tawn. Cuticun amu le anpa hna cu an fanu le an fapa hna he innehungkhar ah hmunkhat um ‘ i kho lo in umhar le ngaichia in an inn aheun an um ko.DL 100.1

University siangngakchia hmanh hi ram tlangbawi phungki nih an hlenkhawh hna i tlangbawi si ve dingin an lem tawn hna. Mi tampi hna cu an i ngaihehih tawn nain an ziaza a rawk i armu le anpa an ngaih an chiatter fawn ‘ung, cu lawng siloin rap nih voikhat a awhmi hna cu chuah'han khawh a si ti fawn lo. Nu le pa hna nih cun tlangbawi hna nih an fale an hruai hna lai ti an phang i University zong an kaiter duh hna lo. Sianginn kai an huam lo i sianginn hna cu an lawng deldul hna i lungder thaehia ngai in an um. Cathiammi zong an ‘umchuk ngaingai.DL 100.2

Pope nih an tlangfcawi hna hi minih sual ngaihtdiiam an hal ahcun ngaihthiamnak nawl a pek hna. Cucu a hnu ahcun sualnak hram ngarpi ah a hung cang. Tlangbawi hna nih tangka tam an hrnuh khawh ding a si ahcun zeiioantuk misual zong an sual an thlahpiak hna i cu nihcun sualnak phurphun a karhter. Sifak le mizaw hna nih cun amah tuar in an tuar cuahmah ka, zeicatiah an i thlcpbulnak phaisa cu tlangfcawi hna kut a phan dih. Tlangfcawi hna nih hihi nan tuah dingmi a si tiin an hro hna i a pe duh lo mi cu sual an phawt hna. Mi sifak kan si an i ti nain a dik loin phaisa an lak caah an rum chinchin. Aa dawh i a ‘ha ngaimi inn ngan pipi an sakmi le an cabuai cung rawl thawthaw an ei mi nih hin an ram sifahnak a karhter chinchin. Yn caan cu an i nuamh khawh chungin nuamh in, cu lio ahcun thil hal dingin mi an fial mihna cu mi zei rello mi, zeithei lo hna, phuahchommi tuanbia a chim khotu, pi le pu tuanbia chimthiam ngaimi, nibchuak said thiam lawngte an si i cuticun tlangbawi hna nih mi tampi an hlen tawn hna. Tlangbawi hna nihhin biaknak lei aa zuam ngai mi hna hi an duhduh in an hlen khawh hna i an biaknak i an tuah dingmi cu pope hi a sangbik nawlngeitu a si ti ruahter, mithiang hna thang'hatnak pek le tlangfcawi hna laksawng pek te hna hi vancung kainak dingah a zaa tukmi a si ti hi a si i cu hna cu i lunghmui ngaiin an zumhter khawh hna.DL 101.1

Cathiam le lungthin dik pu mi hna nih tlangbawi hna umtuning hi remh an i zuam lengmang nain an hlawh a tlingbal lo. Sihmanhsehlaw Wycliff nih cun tlangbawi hna umtuning dik lo mi cu f iang chinchin in a hngaih i sualnak a hrambongh i hi bantuk tiiiltuah ning a hman lani hi hrawh dih ding a si tiin thawng a tbanh hna. Cuthok cun minih thil umtuning an vun hngaih chinchin. Hi tlangbawi hna nihhin pope sualthlah khawhnak ‘ iket zuar in ram kipah an vahvaih. lio ahhin mi tampi hna nihcun sual thlahnak cu tangka in cawkkhawh a si lai lo ti zumhnak an ngei. Mi tampi hna nihcun sualthlahnak Fathian sin hal lo in zei caah Fan pope sinin sualthlahnak kan hal ti vun ruah khawhnak zong an vun ngei hna. Mi tarrpi hna cu tlangbawi hakkhauhnak ruang i mi thil hramhram loin chuh an hmannak nihhin an lung a lavmh ter lo. “Fan tlangbawi le rian'untu hna nih khenser bantukin a kan ei dih lai. Fathian nih a kan chanh a hau ko, cutilocun kan thi dih lai” an ti. - D'Aubigne, b.17, ch.7. An hakkauhnak khuhnak dingah hi thilhal i a vak mi tlangbawi hna nihhin Jesuh le a zultu hna zong kha mibawiihnak in pei khua an sak ve ko kha tiah an ti ve hna. Hi ti an chim ruangah anmah le anmah hliamnak a chuahter. Mitanpi nih Baikal ah zeitiset in dah a urn ti theihhngaih a duhter chinchin hna i cucu Rom duh lo ngaimi a si fawn ‘ling. Mi thinlung cu biadik hrampi ah a hruai hna i cu thengte cu Rom Khrihfabu nih thuh aa timh mi cu a si.DL 101.2

