5 - John Wycliffe

Sa wala pa ang Repormasyon, adunay mga panahon nga pipila ra ang mga kopya sa Biblia; apan wala pasagdi sa Dios nga ang Iyang pulong malaglag sa hingpit. Dili matago sa hangtod ang mga kamatuuran niini. Dali ra Niyang tang-tangon ang mga kadina sa mga pulong sa kinabuhi maingon nga Iyang maabli ang mga pultahan sa bilanggoan ug matangtang ang kandado sa mga ganghaan aron pagawson ang Iyang mga alagad. Sa nagkalainlain nga mga nasod sa Europe gipalihok sa Espiritu sa Dios ang mga tawo sa pagpangita sa kamatuuran ingon sa tinago nga mga bahandi. Minandoan sa Dios padulong sa Balaang Kasulatan, ilang giton-an ang balaan nga mga panid uban sa mainiton nga kasibot. Andam sila sa pagdawat sa kahayag, bisan unsa pa may dangatan sa ilang kaugalingon. Bisan og wala nila makita ang mga butang sa tuman nga ka tin-aw, nakasabut sila sa daghan nga kamatuuran nga nalubong sa dugay na nga panahon. Ingon nga mga mensahero nga pinadala sa Langit, nanglakaw sila nga gipangtangtang ang mga kadina sa kasaypanan ug patootoo, ug nagtawag niadtong naulipon sa dugay nang panahon, aron motindog ug makigbisog alang sa ilang kagawasan.DP 48.3

Gawas sa mga Waldenses, nasirhan sulud sa katuigan ang pulong sa Dios diha sa mga pinulongan nga masabtan sa mga maalamon lamang; apan miabut ang panahon nga ang Kasulatan pagahubaron ug igahatag ngadto sa katawhan sa nagkandaiya nga mga dapit diha sa kaugalingon nilang pinulongan. Ang kalibutan nakalatas na sa iya nga tungang gabii. Naganam na og kahanaw ang mga takna sa kangitngit, ug sa daghan nga mga dapit mitumaw ang mga ilhanan sa umalabot nga kadlawon.DP 48.4

Sa ikakatorse nga siglo misubang didto sa England ang “bitoon sa kabuntagon sa Repormasyon.” Si John Wycliffe mao ang tigmantala sa reporma, dili alang sa England lamang, kundili alang sa tibuuk Cristianismo. Ang labing dako nga protesta batok sa Roma nga gitugot aron iyang isulti, dili gayud mapahilum. Gibuksan niini nga protesta ang pagpakigbisog nga misangpot sa pagpahigawas sa mga tawo, mga iglesya, ug kanasuran.DP 48.5

Naangkon ni Wycliffe ang buhong nga kinaadman, ug alang kaniya ang kahadlok sa Ginoo maoy sinugdan sa kaalam. Nabantog siya sa kolehiyo sa iyang pagkadiosnon maingon man sa iyang mga hiyas ug pagkamaalam. Sa iyang kauhaw alang sa kahibalo naningkamot siya aron mahinasa sa matag sanga sa edukasyon. Naedukar siya sa pilosopiya, sa mga balaodnon sa simbahan, ug sa balaod sibil, ilabina sa balaod sa iyang kaugalingong nasod. Sa mga butang nga iyang nahimo, makita gayud ang bili sa sayo niyang pagbansay. Ang bug-os nga pagkahinasa sa tinumotumo nga pilosopiya sa iyang panahon nakatabang kaniya sa pagbutyag sa mga kasaypanan niini; ug pinaagi sa iyang pagtoon sa balaod sa nasod ug sa simbahan naandam siya sa dako nga pagpakigbisog alang sa sibil ug rilihiyoso nga kagawasan. Samtang iyang magamit ang mga hinagiban nga gikan sa pulong sa Dios, iyang nabatnan ang utuknon nga pagbansay sa mga tulunghaan, ug iyang nasabtan ang mga pamaagi sa mga magtutudlo sa tulunghaan. Gitahod siya sa mga higala ug mga kaatbang tungud sa kalantip sa iyang kaisipan ug sa kasangkad sa iyang kahibalo. Ang iyang mga sumusunod nalipay sa pagtan-aw nga ang ilang kampyon nag-una sa tanang mga manggialamon sa nasod; ug ang mga kaaway nasanta gikan sa pagkasuko batok sa hinungdan sa reporma pinaagi sa pagbutyag sa pagkawalay alamag o kahuyang sa nagalaban niini.DP 49.1

Samtang didto pa sa kolehiyo si Wycliffe, nagsugod siya sa pagtoon sa Kasulatan. Niadtong mga panahona, nga ang Biblia mabasa lang sa karaan nga mga pinulongan, ang mga makinaadmanon natultulan ngadto sa tuburan sa kamatuuran, nga sirado alang sa mga tawo nga walay edukasyon. Busa naandam nang daan ang dalan alang sa umalabot nga buluhaton ni Wycliffe ingon nga usa ka Repormador. Giton-an sa maalamon nga mga tawo ang pulong sa Dios ug nakakaplag sa dakung kamatuuran sa Iyang libre nga grasya nga gipadayag dinhi. Sa ilang mga pagpanudlo ilang gipakaylap ang kahibalo niini nga kamatuuran, gigiyahan ang uban sa pagduul ngadto sa buhi nga mga pulong.DP 49.2

