16 - Ang Langyaw nga mga Mag-uugmad

Ang mga English nga repormador, samtang ilang gisalikway ang mga Romanismo nga doktrina, nagbilin og daghan sa mga porma niini. Busa bisan og gisalikway ang gahum ug ang pagpanudlo sa Roma, daghan pa sa iyang mga nabatasan ug mga seremonyas ang gisagol ngadto sa pagsimba sa Iglesya sa England. Gitoohan nga kining mga butanga walay kalabutan sa kaisipan; nga bisan og wala kini gimando sa Kasulatan, ug busa dili mahinungdanon, bisan og wala gidili, dili man daotan sa iyang kaugalingon. Ang ilang pagbantay niini nakapagamay sa haw-ang nga maoy nakapahimulag sa repormada nga mga simbahan gikan sa Roma, ug kini giawhag nga makapalambo sa pagdawat sa mga Romanista sa Protestante nga pagtoo.DP 169.4

Alang sa mga makasarangon ug mapauyon-uyunon, kini nga mga pangatarungan daw maayo. Apan adunay lain nga hut-ong nga wala magdesisyon bahin niini. Ang kamatuuran nga kini nga mga nabatasan “malagmit makahimo og taytayan sa panagkabulag sa Roma ug sa Repormasyon” (Martyn, vol. 5, pahina 22), mao ang ilang pagsabut sa bug-os nga pangatarungan batok sa pagpabilin niining mga doktrina. Ila kining gitan-aw ingon nga mga timaan sa pagpangulipon nga gikan niana nahigawas na sila, ug nga wala silay handum nga mobalik pa. Nangatarungan sila nga ang Dios diha sa Iyang pulong nagtukod sa mga tulumanon bahin sa pagsimba Kaniya, ug ang mga tawo dili makabuut sa pagdugang o pagkulang niini. Ang sinugdanan gayud sa dakung paglapas mao ang pagsulay sa pagsalili sa kagamhanan sa Dios pinaagi niana nga iya sa simbahan. Ang Roma nagsugod pinaagi sa pagbuhat sa mga butang nga wala gidili sa Dios, ug gitapos kini pinaagi sa pagdili sa mga butang nga gisugo sa Dios nga buhaton.DP 169.5

Daghan ang naghandum sa pagbalik ngadto sa kaputli ug sa kayano nga maoy naghulagway sa karaan nga iglesya. Ilang giila ang daghan nga mga nabatasan sa Iglesya sa England ingon nga mga bantayog sa pagsimba og dyosdyos, ug dili mahimo sa ilang tanlag ang pagduyog sa ilang pagsimba. Apan ang simbahan, inabagan sa sibil nga kagamhanan, dili motugot sa pagsukwahi gikan niini. Gisugo sa balaod ang pagtambong sa iyang mga serbisyo, ug gidili ang walay pagtugot nga mga pagtigum alang sa rilihiyoso nga pagsimba, ubus sa silot sa pagkabilanggo, pagpalayas, ug kamatayon.DP 170.1

Sa pagsugod sa ikanapulo og pito ka siglo ang hari nga bag-o lang nakalingkod sa trono sa England nagpamatuud sa iyang tinguha sa Purtitan sa pagtuman, o...samukon sila paggawas sa nasod, o labaw pa ka grabe ang ilang dangatan.”— George Bancroft, HISTORY OF THE UNITED STATES OF AMERICA, pt. 1, ch. 12, par. 6. Gipangita, gilutos, ug gipangbilanggo, dili nila maaninaw sa umalabot ang saad sa maayo nga mga adlaw, ug daghan ang mitahan sa ilang pagtoo nga bisan niana sila moalagad sa Dios sumala sa mando sa ilang kaisipan, “dili na maayong puy-an ang England sa hangtod.”—J. G. Palfrey, HISTORY OF NEW ENGLAND, ch. 3, par. 43. Ang uban sa katapusan midangup didto sa Holland. Gisagubang ang kalisdanan, kaparutan, ug pagkabilanggo. Gidaot ang ilang mga katuyoan, ug gibudhian sila ngadto sa kamut sa ilang mga kaaway. Apan ang malig-on nga paglahutay midaog sa katapusan, ug nakakaplag sila og kadangpan sa makighigalaon nga mga baybayon sa Dutch Republic.DP 170.2