Wycliff nih tlangbawi hna he bia ainak chuahter a duh si loin mi hna nih Baikal cawmak le Baikal a kan petu leiah an hna an chit khawhnak dingah tlangbawi hna ralchanh incaa ‘ ial. Sual ngaithiamnak le Khrihfabu in chuah khawhnak nawingeihnak hi tlangbawi hna nakin pope nih a ngei hlei lo. Fathian sualphawtnak ka cungah a tlung tiah amah hrimhrim nih a chim dah ti lo ahcun mi zeihmanh Khrihfabu in chuah khawh an si lo tiah a ti. Thlarau lei le vawlei lei nawlngeihnak pope nih a rak dirh mi a ngan tuk mi thlarau le pumsa thongza tampi thongah a thlak hnanak theihpiaknak hlei in hmual a fak deuh mi lam Wycliff nih a ngeilo.DL 102.1

Rom nih mirang siangpahrang nawlngeinak kha chuh a timh ‘han caah Wycliff cu, siangpahrang nawlngeihnak rungveng dingin auh a si ‘han. Amah hi siangarhrang aiavhtu rian pek a si i Netherlands ah kumhnih a urn cang i cu chung ahcun pope nih riantial i a thlahmi hna he i chonhbiaknak an ngei lengmang. Cu pimah France, Itally le Spain Khrihfabu hruaitu hna he bia i ruah ‘ inak an ngei tawn. England ah rak urn sehlaw cu a lenglei in hmuh khawh lo mi Khrihfabu chung a urn mi, a theih khawh lo ding thil tampi hna hi a thei bnga lo. Netherland a urn lio ahhin hmailei caan i a tuah dingmi thil tanpi zcng a hmuh. Pope nih a fialmi hna Hour ka in an lungthin le an thiltenh mi an lungthlitum dikmi tanpi a hmuh. England a hung kir tikah hin, a cawpiakmi hna kha langhhngan ngaiin le thatho ngai in a cawnpiak hna i Runpathian hna cu thil hngamak, uanthlamak le hlennak hna an si tiin thawng a thanh hna.DL 103.1

A ca'ial mi pakhat ahcun pope le a tangka kholhpiaktu hna kong hi tiin a ‘ ial: “Bawipa zanriah le Thlarau lei caah tiin kan ram i sifak santlai lo eidin awk le siangpahrang tangka tanpi kum chiar tein an thiar lengmang mi hi mah le mah i rumtemak thil f ihnung a si. Khrihfa ram punpuluk nih an hnatlakpi hna i hi lamdik lo hi an zullpi hna. Kanram nih hin suitlang tanpi hei ngei sehlaw a hohmanh nih hi tlang hi tawng loin vawlei lei tlangbawi tangka kholh piaktu, mi-uah pa nih hei la tawn sehlaw caan tlawmte chungah aa lak dih ko hnga. A hakkauh tuk caah kan ramphaisa vialte a thiar dih. Fathian chiatserhnak dah ti locun zeilmanh kuat ‘han ding a ngei lo”. - John lewis, History of the Life and Suffering of J.Wycliff, p. 37.DL 103.2

England ah a hungkir hnu a rauh hlanah siangpahrang nih Lutterworth ah tlangfcawi rian a pek. Hi nihhin biadik kha zeibmanh ‘ ill loin a rak phuanngamnak ahhin siangpahrang a thin a hun ter lo ti a langhter. Wycliff nih an ram biaceihnak kal ning le an ram pumpuluk biaknak hi a pungsan a remh khawh ngaingai.DL 104.1

Wycliff cu a rauh hlanah pope khuari nih a vun tllrh. Pope nih nawlbia pathum a chuah i England urn University, siangparhrang le bishop hna sinah a kuat. Hi bantuk a hmaan lomi zumhning cawnpiaktu a ran khawh chung daihter dingin nawl a pek hna. - Augustus Neander, General Hitory of Christian Peligicn and Church, Period 6, Section 2, pt 1- par. 8. Bishop hna niheun an i hngahhlang tuk i nawlbia chuahmi an sin a phanh hlanah Wycliff cu a kong lawng ceih dingin an kawh. Sihmanhsehlaw ramchung nawl a ngei ngai mi siangpahrang fapa pehnih nih biaceihnak inn tiang an zulh. Mi tanpi nih biaceihnak zunginn cu an kuih i an lut, an chuak luih len hna. Bishop nih an ‘ ih caah Wycliff cu dai tein an kirter ‘han. A rauh hlanah bishop hna nih Wycliff hrem dingin an forh lengmang mi, Edward Siangpahrang cu a thi i Wycliff a rak hrem tawntu cu siangpahrang ai an rofhter.DL 104.2

Pope nawlpek cu England ram a phan i Wycliff cu tlaih i thongthlak ding in al kbavh. lo mi nawlbia cu a cungah an khinh. Cucu thingah ‘an in khangh ding a si. Wycliff cu Rom phuhlamnak tuah ding lawng a bau ko cang. Sihmanhsehlaw Genesis 15:1 i, “~ih hlah, keimah hi na phaw dahkaw ka si” a titu nih khan a rian'uantupa hrang ah a baan a vun samh. Thihnak a urn, Remh'hantu si loin thihnak degree a petu pope Greory XI tu kha a thirni cu a si. Wycliff biaceihnakngei dingin a rami biaknak lei hruaitu hna zong an i ‘bek dih.DL 105.1