Sa diha nga nadani ang pagtagad ni Wycliffe ngadto sa Kasulatan, iya kining gisusi uban sa sama nga pagkamakugihon nga nakapahanas kaniya sa mga suheto sa mga tulunghaan. Gikan dinhi iya nga gibati ang dako nga kakulangon, nga dili matagbaw sa iyang mga pagtoon sa tulunghaan ni sa pagtolon-an sa simbahan. Diha sa pulong sa Dios iyang nakaplagan ang iyang gipangita kanhi sa kawang. Dinhi iyang nakita ang plano sa kaluwasan ug si Cristo nga gipaila ingon nga mao ang bugtong nga manlalaban sa tawo. Iyang gitugyan ang iyang kaugalingon ngadto sa pagalagad kang Cristo ug nakahukum sa pagmatala sa mga kamatuuran nga iyang nakaplagan.DP 49.3

Sama sa uban nga mga Repormador, wala makita ni Wycliffe, sa pagsugod sa iyang buluhaton, kon hain kini magadala kaniya. Wala siya magpakita sa tinuyo nga pagsupak sa Roma. Apan ang pagkamaunungon ngadto sa kamatuuran nagbutang gayud kaniya diha sa kasungian batok sa kabakakan. Sa naglabi ka tin-aw ang iyang pagsabut sa mga kasaypanan sa papado, labi pa gayud siyang nagmakugihon sa pagtudlo sa pagtolon-an sa Biblia. Iyang nakita nga gisalikway sa Roma ang pulong sa Dios tungud sa tawhanon nga tradisyon; sa walay kukahadlok iyang gisudyaan ang kaparian sa pagwagtang sa Kasulatan, ug nagmando nga ang Biblia ipahiuli ngadto sa katawhan ug nga ang awtoridad niini palig-onon pag-usab diha sa iglesya. Usa siya ka hanas ug makugihon nga magtutudlo ug usa ka banggiitan nga magwawali, ug ang iya nga kinabuhi sa matag adlaw maoy usa ka paghulagway sa mga kamatuuran nga iya nga giwali. Nadaog niya ang pagtamud ug pagsalig sa katawhan tungud sa iyang kahibalo sa Kasulatan, sa kusog sa iya nga pangatarungan, sa kaputli sa iya nga kinabuhi, ug sa dili matarog niya nga kaisog ug kadungganan. Daghan sa katawhan ang wala na matagbaw sa ila nga tinoohan kanhi sa diha nga ila nga nakita ang kasal-anan nga nagpasulabi sulud sa Iglesya Romana, ug ilang gidayeg uban sa dayag nga kalipay ang mga kamatuuran nga gipadayag ni Wycliffe; apan napuno sa kasuko ang mga pangulo sa papado sa diha nga ilang nakita nga naganam ka dako ang dungog ug kabuyohan niini nga Repormador kay sa ilang kaugalingon.DP 49.4

Si Wycliffe usa ka maigmat nga tigpaila sa kasaypanan, ug siya walay kukahadlok sa pag-ataki sa daghan nga mga pangabuso nga gitugot sa kagamhanan sa Roma. Samtang nagalagad ingon nga chaplain sa hari, mibarog siya nga maisugon batok sa pagbayad og salapi nga dawaton sa papa gikan sa hari sa England, ug nagpakita nga ang pagpangilabot sa papa sa kagamhanan sa nasod nahisupak sa rason ug sa pagpadayag sa kasulatan. Ang mga kamandoan sa papa nakapaukay og dako nga kasuko, ug ang mga pagtolonan ni Wycliffe nakainpluwensya sa mga pangulo sa nasod. Ang hari ug mga halangdon nagkahiusa sa pagsalikway sa pagpangsakup sa papa sa kalibutanon nga kagamhanan ug sa pagdumili sa pagbayad og salapi. Busa nahitabo ang malampuson nga paghapak batok sa paggahum sa papa didto sa England.DP 50.1