Sa ilang pagkalagiw ilang gibiyaan ang ilang mga balay, mga kabtangan, ug ang ilang panginabuhi. Mga langyaw sila sa usa ka langyaw nga yuta, ipon sa mga tawo nga lahi og sinultihan ug mga batasan. Napugus sila sa pagsulay sa bago ug wala pa nila masulayi nga trabaho aron makapalit sila og pagkaon. Ang mga gulanggulang na, nga naanad sa pagpanguma, kinahanglan magkat-on karon sa pagkamekaniko. Apan malipayon nilang gidawat ang mao nga kahimtang, ug wala mag-usik og panahon sa pagtinapol ug pagbagutbut. Bisan og kanunay nga gihasol sa kawalad-on, nagpasalamat sila sa Dios sa mga panalangin nga gihatag gihapon kanila, ug nakakaplag sa ilang kalipay diha sa wala masamok nga espirituhanon nga panagtigum. “Nasayod sila nga sila mga langyaw, ug wala kaayo nila kini igsapayan, kundili mitutok sila sa Langit, ang ilang labing minahal nga nasod, ug naghupay sa ilang mga pagbati.”—Bancroft, pt. 1, ch. 12, par. 15.DP 170.3

Taliwala sa paglayas ug kalisdanan, naganam kalig-on ang ilang gugma ug pagtoo. Ilang gisaligan ang mga saad sa Ginoo, ug wala Niya sila pakyasa sa panahon sa ilang panginahanglan. Ang Iyang mga manulunda diha sa ilang kiliran, sa pagdasig ug pagtabang kanila. Ug sa diha nga ang kamut sa Dios daw nagtultol kanila latas sa dagat, ngadto sa yuta diin ila unyang makaplagan ang usa ka nasod, ug ibilin ngadto sa ilang mga anak ang bililhon nga panulundon sa rilihiyoso nga kagawasan, nagpadayon sila sa unahan, nga walay pagatras, diha sa dalan sa pagbantay sa Dios.DP 170.4

Gitugutan sa Dios ang mga pagsulay nga modangat sa Iyang katawhan aron maandam sila sa pagbuhat sa Iyang madagayaong katuyoan alang kanila. Ang iglesya gipaubus, aron siya igatuboy. Hapit nang ipakita sa Dios ang Iyang gahum alang kaniya, aron ihatag sa kalibutan ang lain na usab nga pamatuud nga dili Niya biyaan sila nga nagasalig Kaniya. Iyang gigamhan ang mga hitabo aron mogawas ang kasuko ni Satanas ug ang mga lit-ag sa daotan nga mga tawo aron sa pagpalambo sa Iyang himaya, ug sa pagdala sa Iyang katawhan ngadto sa usa ka dapit sa kasigurohan. Ang paglutos ug ang pagpalayas maoy nagaabli sa dalan ngadto sa kagawasan.DP 170.5

Sa una nilang pagkapugus sa pagbulag sa iglesya sa England, naghiusa ang mga Puritan sa ilang kaugalingon pinaagi sa usa ka solemne nga kasabutan, ingon nga gawasnon nga katawhan sa Dios, “aron magdungan paglakaw diha sa tanan Niyang mga dalan nga ilang nahibaloan o ipahibalo kanila.”—J. Brown, THE PILGRIM FATHERS, pahina 74. Ania ang matuud nga espiritu sa pagreporma, ang mahinungdanon nga patukuranan sa Protestantismo. Tungud niini nga katuyoan ang mga Langyaw mibiya sa Holland aron mangita og puluy-anan sa Bag-ong Kalibutan. Si John Robinson, ang ilang pastor, nga sa kabubut-on sa Dios wala makakuyog kanila, sa iyang pakigpulong sa pagpagikan sa mga gipalayas nag-ingon:DP 170.6