Khrihfa Remh'hannak tluang tein a kal ‘han khawhnak hnga Pathian nih lamdang a ser ‘han. Pope Gregory a thih caah a thlengtu ding a har ngai. Pope pahnih hmunrolh an i cuh. Palh kho lomi ka si aa timi hna nawlngeihnak duh ruang i aa do cuahmah mi pahnih hna nihhin a lei ahcun nawl ngeihnak kha an hal. Cuticun an pahnih in keimah leiah ‘ang u, tiah zumh awktlak Khrihfa mi hna cu an sawn len hna i a duh lotu hna cu chiat an serh hna i a bawmtu hna cu vancung ah laksawng kan pek hna lai tiin bia an kamh veve hna. Hi bantuk thiil a hung ummi nihhin pcpe thibtLkbawhnak fakpiin a zor ter. Ehhnih karlak, pakhat le pakhat an i dohnak ahhin an tuah khawhmi poah an tuah. Hi buainak nihhin Wycliff zong caan tawite chung cu dinhnak caan a hmuh phahter ve. Pakhat nih keimah hi pope ka si a ti i pakhat ve nih keimah hi pei pope ka si cu tiin chiat anni serh. Ehkbat lepakbatanialithLsaachuahnak tiang a phan. Krifabu chungah sualnak le thangchiatnak a karh. Culio ahcun Lutherworth khua, daite aa dinhnak hmun in Wycliff nih aa uangthlar ngai mi pope mertak in daihnak Bawi Jesuh lei lungthin pe dingin mi hna kha biatak tein a sawm hna.DL 105.2

Khrihfabu chungah i “hemak a hung urn tikah cun i siknak, rem lonak le ziaza rawknak a chuak i mi hna nib pope a sinak taktak an vun hmuh i Remh'hannak caah lam a sialpiak ‘han. Wycliff nih, ” Pope hna an i `hennak ‘hennak timi cauk fate a chuah i hi tlangbawi pahnih hna nihhin pakhat le pakhat Khrih dotu na si tiin sual an i phawt veve nak hi biadik an chim maw chim lo vun ruat hnik u tiah mi hna kha a sawm hna. Pathian nib mi ‘halo tuk mi kha cu bantuk tlangbawi pakhat lawng ukter ding kha a ing kho ti lo i tlangbawi pahnih hna kha a ‘hen ter hna. Cuticun mi nib Khrib min in an pahnib in fawi tein tei khawhnak dingah” tiah a ti. - R. Vaughan, Life and Opinions of John de Wycliff , Vol.2, p. 6. Wycliff nih a Bawipa bantukin Thawng'habia cu mi sifak hna sinah a chim. A umnak Lutterworth lawng i Pathian biadik phuan cuadi a riam kho lo i England ram dih lakah Thawng'habia cu vorh a duh. ha tinhmi rian a tlamtlinnak ding ah phungchimtu bu a ser i cu hna cu mi tluangtlam, biaknak lei i aa zuam ngai mi, thildangnak in biadik a duh deuhmi an si. Khuapi chung, larrpi, chawdawmak hmun, inn le inn karlak, hmunkip ah Pathian Thawng'habia an cawnpiak hna. Pitar, putar, a zaw mi le sifak santlai lo mi an kal hna i Pathian Thawng'habia cu an cawnpiak tawn hna.DL 106.1

Wycliff cu Oxford ah Pathian bia cawnpiaktu professor a si. Cu hmun ahcun Pathian phung a chimh tawn hna. Siangngakchia hna kha Pathian biadik biatak tein a cawnpiak hna ruangah Thawng'habia doctor tiah min an pek. A rian biapi bik cu mirang bolh. in Baikal lehpiak hi a si. A ca’ ial mi pakhat ahcun Patiiian rian'uamak dingah a sunglawi tuk mi Baikal hi ka leh lai i mirang ram urn mikip nih anmahhoik tein an rel khawh lai ti hi a si.DL 106.2