Lain pa nga pagkadaotan nga dugay ug mainiton nga gibugno sa Repormador mao ang pag-ugmad sa mga han-ay sa tigpalimus nga mga pari. Mikatap kining mga paria sa England nga nahimo nga dangan ibabaw sa kabantog ug kauswagan sa nasod. Ang industriya, edukasyon, moralidad, kining tanan mibatyag sa makalawos nga inpluwensya. Ang tapulan ug mapangayoon nga kinabuhi sa mga monghe wala lamang magpahubas sa panginabuhi sa katawhan, kundili nagtamay kini sa kadungganan sa pagpanarbaho. Nalugda ug nahugawan ang mga batan-on. Pinaagi sa kabuyohan sa mga pari daghan ang misulud sa monasteryo ug nahimo nga mga monghe, ug dili lamang nga wala kini tuguti sa ilang mga ginikanan, kundili misulud sila nga walay kalibutan ug supak kini sa ilang kagustohan. Ang usa sa unang mga magtutukod sa Iglesya Romana, nga nag-awhag nga kinahanglan nga mas palabihon ang kinabuhi sa monasteryo kay sa paghigugma sa ginikanan ug katungdanan, nagpahayag: “Bisan pa og ang imong amahan mohigda atubangan sa imong pultahan nga mohilak ug magbakho, ug ang imong inahan magpakita sa lawas nga nagkugos kanimo ug sa mga dughan nga nagpasuso kanimo, siguroha nga imo silang tamakan, ug padayunon mo ang paglakaw paingon kang Cristo.” Pinaagi niining “mangtas nga pagkawalay kalooy,” sumala sa gihulagway ni Luther sa ulahi, “nga naglabi pa ang kinaiya sa lobo ug sa malupigon kay sa Cristohanon ug sa tawo,” nga migahi ang kasingkasing sa mga kabataan batok sa ilang mga ginikanan.—Barnas Sears, THE LIFE OF LUTHER, mga pahina 70, 69. Sa ingon niini nga paagi nga ang mga pangulo sa papado, sama sa mga Pariseo sa karaan, naghimo nga kawang sa kasugoan sa Dios pinaagi sa ilang tradisyon. Busa nahimo nga awaaw ang mga puluy-anan ug ang mga ginikanan nahikawan sa pakiguban sa ilang mga anak.DP 50.2

Bisan ang mga estudyante sa mga unibersidad nalimbungan sa mini nga pagpaila sa mga monghe ug nalingla sa pagkuyog sa ilang kapunungan. Daghan sa ulahi ang nagbasol niini nga lakang, sa pagkakita nga ilang gisakit ang kaugalingon nilang kinabuhi ug gihatagan og kasub-anan ang ilang mga ginikanan; apan sa diha nga naipit na sila sa lit-ag, malisud na alang kanila ang pagbaton sa ilang kagawasan. Daghan sa mga ginikanan, nga nahadlok sa kabuyohan sa mga monghe, ang nagdumili sa pagpadala sa ilang mga anak ngadto sa mga unibersidad. Dihay dako nga pagkunhod sa gidaghanon sa mga estudyante sa dagko nga mga sentro sa pagtoon. Ang mga tulunghaan naglisud, ug nagpasulabi ang pagkawalay alamag.DP 50.3

Ang papa naghatag og gahum ngadto sa mga monghe sa pagdawat og mga pangumpisal ug sa paghatag og pasaylo. Nahimo kining usa ka tuburan sa hilabihan nga pagkadaotan. Uban sa ilang tinguha nga makapanapi, dali kaayong pasayloon sa mga pari ang tanan nga matang sa kriminal nga modangup kanila, ug ingon nga sangputanan, dali kaayo nga mikaylap ang labing ngil-ad nga mga bisyo. Napasagdan nga magantos ang masakiton ug ang kabus, samtang ang mga gasa nga unta makatabang sa ilang mga kakulangon nahiadto sa mga monghe, nga uban sa mga paghulga nangayo og mga limus sa katawhan, nga nagsaway sa pagkadili diosnon niadtong dili mohatag sa ilang mga gasa. Bisan og nagangkon nga sila kabus, ang bahandi sa mga pari kanunay nga nagtubo, ug ang matahum nilang mga gambalay ug mapatuyangon nga mga lamisa maoy nagpaila sa naguswag nga kakabus sa nasod. Ug samtang nagpahimulus diha sa pagpatuyang ug kalingawan, ilang gipadala alang sa ilang dapit ang mga tawo nga walay alamag, nga igo lamang makaasoy og mga kahibulungan nga mga istorya, mga tinumotumo nga mga sugilanon, ug mga pasiaw aron sa paglingaw sa katawhan ug sa paghimo kanila nga labi pa gayung tulontohon sa mga monghe. Apan bisan pa niini ang mga pari nagpadayon sa pagpangulo sa matootoohon nga panon sa katawhan ug nagpatoo kanila nga ang tanan nga rilihiyoso nga katungdanan nasakup sa pag-ila sa pagkalabing taas sa papa, pagsimba sa mga santos, ug paghatag og mga gasa ngadto sa mga monghe, ug igo na kini aron makabaton silag dapit sa langit.DP 50.4

Ang maalamon ug rilihiyoso nga mga tawo naningkamot sa kawang aron sa pagreporma niining mga hut-ong sa monasteryo; apan giataki ni Wycliffe, nga may labing tin-aw nga panglantaw, ang gamut sa pagkadaotan, nagpamatuud nga mini ang mao nga sistema ug nga kinahanglan kini nga wagtangon. Mitumaw ang mga paghuluhisgot ug mga pangutana. Samtang gilibot sa mga monghe ang nasod, nga namaligya sa pasaylo sa papa, daghan ang nagduda kon posibli ba gayud ang pagbayad sa sa sala pinaagi sa salapi, ug nangutana sila kon kinahanglan ba silang mangayog pasaylo gikan sa Dios inay nga gikan sa papa sa Roma. (Tan-awa ang nota sa Appendix alang sa pahina 37) Daghan ang nahikugang sa pagpangilad sa mga pari, kansang kahakog daw walay katagbawan. “Ang mga monghe ug mga pari sa Roma,” matod nila, “nagkutkut kanamo sama sa usa ka kanser. Kinahanglan nga ipahigawas kami sa Dios, o mangalaglag ang katawhan.”—D’Aubigné, b. 17, ch. 7. Aron matabunan ang ilang kahakog, giangkon niining nagpalimus nga mga monghe nga nagsunud sila sa sumbanan sa Manluluwas, nagpamatuud nga si Jesus ug ang Iyang mga tinun-an gisustintohan pinaagi sa kalooy sa katawhan. Kini nga pagangkon misangpot ngadto sa kadaot sa ilang katuyoan, kay naghatud kini sa daghan sa pagsusi sa Biblia aron magtoon sa kamatuuran—usa ka sangputanan nga wala magustohi sa Roma. Gimandoan ang mga hunahuna sa katawhan ngadto sa Tuburan sa kamatuuran, nga maoy iyang tumong nga tagoan.DP 51.1