“Mga igsoon, magkabulag na kita sa dili na madugay, ug ang Ginoo nasayod kon magpabilin pa ba akong buhi aron makita ang inyong mga nawong pag-usab. Apan bisan ang Ginoo nagtakda niini o wala, ako magatugon kaninyo atubangan sa Dios ug sa Iyang bulahan nga mga manulunda sa pagsunud kanako nga dili mosaylo sa paagi sa akong pagsunud kang Cristo. Kon ang Dios magpadayag sa bisan unsang butang kaninyo pinaagi sa bisan unsa sa Iyang mga ginamiton, magandam kamo sa pagdawat niini sama sa inyong pagdawat sukad sa bisan unsa nga kamatuuran pinaagi sa akong pagministeryo; kay ako masaligon kaayo nga ang Ginoo adunay daghan pang kamatuuran ug kahayag nga Iyang ipadayag gikan sa Iyang balaang pulong.”—Martyn, vol. 5, p. 70.DP 171.1

“Alang kanako, dili kaayo ikaguul ang kahimtang sa mga iglesya nga repormada, nga miabut sa usa ka panahon sa rilihiyon, ug karon dili mosaylo kay sa mga ginamiton sa ilang pagreporma. Ang mga Lutheran dili makapadayon sa unahan kay sa nakita ni Luther;...ug ang mga Calvinist, nakita ninyo, nagpabilin nga lig-on diin sila gibiyaan nianang bantugang tawo sa Dios, nga wala pa makakita sa tanang butang. Sapayan gayud kini nga ikasubo; tungud kay bisan mga suga sila nga nagdilaab ug nagdan-ag sa ilang panahon, wala nila masuhot ang bug-os nga tambag sa Dios, nga kon buhi pa unta sila karon, andam gayud sila sa paggakos sa dugang kahayag ingon sa ilang paggakos niadtong una nilang gidawat.”—D. Neal, HISTORY OF THE PURITANS, vol. 1, p. 269.DP 171.2

“Hinumdumi ang inyong pakigsaad sa iglesya, diin kamo nagkauyon sa paglakaw diha sa tanang dalan ni Jehova, nga gipahibalo o ipahibalo nganha kaninyo. Hinum-dumi ang inyong panaad ug pakigsaad sa Dios ug sa usag usa, sa pagdawat sa bisan unsa nga kahayag ug kamatuuran nga ipahibalo kaninyo gikan sa nahisulat Niyang pulong; apan sa bisan unsa, patalinghogi ninyo, ako nagahangyo kaninyo, ang inyong gidawat ingon nga kamatuuran, ug itandi kini sa ubang bahin sa kasulatan sa kamatuuran sa dili pa kini ninyo dawaton; kay dili gayud mahitabo nga ang Cristohanong kalibutan makagawas nga ulahi na kaayo gikan sa mabaga nga kangitngit sa anticristo, ug nga ang kahingpitan sa kahibalo motungha dayon.”—Martyn, vol. 5, pp. 70, 71.DP 171.3