Sihmanhsehlaw a rian'uan cu ruah loin a mak. A rian'uan a hran tuk hleiah a ral hna nih bnabnawhnak an pek lengmang caah kum sawmruk a tlin hlan in a taksa nih a tuar lo i tar acuna loin a tar ngai i ‘ ihnung ngaimi zawtfahnak nih a tlaih tikah tlangbawi hna cu an lung aa lawn tuk iatu ahcun Khrihfabu a kuaiter tawn mi kha aa ngaihchih ‘han cang lai ti ruahchannak he a khaan chungah an va kal. Khrihfabu in an vun kulh i, “Na thi cang lai, na thilsual tuahmi vialte i ngaichih law na kan thangchiatnak le na kan mualphohnak vialte kanmah hmuh ah na bia i let dib” tiah an ti. Wysliff nih cunholh lo tein anbia cu angaih i a zohkhenhtu hna kha “Ihkhun in vun ka tung u” a ti hna i aa ngaihchihnak nakin a pawng i a dirmi hna cu saupi a zoh hna i anmah hna a rak thirter thluahmah lengmang mi aa hnin sai lo aw thang ngai in, “Ka thi lai lo, ka rung lai i tlangfcawi hna an tuahmi thil ‘halo vialte thawng ka thanh ‘han lai” a ti.- D’ Aubigne b.17, ch. 7. Ih khaanchung i a urn mi tlangfcawi hna nih ningzak le khuaruahhar in rianrang tein an chuah tak.DL 107.1

Wycliff cu a chim bantukin a dam ‘han. Rom ralchanhnak ding hriamnam ‘ha bik, Pathian nib Thlarau lei thongtla mi an chuabnak ding, lungthin mui mi hna a ceu tertu, mikip nih Thawng'ha bia an pcrnnak ding i a pek mi Baibal cu a chungkhat sahlawh rualchan hna nih an ngeib hlantiang in a nung. Hi rianlim khawhnak ding a dawnkhan tu thil nganpi a urn. Wycliff cu a ngan a dam set lo i hi rian'uan kho dingin sau ka rung ti lai lo ti a hngafh i, a ton ding mi ralchanhnak zong a hmuhcia dih. Sihmanhsehlaw Pathian bia a kamh mi nih lung'hawnnak a pek i lungdong lo tein hmailei ah kar a hlan chinchin. Abiapibik mi hi a rian'uan dingin Pathian nih a hleikhun in fimnak, thiltikhawhnak khat ko in le hmuhton mi tampi ngei in him tein a zohkhenh. Khrihfa ram vialte kha hnahnawh luritnak nih a tlak hnawh lioah khan Wycliff cu Lutterworth ah a urn i, lenglei buainak kha zei poi loin aa thimmi a rian cu a peh zulh thliahmah ko.DL 107.2

A hmanung bik ahcun mirang holh in a hmasa bik Baibal lehnak a rian cu a lim cang. Pathian bia cu England ah rel khawh a si ve cang. A tu ahcun Wycliff nih tbongtlak maw, meikhanghmaw a ‘ill ti lo. Amit ti lo dingmi ceunak cu mirang hna kut ah a chiah cang. Wycliff nih a rarami hna sinah Baibal a pek hna nak ahhin raldohnak hmunah teinak le hlawhtlinnak sangbik an hrauh mi nakin sualnak le hngalh lonak ‘em'awntu thirhri tarn deuh in a chah khawh i a ram kha tarn deuh in a luatter i sang deuh ah a cawiter.DL 108.1

Culio caan ahcun seh in canamnak an rak hngalh rih lo caah Baibal cauk tampi a karh khawhnak dingah duhsah te le thaba ngai in rian'uan a rak si. Baibal ngeih duhmi an tarn tuk caah mi tampi hna cu Baibal ca cu an kut in ‘ial dingin rian an i pe len hna. Cuticun har le fe tein Baibal caw duhtu hna cu an cawk ter hna. Mirum hna nihcun Baibal hi a uk ningpi in cawk an duh i mi sifak hna nihcun a cheuchum te lawng le innchung khar tanpi hna nihcun i 'awn dingin an i cawk. Cuticun, Wycliff Baikal cu inn kipah anngeihcio.DL 108.2

Hlanlio ahcun Patiiian zumhding an tuahmi poah an rak zulh ko nain an tuah tawnnak chia'ha thleidannak hmangin mah tein khuakhingkhaknak zong an theih ve cang. Protestant cawnpiaknak cu Wycliff nih a cawnpiak hna. Khrih zumhnak thawngin khamhnak le minung si loin Baikal lawnglawng hi a palh kho lo mi a si. Phungchim dingin a fial mi zong an phawt ‘hiam hna i cu rian cu a hlawh a tling ngaingai. Atu ahcun England ram urn zatceo nih zumhnak thar cu an zumh ve cang.DL 109.1

Baikal phawtzamhnak nihcun Khrifa hruaitu hna an thin a phanter. Atu ahcun Wycliff nak in thilti kho deuh dohawk an ngei. Hi dohnak dingah an hriamnam ngeih cu hmantlak an si lo. Atu le bang ahcun England ramah Baikal zuar khapnak zeihmanh a urn ti lo i hlan lioah anmah holh in Baikal a rak um bal fawn lo. A neh hnuah hi bantuk phung hi ser a si i har ngai zulh dingin an hnek hna. Cu hlanah tlangfcawi hna nih khap an timh ko nain Pathian bia phawtzamh dingin caan rem a um.DL 109.2