Nagsugod si Wycliffe sa pagsulat ug pagpatik og mga tratados batok sa mga pari, nga wala kaayo magtinguha sa pagpakigbingkil kanila ingon sa pagtawag sa pagtagad sa katawhan ngadto sa mga pagtolon-an sa Biblia ug sa Mag-uugmad niini. Iyang gipahayag nga ang gahum sa pagpasaylo o sa pagtaktak sa pagkasinakup sa iglesya gibatonan sa papa nga dili molabaw ka dako kay sa gahum sa kaparian, ug nga walay tawo nga mataktak sa tinud-anay gayud gawas kon siya mismo naghagit sa paghukum sa Dios. Wala nay laing masangputon nga paagi nga iyang mahimo sa paglumpag sa higanti nga tinukod sa espirituhanon ug kalibutanon nga pagbulut-an nga gipabarog sa papa ug nga niini ang mga kalag ug mga lawas sa minilyon nangabihag.DP 51.2

Gitawag na usab si Wycliffe aron sa pagpanalipod sa mga katungud sa hari sa England batok sa mga pagpanghilabut sa Roma; ug gitudlo ingon nga usa ka embahador sa hari, gigasto niya ang duha ka tuig didto sa Netherlands, sa pagpakigsabot sa mga komisyonado sa papa. Dinhi iyang nahinabi ang mga pangulo sa simbahan nga gikan sa France, Italy, ug Spain, ug nakahigayon siya sa pagtan-aw sa mga larawan sa likod ug nasayod sa daghan nga mga butang nga magapabilin unta nga tinago alang kaniya didto sa England. Daghan siyag nakat-onan nga mao unyay maghatag og bintaha sa ulahi niyang mga pangabudlay. Niining mga sinugo nga gikan sa sawang sa papa iyang nabasa ang matuud nga kinaiya ug mga tumong sa kagamhanan sa simbahan. Mibalik siya sa England aron sublion ang kanhi niyang mga pagtolon-an nga labaw pa ka dayag ug uban sa mas dako nga kakugi, nagpamatuud nga ang pangibog, garbo, ug paglimbong maoy mga dyosdyos sa Roma.DP 51.3

Sa usa sa iyang mga tratados siya miingon, bahin sa papa ug sa iyang mga kubrador: “Ilang gipanguha gikan sa atong yuta ang panginabuhian sa mga kabus, ug linibo matag tuig, ang salapi sa hari, alang sa mga sakramento ug espirituhanong mga butang, nga usa ka gitunglo ingon nga supak sa pagpamaligya og mga panalangin, ug nagmando sa tanang Cristohanon sa pagpabilin sa iyang mini nga pagtolon-an. Ug sa pagkatinuud bisan ang atong hutong adunay dakung pundok sa bulawan, ug walay laing tawo sukad nga nakakuha gikan niini kundili kining mapahitas-on ug kalibutanon nga kubrador sa pari, sa paglabay sa panahon kini nga bungdo kinahanglan gastohon; kay kanunay siyang nagakuha og salapi gikan sa atong yuta, ug walay laing gipadala pag-usab kundili ang tunglo sa Dios alang sa iyang pagpamaligya og pasaylo.”—John Lewis, HISTORY OF THE LIFE AND SUFFERINGS OF J. WICUFF, pahina 37. (Tan-awa ang Appendix.)DP 51.4

Wala madugay tapos sa iyang pagbalik sa England, nadawat ni Wycliffe gikan sa hari ang iyang pagkatudlo ngadto sa kombento sa Lutterworth. Usa kini ka kasigurohan nga ang hari wala masuko sa dayag niyang pagpanulti. Nakita ang inpluwensya ni Wycliffe diha sa aksyon sa korte sa hari, ug usab diha sa paghulma sa tinoohan sa nasod.DP 52.1