Ang handum alang sa kagawasan sa kaisipan maoy nakadasig sa mga Langyaw nga sagubangon ang mga katalagman sa hataas nga panaw latas sa dagat, sa paglahutay sa kalisdanan ug mga katalagman sa kamingawan, ug uban sa panalangin sa Dios sa pagpahimutang, sa kabaybayonan sa America, sa patukuranan sa usa ka gamhanan nga nasod. Apan bisan matinud-anon ug mahinadlukon sa Dios, wala gihapon masabti sa mga Langyaw ang dakung patukuranan sa rilihiyoso nga kagawasan. Ang kagawasan nga ilang gihagoan pag-ayo alang sa ilang kaugali-ngon, dili sila andam sa paghatag ngadto sa uban. “Dyutay ra kaayo, bisan pa gani sa nag-una nga mga utokan ug mga moralista sa ikanapulo og pito ka siglo, ang adunay tarong nga pagsabut nianang dakung patukuranan, ang paglambo sa Bag-o nga Tugon, nga nag-ila sa Dios ingon nga bugtong maghuhukum sa tawhanong pagtoo.”— Ibid., vol. 5, p. 297. Ang doktrina, nga gipiyal sa Dios ngadto sa iglesya ang katungud sa paggahum sa tanlag, ug ang pagtino ug pagsilot sa erehiya, maoy usa sa labing lalum nga kasaypanan sa papado. Samtang gisalikway sa mga repormador ang tinoohan sa Roma, dili sila bug-os nga gawasnon gikan sa iyang espiritu sa pagkadili matugtanon. Ang baga nga kangitngit nga pinaagi niini, latas sa hataas nga katuigan sa iyang paggahum, giputos sa papado ang tibuuk Cristianismo, wala pa gayud mahanaw sa hingpit. Matod pa sa usa sa nag-una nga mga ministro sa kolonya sa Massachusetts Bay: “Ang pagkamatugtanon maoy nakahimo sa kalibutan nga anticristohanon; ug ang sim-bahan wala gayud magsapayan sa pagsilot sa mga erehes.”— Ibid., vol. 5, p. 335. Ang pamalaod gisagup sa mga kolonista, nga kinahanglan ang mga sakup lamang sa simbahan maoy mahimo nga maghuput sa tingog sa kagamhanan nga sibil. Usa ka matang sa iglesya sa nasod ang naugmad, diin ang tanan gisugo sa pagtampo aron sa pagtabang sa mga ministro, ug ang mga hari gitugutan sa pagsumpo sa erehiya. Busa ang kalibutanon nga gahum diha na sa mga kamut sa simbahan. Wala magdugay kini nga mga pamaagi naghatud ngadto sa dili malikayan nga sangputanan—ang pagpanglutos.DP 171.4

Napulo og usa ka tuig human sa pag-ugmad sa labing unang kolonya, si Roger Wil-liams miabut sa Bag-ong Kalibutan. Sama sa una nga mga Langyaw, miabut siya aron magpahimulus sa rilihiyoso nga kagawasan; apan, dili sama kanila, iyang nakita—ang nakita sa pipila lamang sa iyang panahon—nga kini nga kagawasan mao ang dili makuha nga katungud sa tanan, bisan unsa pa ang ilang tinoohan. Matinudanon siya nga nangita sa kamatuuran, nagtoo uban kang Robinson nga dili mahimo nga ang tanang kahayag gikan sa pulong sa Dios nadawat na. Si Williams “maoy labing unang tawo sa Cristianismo nga nagpabarog sa kagamhanan nga sibil pinasikad sa doktrina sa kagawasan sa kaisipan, sa pagkatimbang sa mga hunahuna atubangan sa balaod.”—Bancroft, pt. 1, ch. 15, par. 16. Iyang gipamatuud nga katungdanan sa mga maghuhukum ang pagsumpo sa krimen, ug dili gayud magbuut sa kaisipan. “Ang publiko o ang mga maghuhukum maoy maghukum niini,” matod niya, “kon unsay angay sa matag usa ka tawo; apan kon mangahas sila sa pagmando sa katungdanan sa tawo ngadto sa Dios, wala sila sa husto nga lugar, ug wala silay kasigurohan; kay tin-aw nga kon ang hukmanan adunay gahum, makapakanaog siya og usa ka lindog sa mga panghunahuna o mga pagtolon-an karon ug lain na usab pagkaugma; sama sa gihimo sa England sa nagkalainlain nga mga hari ug mga rayna, ug sa nagkalainlain nga mga papa ug mga konsilyo sa Iglesya Romana; aron ang pagtolon-an mahimo nga usa ka pundok sa kalibog.”—Martyn, vol. 5, p. 340.DP 172.1