Pope le hruaitu hna nih Remh'hannak au aw cu a thli tein daihter an i tim ‘ban. Wycliff cubiaceihnak bmaiah voithum a dir i zei tihmanh in an ti kho lo. Ahmasa bik ah cun a ca’ ial mi cu bishop hna nih zumhnak pial a si an ti. Siangpahrang Richard. II, mino te nih a ‘anpi hna i siangpahrang nih zumhnak thar a zummi poahpoah thong ah thlak dingin nawlkia a chuah.DL 109.3

Wycliff nih parliment ahazua khan. Ral'ha ngaiin tlangbawi hna cu taza a cuai hna i Khrihfabu nih thil ningcang loin a tuah mi vialte Rarih'han dingin a hal. Pope le a ‘hithruai hna awlokdxng tein a langhter i a ral hna cu an buai. Wycliff a hawikom le bawmtu hna cu pope lei ‘ ang dingin an hnek hna i a tuah cun hawikom ngei lo mah te lawngin siangpahrang le tlangfcawi ‘ang'i mi hi a tei kho bal lai lo tihi zapi zumhning a si. Sihmanhsehlaw tlangbawi hna nih Wycliff cu an tei kho lo. Wycliff a zu a khanminih parliment cu a hliphlauh i hrem dingin nawlpek mi cu a hrawh ‘han i Rem'hantu cu a luat ‘han.DL 110.1

A voithumnak cu siangpahrang ramchung Khrihfabu a biaceihnak sangbik hmai ah dir ding a si. Hi ka ahhin cun kalsual i puh mi hrangah cun zawnruahnak zeihmanh a um ti lo. Atu ahcun Rom a cawlcang ve cang lai. Wycliff i Rerfihannak cu a dih ko cang lai tiah tlangfcawi hna nihcun an lungthli te cun an zumh ka. An i tinhning in thil a tlam a tlin ahcun Wycliff nih cun a zumhnak cu chiatserh in a hlawt lai, a si lo lemeikhanghdinga si ka cang tiah anti.DL 110.2

Sihmanhsehlaw Wycliff nih a biachim mi cu a let duh nemmam lo i a biachim zong aa pheh duh lo. Ral ‘ha ngaiin a cawnpiak mi hna a thawh'han i a report tu cu a al lengmang hna. Amah le amah aa hmuhnak, a dirhmun le thil a vun si tertu hna, chia ta in a bia cu anmihlennak le a hmaan bantuk an ruah i a bmaan ‘ung lomi vialte kha zungzal biadik cuai a vun thlaipiak hna i, dik lcmak nih a lerh tuk. Biaceihnak khaan cu Ihiangthlarau thiltikhawhnak in a khat i biangaitu hna cu Pathian bia nih a ‘em hna i an ‘hutnak in tho dingin ‘hawnnak ngei lo ko an lo. Wycliff phungchimmi nihcun Pathian thalkah bantuk in an lungthin a va chunh. Zumhnak dik lo an puhnak cu al hau loin anmah cungah a vun cheh ‘han. An dik lonak hi zeibantuk phuangngam dingdah an si? Rurnnak dingah a si ko lo maw? Pathian vel cu chawlehnak ah an hmang ko lo maw? “Nan doh mi hi a hodah a si nan ti? Thi dengmang mi putar maw? Si hlah! Biadik pei nan doh hi. Biadik nanmah nak i a ‘hawng deuhmi nan doh hi biadik nih an tei hna lai” a ti. - Wylie, b. 2, ch. 13. Hi bia a chimdih hnuahbiaoeihnak khaan chungin a chuak i a hohmanh nih an tong ngam lo.DL 110.3

Wycliff rian cu a dong dengmang cang. Biadik a dir pinak a phuan mi cu a thlah deng cang. Sihmanhsehlaw Thawng'habia ‘anh in voikhat cu a rak dir ‘han te lai. Atuahcun biadik cu diklonak hmun hrampi bik in phuan a si lai. A tu ahcun a konglam ceih dingin Rom khua ah ra dingin an kawh. Cu hlan ah mithiang thisen tarrpi an luanter cangi, Wycliff zangnihnahcaahzeitlukhardahasi lai ti hi a hngalh ko. Sihmanhsehlaw kal hrimhrim aa tim. Amah belte cu a zeng i a kal kho lo. Rom khuapi hna nih a awthawng theih lo ding cu va si kaw, sihmanhsehlaw catu cu a ‘ial khawh. Ca'ialnak in a aw a theihter khawh hna cu aa tinhning a si. Aumnak hmun in pope ca a kuat. A cakuat cu Khrihfa biachuak dik pope ‘ ihzahnak zong laughter hmanhsehlaw pope ai uanthlarnak le a lianngannak chimhhrinnak fak ngaimi a si. Hi bantuk in aa ‘ ial: “Ka zumhnak mikip sinah ka theihter khawh hna caah ka lung aa lawm. Rem bishop sinah ka theiter caah kaa lawm khun, ka zumhmi hi a dik ti ka theih, nangmah zongnih a dik na ti 'han lai ti hi ka zurh ko, a dik lo i a palh a si ahcun zunhnak dik cu remh ko seh”.DL 111.1