Gilabay dayon batok kaniya ang mga dalogdog sa papado. Tulo ka mga kamandoan ang gipadala ngadto sa England—ngadto sa unibersidad, sa hari, ug sa mga pangulo sa simbahan—ang tanan nagmando sa dinalian nga pamaagi sa pagpahilum sa magtutudlo sa erehiya. (Augustus Neander, GENERAL HISTORY OF THE CHRISTIAN RELIGION AND CHURCH, period 6, sec. 2, pt. 1, par. 8 . Tan-awa usab ang Appendix.) Sa wala pa moabut ang mga kamandoan, gipatawag sa mga obispo, diha sa ilang kainiton, si Wycliffe aron siya bistahon sa ilang atubangan. Apan duha sa labing gamhanan nga mga prinsipe sa gingharian ang miuban kaniya ngadto sa hukmanan; ug ang katawhan, nga naglibot sa mao nga gambalay ug kalit nga nanulud, nakahulga pag-ayo sa mga maghuhukum ug ang pagbista niadtong panahona gihunong, ug gipalakaw siya uban sa pakigdait. Sa ulahi, si Edward III, nga sa iyang pagkatigulang buut danihon sa mga pari aron mahimo nga kabatok sa Repormador, namatay, ug ang kanhi tigpanalipod ni Wycliffe nahimo nga dako nga pangulo sa gingharian.DP 52.2

Apan ang pag-abut sa mga sulat sa papado nagmando sa tibuuk England sa pagdakup ug pagbilanggo sa erehes. Kini nga mga paagi sa laktod nagtudlo ngadto sa sunogan. Daw dayag nga si Wycliffe mahulog ingon nga biktima ngadto sa pagpanimalus sa Roma. Apan Siya nga nagpamatuud sa karaan, “Ayaw kahadlok:... ako mao ang imong kalasag” (Genesis 15:1), mituy-od na usab sa Iyang kamut aron sa pagpanalipod sa Iyang alagad. Miabut ang kamatayon, dili ngadto sa Repormador, kundili ngadto sa papa nga nagmando sa iyang kalaglagan. Namatay si Gregory XI, ug ang mga pangulo sa simbahan nga nagkatigum aron sa pagbista kang Wycliffe, nagkatibulaag.DP 52.3

Ang pagmando sa Dios nagagahum gihapon sa mga hitabo aron sa paghatag og kahigayunan sa pagtubo sa Repormasyon. Ang kamatayon ni Gregory gisundan sa pagpili sa duha ka magkaatbang nga mga papa. Duha ka nagsumpaki nga mga gahum, ang matag usa nagangkon nga dili masayup, karon nagangkon og pagtuman. (Tan-awa ang nota sa Appendix alang sa pahina 32 ug 52) Ang matag usa nanawag sa mga sumusunod sa pagtabang kaniya sa pagpakiggubat sa usa, namugus sa iyang kamandoan pinaagi sa makalilisang nga mga tunglo batok sa iyang mga kaaway, ug pinaagi sa mga saad sa mga ganti didto sa langit ngadto sa iyang mga dumadapig. Kini nga hitabo nakapahuyang pag-ayo sa gahum sa papado. Anaa sa magkaatbang nga mga pundok ang tanan nga ilang mahimo aron atakihon ang usag usa, ug si Wycliffe nakahigayon sa pagpahulay. Nanglupad ang mga tunglo ug mga pangdaot gikan sa usa ka papa ngadto sa usa, ug ang mga baha sa dugo mibanaw aron sa paglaban sa nagkasungi nilang mga pagangkon. Milunup sa simbahan ang mga krimen ug pagpakaulaw. Samtang ang Repormador, diha sa kahilum sa iyang pagpahulay didto sa iyang parokya sa Lut-terworth, naningkamot nga makugihon sa pagtudlo sa katawhan gikan sa nanagaway nga mga papa ngadto kang Jesus, ang Prinsipe sa Pakigdait.DP 52.4

Ang pagkabahinbahin, uban sa kagubot ug kahugawan nga maoy gisangputan niini, nagandam sa dalan alang sa Repor-masyon pinaagi sa pagpakita sa katawhan kon unsa gayud ang papado. Sa tratados nga iyang gipatik, BAHIN SA PAGKABAHINBAHIN SA MGA PAPA, gitawag ni Wycliffe ang katawhan sa pag-ila kon kinsa niining duha ka mga pari ang wala magsulti sa kamatuuran sa paghinukmanay sa usag usa ingon nga anticristo. “Ang Dios,” matod pa niya, “dili na motugot sa yawa nga maghari diha sa usa lang ka pari, kundili...nagbahin sa duruha, aron ang katawhan, diha sa ngalan ni Cristo, dali rang makadaog batok kanilang duruha.”—R. Vaughan, LIFE AND OPINIONS OF JOHN DE WYCLIFFE, p. 2, p. 6.DP 53.1

Si Wycliffe, sama sa iyang Agalon, nagwali sa ebanghelyo ngadto sa mga kabus. Wala matagbaw sa pagpasidlak sa kahayag sa ilang kabus nga mga puluy-anan diha sa iyang parokya sa Lutterworth, iyang gitinguha nga mokaylap kini ngadto sa tibuuk England. Aron sa paghimo niini, iyang giorganisar ang usa ka pundok sa mga magwawali, yano, ug makugihon nga mga tawo, nga nahigugma sa kamatuuran ug walay lain nga handum kundili ang pagpalapad niini. Kining mga tawhana nanglakaw bisan asa, nagpanudlo bisan pa sa mga baligyaanan, sa kadalanan sa dagko nga mga dakbayan, ug sa mga agianan sa kalungsoran. Ilang gipangita ang mga tigulang, mga masakiton, ug ang mga kabus, ug nagabli ngadto kanila sa maayo nga mga balita sa grasya sa Dios.DP 53.2