Ang pagtambong sa mga katiguman sa naugmad nga simbahan gimando ubus sa usa ka silot sa multa o pagkabilanggo. “Gisupak ni Williams ang balaod; ang labing ngil-ad nga balaod sa England nga nagpugus sa pagtambong sa simbahan sa parokya. Ang pagpugus sa mga tawo sa pag-ipon niadto nga lahi og pagtolon-an, iyang giisip ingon nga dayag nga paglapas sa ilang mga katungud; ang pagguyod ngadto sa pagsimba nga publiko niadtong walay tinoohan ug walay gusto, daw nagsugo lamang sa pagkasalingkapaw.... ‘Walay usa nga pugson sa pagsimba, o,’ matod niya, ‘magpabilin sa pagsimba, nga supak sa iyang pagtugot.’ ‘Unsa!’ nagkanayon ang iyang mga kaatbang, natingala sa iyang mga baroganan, ‘dili ba ang mamumuo takus man sa iyang suhol?’ ‘Oo,’ mitubag siya, ‘gikan kanila nga nagkuha kaniya aron suhulan.’ “—Bancroft, pt. 1, ch. 15, par. 2.DP 172.2

Gitahod ug gimahal si Roger Williams ingon nga usa ka matinumanon nga ministro, usa ka tawo nga may talagsaon nga mga gasa, tul-id nga kadungganan ug matuud nga pagkamanggihatagon; apan ang iyang lig-on nga pagsalikway sa katungud sa mga maghuhukum sibil aron mogahum sa simbahan, ug ang iyang gipangayo nga kagawasan sa rilihiyon, dili ikatugot. Ang paggamit niining bag-o nga doktrina, sumala sa giawhag, maoy “magapukan sa dugukan nga estado ug pangagamhanan sa nasod.”—Ibid., pt. 1, ch. 15, par. 10. Gisilutan siya nga palayason gikan sa mga kolonya, ug sa katapusan aron makaikyas sa pagdakup, napugus siya sa pagkalagiw, taliwala sa katugnaw ug mga bagyo sa tingtugnaw, ngadto sa wala pa masudli nga lasang.DP 172.3

“Sulud sa napulo og upat ka semana,” matod niya, “gikusokuso ako sa hilabihan ka pait nga kahimtang, wala na akoy kalibutan bahin sa akong pagkaon ug higdaanan.” Apan “ang gipakaon ako sa mga owak didto sa kamingawan,” ug ang usa ka may bangag nga punoan sa kahoy maoy nahimo niyang kapasilungan.—Martyn, vol. 5, pp. 249, 350. Busa nagpadayon siya sa iyang pait nga pagkalagiw latas sa yelo ug walay dalan nga lasang, hangtod nakadangup siya sa usa ka tribo nga Indian kansang pagsalig ug gugma iyang nadaog samtang iyang gipaningkamutan ang pagtudlo kanila sa mga kamatuuran sa ebanghelyo.DP 172.4

Sa katapusan, human sa binulan nga kausaban ug paglaroylaroy, ngadto sa kabaybayunan sa Narragansett Bay, iyang gipahimutang didto ang patukuranan sa unang estado sa moderno nga mga panahon nga sa hingpit nga kahulugan nag-ila sa katungud sa kagawasan sa rilihiyon. Ang dugukan nga prinsipyo sa kolonya ni Roger Williams, mao “nga ang matag usa ka tawo kinahanglan adunay katungud sa pagsimba sa Dios sumala sa kahayag sa iyang kaisipan.”— Ibid., vol. 5, p. 354. Ang iyang gamay nga estado, ang Rhode Island, nahimong dalangpanan sa mga dinaogdaog, ug kini mitubo ug milambo hangtod nga ang dugukan nga mga prinsipyo niini—ang sibil ug rilihiyoso nga kagawasan—nahimo nga mga bato sa pamag-ang sa Republica sa Amerika.DP 172.5