A hmasa bikah Khrih Thawng'habia hi Pathian nawlbia tling mi a si ti ka zumh. Midang vialte hna nakin vawlei cung Khrih aiawhtu Rom bishop nih hi Thawng'habia zuih hi a ti ding hrimhrim a si tiah a ruah. Khrih a zulltu hna lakah lianngannak cu vawlei sunpamak le upat ‘ihzahnak ahhin aa tel lo i Khrihnuncan le ziaza fel tein zulh hi a si deuh. Hi vawlei cungah Jesuh Khrih a urn lioah khan mi sifak bik a si i vawlei uknak le sunpamak hna cu zeiah a rel lo i a hlcnh dih.DL 112.1

Khrih ah zumhawktlak a ummi, mi zeihmanh nih pope maw, mithiang hna maw a hohmanh an zulh awk an si lo. Bawi Jesuh Khrih lawnglawng hi an zulh awk a si. Piter le Zebedce fapa hna nih Khrih cawnpiaknak si lcmi vawlei surpamak an duh i Khrih thin an hunter. Cucaah cawnpiaktu zong va si hna hmanhsehlaw cu bantuk palhnak hna cu an zulh awk a si lo.DL 112.2

Pope nih vawlei cung nawlngeihnak le uknak hna hi a kal tak awk a si. Cu lei hoih cu a kuttang rian'uantu vialte zong zulhding in a forh awk a si. Khrih le hleikhun in a zultu hna nih an ti bantuk khan. Cu caah hi ka chimmi ahhin ka palhnak a um ahcun ka palhnak remhding in toidomak he ka ap, a herh ahcun thihnak tiangin ka duhning bantuk in hei si kho sehlaw cu keimah hrimhrim hi Rom bishop hmaiah dir hi ka saduhthah tuk mi a si. Sihmanhsehlaw Bawipa nih rem a ti lo, minung bia nakin Pathian bia ngaih deuh dingin a ka cawnpiak.DL 112.3

A ca’ ial cbnghnak ahcun hi tin a chim, ” pope Urban VI -pope a sinak thokin Pathian nih a lungthin a vun ‘hangh i amah hrimhrim le a ‘hithruai vialte hna nih Bawi Jesuh Khrih nuncan le ziaza bantuk tein an zulh khawhnak ding le cu bantuk an urn i zumhawktlak in mi an cawnpiak khawh i mi hna zong nih an untuning an cawn khaya venak dingah Pathian sinah thlacamhna u sih” tiin. - John Foxe, Acts and Monuments, Vol. 3, pp. 49,50.DL 113.1

Cuticun Wyclif f nih pope le a Cardinal hna Khriia numemnak le toidomak a chimh hna tikah anmah lawng si lo in amah aiawh in a rian ka ‘uan aa timi vawlei cung Khriiafa vialte hna an Bawipa nuncan le anmah nuncan aa darning kha a hmuhsak hna.DL 113.2

Wyclif f nih biadik fek tein aa tlaih peng nak nih hin a nunak tiang a liam ter khawh ti hi a hngalh peng. Siangpahrang, pcpe le bishop hna hi a thihnak tlinter dingin an hna a tla ‘ i hna. A rauh hlanah mei in khangh days a si. Sihmanhsehlaw a ral'hatnak cu aa hnin sai lo. Martar dingin lamhlatpi kal len a herh lo. Khrih Thawng'habia hi ruamkai ngaiin bishop hna hi va chim hna u lawmartar thihnak nihcun an tlolhbal hna lai lo. Aize! Nun ko ‘ung ahdaiziar inmaw ka urn kun hnga! Naisai, a har i a fak tukmi hremnak ka cungah tlakter ko hna seh. Cu hremnak cu ka hngak ko.- D’ Aubigne , b.17, ch. 8.DL 113.3

Pathian nih a rian'uantu cu a huhphenh. Biadik ‘anh in a nunchung ral ‘ha ngaiin a dir i a nunnak cu zeitik caan poahah liam kho mi sihmanhsehlaw a nunnak cu a ral hna kutin a liam lai lo. Zeitik caan hmanhah a nunnak himter aa timbal lo. ABawipa cu a zohkhenhtu a si. A ral hna nihcun duhchung hrem khawhding dirhmun a umlio zongah Wyclif f cu a ral hna kut phak loah a chiah. Lutteworth biakinn ah Bawipa zanriah phawt a timh lai teah a tlu i a zenhnu, a rauh hlanah a nunnak a liam.DL 113.4