Ingon nga propesor sa teyolohiya sa Oxford, giwali ni Wycliffe ang pulong sa Dios sa dagko nga mga lawak sa unibersidad. Matinumanon kaayo nga iyang gipahayag ang kamatuuran ngadto sa mga estudyante sa iyang klase, mao nga iyang nadawat ang titulo nga “doktor sa ebanghelyo.” Apan ang labing dako nga buluhaton sa iyang kinabuhi mao ang paghubad sa Kasulatan ngadto sa pinulongan nga English. Sa iyang sinulat, ON THE TRUTH AND MEANING OF THE SCRIPTURE, iyang gipahayag ang iyang tumong sa paghubad sa Biblia, aron nga ang matag tawo sa England makabasa, diha sa pinulongan nga iyang natawhan, sa kahibulungan nga mga buhat sa Dios.DP 53.3

Apan kalit lang napahunong ang iyang pagbuhat. Bisan og wala pa siya mag-edad og 60, ang walay hunong nga pagtrabaho, pagtoon, ug ang panghasi sa iyang mga kaaway, nakapaluya sa iyang kusog ug dali ra siya natigulang. Giataki siya sa usa ka delikado nga balatian. Ang balita nakalipay pag-ayo sa kaparian. Karon nagtoo sila nga maghinulsul na gayud siya sa kadaotan nga iyang nabuhat sa simbahan, ug midali sila pag-adto sa iyang lawak aron mamati sa iyang pagkompisal. Mga representante gikan sa upat ka rilihiyoso nga orden, uban sa upat ka mga opisyales sa kagamhanan, naglibot sa tawo nga gitoohan nga himalatyon. “Adunay kamatayon diha sa imong mga ngabil,” matod nila; “matandog ka sa imong mga sayup, ug bakwia dinhi sa among atubangan ang tanan nga imong nasulti nga nakasamad kanamo.” Naminaw ang Repormador diha sa kahilum; ug iyang gisugo ang iyang bantay sa pagpabangon kaniya sa iyang higdaanan, ug nagtutok kanila pag-ayo nga nagtindog ug naghulat sa pagbawi sa iyang gipanudlo, miingon siya, sa kusganon ug dako nga paningog nga sa kanunay kanhi nakapakurog kanila: “Dili ako mamatay, kundili mabuhi; ug magpamatuud pagusab sa daotan nga mga buhat sa kaparian.”—D’Aubigné, b. 17, ch. 7. Nahikurat ug nahilum, dali nga migawas ang mga monghe sa iyang lawak.DP 53.4

Natuman ang mga pulong ni Wycliffe. Nagkinabuhi siya aron ibutang diha sa mga kamut sa iyang mga tagilungsod ang labing gamhanan sa tanang mga hinagiban batok sa Roma—paghatag kanila sa Biblia, ang natudlo nga ahensya sa Langit sa pagpahigawas, pagbanwag, ug pagmensahe sa katawhan. Dihay daghan ug dagko nga labangonon nga mga babag sa paghimo niini nga buluhaton. Gibugatan si Wycliffe sa mga balatian; nasayod siya nga pipila na lamang ka tuig ang nahabilin alang sa iyang pagbuhat; iyang nakita ang pagsupak nga kinahanglan niyang sagubangon; apan sa nadasig pinaagi sa mga saad sa pulong sa Dios, nagpadayon siya nga wala malisang. Diha sa kahupnganan sa mga gahum sa iyang kalantip, puno sa kasinatian, natipigan siya ug naandam pinaagi sa pinasahi nga pagpaigo sa Dios alang niini, ang labing dako sa iyang mga nabuhat. Samtang napuno sa kaguliyang ang bug-os nga Cristianismo, ang Repormador nga atua sa iyang kombento sa Lutterworth, nga wala magpakabana sa unus nga miulbo sa gawas, nagbansay sa kaugalingon diha sa tahas nga iyang gipili.DP 53.5

Sa katapusan nahuman ang buluhaton— ang labing unang English nga hinubad sa Biblia nga sukad mahimo. Nabuksan ang pulong sa Dios alang sa England. Wala na karon malisang ang Repormador sa bilanggoan o sa bitayan. Iya nang napahiluna sa mga kamut sa katawhang English ang usa ka kahayag nga dili na gayud mapalong. Sa paghatag sa Biblia ngadto sa iyang mga taginasod, labi pang daghan ang iyang nahimo sa pagbugto sa mga posas sa pagkawalay alamag ug bisyo, labi pang daghan sa pagpahigawas ug pagpataas sa iyang nasod, kay sa sukad nahimo sa labing masidlakon nga mga kadaugan diha sa mga panggubatan.DP 54.1