Nianang dako nga karaan nga dokumento nga maoy gimugna sa atong mga katigulangan ingon nga ilang pahayag sa mga katungud—ang Deklarasyon sa Kagawasan—ilang gipamatuud: “Atong gihuptan kini nga mga kamatuuran nga may katin-awan, nga ang tanang tawo gibuhat nga managsama; nga sila gihatagan sa Magbubuhat sa dili matakli nga mga katungud; nga ang pipila niini mao ang kinabuhi, kagawasan, ug ang pagpangita sa kalipay.” Ug ang Batakang Balaod nagpasalig, sa labing tin-aw nga pagpasabut, sa pagkadili masupak sa kaisipan: “Walay rilihiyoso nga pagsulay nga kinahanglan alang sa paghuput og bisan unsa nga katungdanan sa pagalagad sa publiko ilalum sa United States.” “Ang Kongreso dili maghimo og balaod nga magpihig og rilihiyon, o magdili sa gawasnon nga pagsunud niini.”DP 173.1

“Giila sa mga panday sa Batakang Balaod ang walay katapusan nga patukuranan nga ang relasyon sa tawo ngadto sa iyang Dios ibabaw sa tanang tawhanong pamalaod, ug nga dili matakli ang iyang katungud sa pagsunud sa kaisipan. Ang pangatarungan wala kinahanglana sa pag-ugmad niini nga kamatuuran; ato kining gibati sa atong kaugalingon. Mao kini nga pagkaamgo, nga ang pagsupil sa tawhanong pamalaod, nakapalig-on sa daghan nga mga martir diha sa mga pagpaantos ug sa pagsunog. Ilang gibati nga ang ilang katungdanan ngadto sa Dios hataas pa sa mga tawhanong pagpamalaod, ug ang tawo dili makagahum sa ilang mga kaisipan. Mao kini ang duyog sa pagkahimugso nga prinsipyo nga walay bisan unsa ang makakuha.”— CONGRESSIONAL DOCUMENTS (U.S.A.), serial No. 200, document No. 271.DP 173.2

Samtang mikaylap ang balita latas sa kanasuran sa Europe, sa yuta diin ang matag usa ka tawo makapahimulus sa bunga sa iyang paghago ug makasunud sa gitoohan sa iyang kaisipan, linibo ang mipunsisok ngadto sa kabaybayonan sa Bagong Kalibutan. Dali kaayo nga midaghan ang mga kolonya. “Ang Massachusetts, ubus sa pinasahi nga balaod, mitanyag og kinabubut-on nga pag-abiabi ug panabang, pinaagi sa salapi sa katawhan, ngadto sa mga Cristohanon nga gikan sa bisan unsa nga nasod nga molupad saylo sa Atlantic ‘aron moikyas sa mga gubat o kagutum, o sa pagdaogdaog sa ilang mga manlulutos.’ Busa ang mga layas ug dinaogdaog, pinaagi sa balaod, nahimong mga bisita sa pamunoan sa lungsod.”—Martyn, vol. 5, p. 417. Sa kaluhaan ka tuig sukad sa unang pagdunggo sa Plymouth, mga libohan ka mga Langyaw ang namuyo sa New England.DP 173.3

Aron masiguro ang tumong nga ilang gitinguha, “igo na alang kanila ang pagpanginabuhi bisan sa kanihit diha pagdaginot ug pagpangabudlay. Wala silay laing gipangayo gikan sa yuta kundili ang makatarunganon lamang nga bugti sa ilang pagbuhat. Walay bulawanon nga panglantaw nga naghatag og malimbungon nga himaya palibot sa ilang dalan.... Natagbaw lang sila sa hinay apan kanunay nga kalamboan sa ilang katilingbanon nga pamaagi. Mapailubon nilang gilahutay ang kalisud sa pagpuyo didto sa kamingawan, nagbisibis sa kahoy sa kagawasan pinaagi sa ilang mga luha, ug uban sa mga singut sa ilang mga agtang, hangtod nga migamut kini og lalum sa yuta.”DP 173.4