WydLiff rian hi Fathian nih a pek mi rian a si. Biadik cu a kaa ah a chiah i cu biadik cu midang hna sinah a va chim chin khawhnak dingah Pathian nih vengtu a chiahpiak. A nunnak a huhphenh i a lianngan ngaimi Remh'hannak hranpi fek tein a bunh hlan lo Fathian nih a rian'uan kho dingin nun khuasaunak a pek.DL 114.1

Wycliff hi caanmui lioah a hohmanh nih an rak bawm bal lo. Amah hlanah hi bantuk rian'uantu zong an rak urn bal lo. Cu caah zohchunh awk le bngatnak zeihmanh a ngei lo. Tipil petu Johan bantukin upa vo rian'uan dingin kawhmi a si i a ra lai mi caanthar caah tlangautu a si. Abia kalpi mi ningcang hi a thuk i tlam a tling. Amah hlan i Remh'hannak a tuahtu hna zong nih hi hlei hincun ti mi dang an ngei lo. Ahnu kum 100 hrawng zongah khan an phan kho lo. A hrambunh mi a lungphun cu a kau, a thuk, a fek i, a hnu a hung chuakmi Remh'hantu hna zong nih remh'han ding zeihmanh an ngei lo.DL 114.2

Teinak ruangah conglawmhnak in an hman tawnmi Rom rangleng chungah saupi an ‘ernchih mi hna an chia'ha thleidan thiamnak le f imnak in luatnak a petu cu Baibal cerhti a si i cucu Wycliff nih a rak thokmi cawlcanghnak nganpi a si. Hi rian hi kum zabu hleili hrawngin nunnak ti bantukin a luangmi thluachuahnak cerh a si. Wycliff nih Baibal hi Pathian duhning langhter tu, thaw a chuahhnawh mi a si i zumhrak le thiltuahsernak dingah a tlingmi phung a si ti lungaw’ awm lo tein a pcm. Ran Khrihfabu hi a palh kho lani nawlngeitu Pathian bantuk a si i a cawnpiaknak le phunglam kum thongkhat ah rak dirh cangmi a si i upatnak he lungaw'awn lo tein pan ding a si tiin fimnak a rak cawn cang. Sihmanhsehlaw a thiangmi Pathian bia ngai dingin hi vialte hna hi a mer tak. Hihi minih pan hna seh ti a forhnak bia a si. Khrihfabu nih pcpe hnangin phungchim loin Pathian bia hmannak lawngin phungchim awk a si tiah thawng a thanh hna. Baibal hi Pathian duhning, a tlamtling mi langhnak lawng a si lo. Asinain Thiang Thlarau lawng nih Baibal cawrpiaknak a chimfianh khawh. Cucaahmikip nih amah ca hrimhrim ah cawn ding rian an ngei ti kha a cawnpiak hna. Cuticun mi lungthin hna cu pope le Rom Khrihfabu in Pathian bia ah a mer ter hna.DL 114.3

Wycliff hi Khrihfa Remh'hantu hna lakah a min a thangbik mi a si. A fimthiamnak a kau, a khuaruabnak a thuk i, biadik a ‘anhnak le biadikaphuanmak ahhin ‘ihphang lo tein ral'ha ngai inadirpengmi a si. Ahnuinahungchuak mi amah a tluktu hi mi tlawmte lawng an si. Mi nunthiang a si i a cawmak le a rian'uamak ah thabat hngal loin teinak chuahin a ‘uan peng mi le a cawng pengmi a si. Wycliff cu a rian'uannak ah a thurhnawm lo mi dinnak, zumhawktlak sinak le Khrih dawtnak langhter zungzal in cucu Remh'hannak hmasa bik nuncan a si. Hi lio caanah fimnak leiah muinak le ziaza rawknak a urn ko nain hi vialte hna lakin aa fimtawl kho.DL 115.1

Cathiang nih mi lungthin a thlen khawhnak hi Wycliff nuncaan ah a lang. Hi dirhmun iurna khawhnak zong hi Baibal ruangah a si. Baibal nih biadik theihngal kho dingin a khuaruahnak lung a vun thawhter i thazang thar a hungtlung fawn. Baibal nih ruahnak lungthin a kauhter, theihhngalh khawhnak a ‘hawnter i a dik le dik lo theihthiamnak zong flam a tlinter. Thil dang nih an ti khawh lcrni Baibal cawnnak nih lungthin theih hngalh khawhnak le duhnak a san ter. Thil tinhmi ngeihnak, khuaruah thiamnak, ral'hatnak le intuar khawhnak a fehter. Nuncan a thianter i khuaruahnak zcng a thianter. Baibal hi biatak te le thatho ngai in cawn tikah a cawngtu lungthin le Pathian lungthin aa peh i, vawlei cung fimnak i a cawnpiakmi bantuk nih a ser khawh lo mi fimnak le khuaruah thiamnak, thil zeizong ah a “habik le a sangtuk mi dirbhmun ah mi hna cu a chiah hna lai. Salm ca’ ialtu nih, “Na bia nih ceunak a pek i tbeihhngalhnak a pek” tiah a ti (Salm 119:130).DL 116.1