Wala pa maila ang mga paagi sa pagpatik, pinaagi lamang kini sa mahinay ug makapakapoy nga trabaho nga mahimo nga padaghanon ang mga kopya sa Biblia. Dako kaayo ang kasibot sa pagbaton og Biblia, nga daghan ang miapil sa buhat sa pagkopya niini, apan diha gayud sa kalisud nga ang mga nagkopya makasangkap sa gikinahanglan. Ang pipila sa arangan nga mga mopalitay naghandum sa tibuuk nga Biblia. Ang uban mipalit lamang og tipik niini. Kasagaran, nag-usa ang daghang mga panimalay aron mopalit og usa ka kopya. Niini nga paagi nahiabut ang mga Biblia ni Wycliffe sa mga panimalay sa katawhan.DP 54.2

Ang pangaliya ngadto sa tanlag sa katawhan maoy nagpukaw kanila gikan sa mauyonon nga pagtugyan ngadto sa mga pagtolon-an sa papa. Gitudlo karon ni Wycliffe ang linain nga mga doktrina sa Protestantismo—ang kaluwasan pinaagi sa pagtoo diha kang Cristo, ug ang naginusara nga pagkadili masayup sa Kasulatan. Ang mga magwawali nga iyang gipadala maoy nagkatagkatag sa Biblia, uban sa mga sinulat sa Repormador, ug uban sa kalampusan nga ang bag-ong pagtoo gidawat sa halos katunga sa katawhan sa England.DP 54.3

Ang pagbutho sa Kasulatan nakapalisang sa kagamhanan sa simbahan. Kinahanglan na nila karong atubangon ang ahensya nga labi pa ka gamhanan kang Wycliffe—usa ka ahensya nga batok niini diyutay lamang ang mahimo sa ilang mga hinagiban. Walay balaod niining panahona sa England nga nagsanta sa Biblia, kay wala pa kini sukad mamantala diha sa pinulongan sa katawhan. Ang ingon nga mga balaod sa ulahi na gipatuman ug gipangusgan pagpatuman. Sa laing bahin, bisan pa sa paningkamot sa mga pari, dihay kahigayunan sa usa ka diyutay nga panahon ang pagpakatap sa pulong sa Dios.DP 54.4

Gilaraw na usab sa mga punoan sa papa ang pagpahilum sa tingog sa Repormador. Atubangan sa tulo ka mga hukmanan sunudsunud siya nga gipatawag aron bistahon, apan sa kakawangan lamang. Una sa tanan gipahayag sa usa ka katiguman sa mga obispo nga erehes ang iyang mga sinulat, ug sa nadaog ang pagdapig sa batan-on nga hari nga si Richard II, ilang nabatnan ang balaodnon sa hari nga nagbanlod ngadto sa bilanggoan sa tanan nga maghuput sa gisaway nga mga doktrina.DP 54.5

Mihangyo si Wycliffe gikan sa katiguman ngadto sa Parlamento; walay kukalisang niyang gisumbong sa hukmanan ang kagamhanan sa simbahan atubangan sa konsilyo sa nasod ug nagmando og pagreporma sa hilabihan ka daghan nga mga abuso nga gitugutan sa simbahan. Uban sa madanihon nga gahum iyang gihulagway ang pagpangagaw ug mga pagpangurakot sa papadong kaulohan. Naglibog ang iyang mga kaaway. Napugus ang mga higala ug mga dumadapig ni Wycliffe sa pag-uyon, ug masaligon gayud nga gipaabut nga ang mismo Repormador, sa iyang pagkatigulang, nga nag-inusara ug walay higala, moyukbo ngadto sa hiniusang awtoridad sa nasod ug sa simbahan. Apan inay niini nakita sa papado nga sila nabuntog. Ang Parlamento, nga napukaw sa nagakutaw nga mga panawagan ni Wycliffe, mibawi sa nagagukod nga balaod, ug may kagawasan na usab ang Repormador.DP 54.6

Gibista siya sa ikatulo nga higayon, ug karon atubangan sa pinakataas nga hukmanan sa simbahan sa gingharian. Dinhi walay ipakitang kalooy alang sa erehiya. Dinhi ang Roma magmadaugon sa katapusan, ug maundang ang buhat sa Repormador. Mao kini ang gitoohan sa papado. Kung molampos lang sila sa ilang katuyoan, mapugus gayud si Wycliffe sa pagbakwi sa iyang doktrina, o mobiya sa hukmanan aron lang patyon pinaagi sa pagsunog.DP 54.7

Apan wala mibakwi si Wycliffe; wala siya magpakaaron-ingnon. Walay kahadlok niyang gikuptan ang iyang mga pagtolonan ug nagwakli sa mga sumbong sa mga nagagukod kaniya. Wala na magtan-aw sa iyang kaugalingon, sa iyang katungdanan, sa mao nga okasyon, iyang gipatawag ang iyang mga tigpaminaw atubangan sa hukmanan, ug gitimbang ang ilang hiwi nga mga pangatarungan ug mga panglimbong diha sa timbangan sa walay katapusan nga kamatuuran. Nabati ang gahum sa Balaang Espiritu sa lawak sa konsilyo. Ang dili kabalibaran nga gahum sa Dios nagpaibabaw sa mga tigpaminaw. Daw nawad-an sila og kagahum aron makabiya sa lawak. Ingon sa mga pana nga gikan sa udyongan sa Ginoo, mitugsok sa ilang mga kasingkasing ang mga pulong sa Repormador. Ang eheriya nga pasangil, nga ilang gidala batok kaniya, iyang gisalibay pabalik ngadto kanila uban sa madanihon nga gahum. Ngano, nangutana siya, nga nakapangahas man sila sa pagpakuyanap sa ilang mga sayup? Tungud ug alang sa ganansya, aron inegosyo ang grasya sa Dios?DP 55.1