Ang Biblia gibatnan ingon nga sukaranan sa pagtoo, ang tuburan sa kaalam, ug ang titulo sa kagawasan. Makugihon nga gitudlo ang mga prinsipyo niini diha sa puluy-anan, sa tulunghaan, ug sa simbahan, ug nakita ang mga bunga niini diha sa pagdaginot, pagsabut, kaputli, ug sa pagpugong. Mahimo nga mopuyo ang usa ka tawo sa daghang katuigan diha sa kolonya sa mga Puritan, “ug wala siyay makita nga hubog, ni makadungog og panumpa, ni makasugat og usa ka makalilimos.”—Bancroft, pt. 1, ch. 19, par. 25. Napamatud-an nga ang mga patukuranan sa Biblia maoy labing siguro nga mga panalipod sa nasudnong kabantog. Ang huyang ug hilit nga mga kolonya mitubo ngadto sa nagkahiusa nga gamhanan nga mga estado, ug uban sa katingala nakita sa kalibutan ang kalinaw ug kauswagan sa “usa ka simbahan nga walay papa, ug usa ka nasod nga walay hari.”DP 173.5

Apan nagpadayon sa pagtubo ang gidaghanon sa nadani ngadto sa mga baybayon sa America, nga naaghat sa katuyoan nga lahi ra kaayo sa katuyoan sa unang mga Langyaw. Bisan og nakita ang halapad ug makahulma nga gahum sa kinaraan nga pagtoo ug kaputli, mikunhod hinoon ang inpluwensya niini samtang mitubo ang kadaghanon niadtong nangita lamang sa kalibutanon nga bintaha.DP 174.1

Ang pamalaod nga gisagup sa unang mga kolonista, nga nagtugot sa mga sakup lamang sa simbahan sa pagboto o pagpangatungdanan sa sibil nga kagamhanan, nakahatud sa labing makadaot nga mga sangputanan. Kini nga pamalaod gidawat aron mahimo nga paagi sa pagtipig sa kaputli sa nasod, apan misangpot kini sa pagkakurakot sa simbahan. Ang pagbaton og rilihiyon ingon nga kinahanglanon sa pagboto ug pagpangatungdanan, daghan, nga naaghat tungud lang sa kalibutanon nga pamalaod, ang nagpasakup sa simbahan nga walay kausaban sa kasingkasing. Busa nahimo nga sakup sa mga simbahan, usa ka mahinuklugon nga kahimtang, ang wala makabig nga katawhan; ug bisan pa diha sa ministeryo nakasulud ang wala lamang magbaton og sayup sa doktrina, kundili ignorante usab sa nagabag-o nga gahum sa Balaang Espiritu. Busa nakita na usab ang daotan nga mga sangputanan, nga kanunay nasaksihan sa kasaysayan sa iglesya sukad pa sa panahon ni Constantino hangtod karon, nga misulay sa pagpabarog sa iglesya pinaagi sa panabang sa nasod, sa paghangyo sa kalibutanon nga gahum sa pagtabang sa ebanghelyo Kaniya nga nagpamatuud: “Ang akong pagkahari dili iya niini nga kalibutana.” Juan 18:36. Ang pag-usa sa iglesya ug estado, bisan og dili kaayo ngil-ad, samtang daw danihon niini ang kalibutan paduul sa iglesya, sa labing matuud mao hinoon ang magdala sa iglesya paduul sa kalibutan.DP 174.2