Wycliff nih zumhnak a rak cawnpiak mi kha a karh cuahmah i a hnu zultu, Lolland le a hawile hna nih England ram lawng si loin ramdang ah Thawng'habia chim dingin an kal. Anmah hna hruaitu, Wycliff nih a thihtak ‘ung hna i Thawng'habia cu a hlannak in tuamak le lung'hawnnak he biatak te thazaang chuah in an ‘ ang i mi tampi nih an cawnpiaknak cu an ngaih i upat awktlak mi tampi hna le siangpahrang nupi tiangin an cawnpiaknak cu an pom i an lung aa thleng. Hmun kipah mi nuncan ning cu a danter phah caah siasal biaknak he aa pehtlai mi Rom Khrihfabu thil vialte cu an biakim in an hlonh dih. Sihmanhsehlaw a rauh hlanah Baibal lawng hi kan hruaitu a si awk a si ti a chirangamtu hna cu hremnak thlipi nih a den ‘han hna. Mirang ram siangpahrang hna nih an nawlngeihnak a kauh khawhnak deuh dingah Rom sinin bomhnak a hal. Cikkhat te ah Khrihfa Rsnh'hantu hna cu an hrem hna. Mi zei an si zongah Thawng'habia a zultu hna cu meikhangh ding a si ti hi England ramah a hmasa bik hrermak tuanbia a si i martar in an thah thluahmah hna. Biadik a ‘anhmi poah cu an hrem hna i hauleng ah an chuah hna i an ti khawh umchun mi cu Sabbath Bawipa hna theih ah an ‘ah ai thawngphakter hi a si. Krifabu ral le ram rawknak chuahtertu ah an puh hna i an kawl len hna nain Thawng'habia cu hmunking ah an phuan ‘hiam'hiam. Azeimaw chel ahcun mi sifak inn ah domak an kawl i ramlak lungkua chungah an i thup tawn.DL 116.2

Hremnak cu a zual chinchin ko nain zapi theihhngalh mi biaknak le zumhnak thurhnawm mi cu i biatak te le lungsau in an dch lengmang ko. Tuan lio Khrihfa hna cu biadik hi a cheuchum te lawng an hngalh. Sihmanhsehlaw Pathian bia ngaih ding le dawt ding hi an cawn i a bia ruangah temimak f akpi tuamak zong lungsau tein an in ks. A zultu chan lio bang khan Khrih caah vawlei chaw le va hna cu an kaltak dih. Mah le inn ah umnak nawl an pek mi hna nihcun an ‘hawl mi an unau hna cu lunglawm tein an inn ah an dorter hna i inn ngeitu zong an ‘hawl hna ahcun phunzai lo tein an inn an chuah tak ve ko. Mitampi hna cu hremnak a tarn tuk caah an zumhnak an chuah tak i thong chungin an chuah tawn hna. Thong in an hung chuah tikah an zumhnak an chuak taknak langhtemak dingah thongtla thilthuam an i hruk aih. Sihmanhsehlaw biadik ruangah thongtla mi hna lakah hin ral ‘ha mi, lihchim lcmi, upattlak mi le sifak ngai mi zong an urn len hna. An Bawipa in bantukin hremnak le meikhanghnak an in zongah cu bantuk ingtlak ding an si caah an lung aa lawn tuk.DL 117.1

Pope hruai mi upa hna hna cu Wycliff a nun lioah an duhning in rian an ‘uan khawh lo caah thlan chungah a ruak a urn chung paoh cu an 1±dnhunnak a dai kho bal lo. Cucaah Constance council nih a thihhnu kum sawmli ah a ruak cu thlan in chuah i mei ah khangh i a dap cu a pawng tiva chung ah hlonh dingin bia a chah. Ca’ ialtu pakhat nih cun, “Hi tiva nihhin a dap cu Avon ah, Avon in Savem ah, Savem in rili te ah, rili te in rili pi ah a lanbpi. Cuticun Wyclif f pumsa vutcam dap cu vawlei cung vialte ah aa ‘hek mi Wycliff zumhnak hnelchunhnak a si” tiah a ti. - T.Fuller, Church History of Britain, G.4 Section. 2, Par. 54. Wycliff a dotu hna nihhin a cung i ‘hatlcnak an tuahmi a biapit ning hi an hngal kho lo.DL 118.1

Bohemia ram um mi John Huss nih Wyclif f ‘ ialmi ca a rel i Rom Khrihfabu dik lonak chuahtak in Khrihfa Remh'hannak rian'uan aa thok. Cuticun a hlat ngaingai mi rampahnih ah biadik thlaici cu vorh a si i rian cu Bohemia ram in ramdang tiang a karh. Kum saupi chung an rak philhmi Pathian bia cu mi lungthin chungah a hung lut ‘han. Feii'hannak rian nganpi cu Pathian kut nih a tirnh mi lama si.DL 118.2