Ang dako nga patukuranan nga gipasiugda ni Robinson ug Roger Williams, nga ang kamatuuran nagalambo, nga ang mga Cristohanon kinahanglan andam sa pagdawat sa tanan nga kahayag nga mosubang diha sa balaan nga pulong sa Dios, wala na tagda sa ilang mga kaliwatan. Ang Protes-tante nga mga simbahan sa America—ug sa Europe usab—nga nabulahan pag-ayo sa Repormasyon, napakyas sa pagpadayon diha sa dalan sa pagreporma. Bisan og mitunga ang pipila ka matinumanon nga mga tawo, sa matag karon ug unya, aron sa pagsangyaw sa bag-o nga kamatuuran ug sa pagbutyag sa dugay nang gimahal nga mga sayup, ang kadaghanan, sama sa mga Judio sa kaadlawan ni Cristo o sa mga papista sa panahon ni Luther, natagbaw lang sa pagtoo sa gitoohan sa ilang mga amahan, ug sa pagkinabuhi sama sa ilang pagkinabuhi. Busa mikunhod na usab ang rilihiyon ngadto sa dagway na lamang; ug nagpabilin ug gimahal ang mga sayup ug patootoo nga unta ihiklin na kon nagpadayon pa ang iglesya sa paglakaw diha sa kahayag sa pulong sa Dios. Busa nagkapidok ang espiritu nga gidasig sa Repormasyon, hangtod mitunga ang halos ingon ka dakung pagkinahanglan sa reporma diha sa Protestante nga mga simbahan sama sa nahitabo sa Iglesya Romana sa panahon ni Luther. Misugmat na usab ang mao rang pagkakalibutanon ug espirituhanon nga kalang-og, ang mao gihapon nga pagtahod sa mga panghunahuna sa katawhan, ug ang paggamit sa tawhanon nga panghunahuna agi og baylo lang sa mga pagtolon-an sa pulong sa Dios.DP 174.3

Ang sangkad nga pagpanagtag sa Biblia sa sayo nga bahin sa ikanapulog-siyam ka siglo, ug sa dakung kahayag nga gipadanag niini sa kalibutan, wala masundi sa nagakaigo nga paglambo sa kahibalo sa napadayag nga kamatuuran, o diha sa nagasinati nga rilihiyon. Dili na matago ni Satanas, sama sa nangaging katuigan, ang pulong sa Dios gikan sa katawhan; mabatonan na kini sa tanan; apan aron makahimo gihapon siya sa pagbuhat sa iyang tumong, iyang gimandoan ang katawhan nga dili kaayo tagdon ang bili niini. Gisalikway sa mga tawo ang pagsusi sa Kasulatan, ug busa nagpadayon lang gihapon sa pagdawat sa bakak nga mga hubad, ug sa pagmahal sa mga doktrina nga walay pasikaranan sa Biblia.DP 174.4

Tungud sa kapakyasan sa iyang mga paningkamot aron panason ang kamatuuran pinaagi sa pagpanglutos, gigamit na usab ni Satanas ang plano sa pagpangompromiso nga maoy naghatud ngadto sa dakung paglapas ug pagkaugmad sa Iglesya sa Roma. Iyang gilingla ang mga Cristohanon nga makig-usa karon, dili sa mga pagano, kundili kanila, nga tungud sa ilang paghigugma sa mga butang niining kalibutana, nagpamatuud nga sila sama usab kanila nga nagsimba sa linilok nga mga larawan. Ug ang mga sangputanan niining panagkausa mao ra gihapon ka daotan sa nangagi nga katuigan; ang garbo ug ang pagpatuyang sa paggasto gibuhat ilalum sa pagtakuban sa rilihiyon, ug nahugawan ang mga simbahan. Nagpadayon si Satanas sa pagtuis sa mga doktrina sa Biblia, ug ang mga tradisyon nga maoy makalaglag sa minilyon nakagamut pagayo. Gituboy ug gilabanan sa iglesya kini nga mga tradisyon, inay nga kini makigaway alang “sa pagtoo nga kanhi gihatag ngadto sa mga balaan.” Busa gipahuyang ang mga patukuranan nga gimugna ug gihagoan pag-ayo sa mga Repormador.DP 174.5