“Kang kinsa, sa inyong hunahuna,” miingon siya sa katapusan, “nga kamo nakigbisog? batok sa usa ka tawo nga tigulang nga anaa sa ngilit sa lubnganan? Dili! batok sa Kamatuuran—sa Kamatuuran nga mas kusgan pa kay kaninyo, ug magabuntog kaninyo.”—Wylie, b. 2, ch. 13. Sa gikasulti na kini, mipahawa siya gikan sa katiguman, ug walay usa sa iyang mga kaatbang nga nakapangahas sa pagpugong kaniya.DP 55.2

Hapit na matapos ang buluhaton ni Wycliffe; ang bandera sa kamatuuran nga dugay na niyang gipas-an sa dili madugay mahulog na gikan sa iyang kamut; apan sa makausa pa kinahanglan siyang magasaksi alang sa ebanghelyo. Kinahanglan imantala ang kamatuuran gikan mismo sa kota sa gingharian sa kasaypanan. Gipatawag si Wycliffe alang sa pagbista atubangan sa hukmanan sa papa didto sa Roma, nga kanunay nang nagpaagay sa dugo sa mga balaan. Wala malilong kaniya ang katalagman nga naghulga kaniya, motuman unta siya sa pagpatawag kon wala pa magbalda kaniya ang pag-ataki sa paralisis aron himoon niya ang pagpanaw. Apan bisan og dili na pagadunggon ang iyang tingog didto sa Roma, makasulti siya pinaagi sa sulat, ug kini gayud nga buhaton. Gikan sa iyang kombento nagsulat ang Repormador og usa ka sulat alang sa papa, nga samtang matinahuron diha sa tonada ug Cristohanon diha sa espiritu, maoy usa ka mahait nga pagbadlong sa pagpagawal ug pagkamahitas-on sa papadong kaulohan.DP 55.3

“Sa pagkatinuud nagakalipay ako,” matod niya, “nga buksan ug ipahayag ngadto sa matag tawo ang pagtoo nga akong gikuptan, ug labi na gayud ngadto sa obispo sa Roma: nga, sanglit akong giisip nga maalamon ug matuud, sa labing matuguton siya magapamatuud sa akong pagtoo, o kon kini may daghan man nga sayup, tul-iron kini.DP 55.4

“Una sa tanan, ako nagtoo nga ang ebanghelyo ni Cristo mao ang bug-os nga lawas sa kasugoan sa Dios.... Akong itugyan ug kuptan ang obispo sa Roma, sanglit ingon nga usa siya ka halili ni Cristo dinhi sa yuta, nga mahimong labing may tulubagon, kay sa tanang tawo, ngadto sa balaod sa ebanghelyo. Kay ang kabantog taliwala sa mga tinun-an wala maglakip og kalibutanon nga kadungganan o mga pasidungog, apan diha sa suud ug piho nga pagsunud kang Cristo diha sa Iyang kinabuhi ug pamatasan...si Cristo, sa panahon sa Iyang pagpanaw dinhi, usa ka labing kabus nga tawo, nga nagtamay ug nagsalikway sa tanang kalibutanong pagmando ug kadungganan....DP 55.5

“Walay matinumanon nga tawo nga angayang mosunud sa papa o kang bisan kinsa sa balaang mga tawo, apan diha sa mga bahin nga siya nakasunud ni Ginoong Jesu-Cristo; kay si Pedro ug mga anak ni Zebedeo, pinaagi sa pagpangandoy sa kalibutanong dungog, nga kasupak sa pagsunud sa mga lakang ni Cristo, napakyas, ug busa niadto nga mga sayup dili sila pagasundon....DP 55.6

“Kinahanglan itugyan sa papa ngadto sa kalibutanon nga kagamhanan ang tanan nga yutan-ong paghari ug pagdumala, ug niana magmalampuson sa pagpalihok ug pagmaymay sa tibuuk niyang kaparian; kay kini gihimo ni Cristo, ug labi na sa Iyang mga apostoles. Busa, kon ako nasayup sa bisan asa niining mga bahina, labing mapainubsanon akong magatugyan sa akong kaugalingon ngadto sa pagbadlong, bisan pa sa kamatayon, kon kinahanglanon man; ug kon akong mahimo ang maghago sumala sa akong kabubut-on o kaugalingon nakong tinguha, itugyan ko gayud ang akong kaugalingon atubangan sa obispo sa Roma; apan inay niini giduaw hinoon ako sa Ginoo, ug gitudloan ako sa pagsunud sa Dios inay sa tawo.”DP 55.7

Sa pagtapos siya miingon: “Magampo kita ngadto sa atong Dios, nga Iyang kutawon ang atong Papa nga si Urban VI, sa iyang pagsugod, nga siya uban sa iyang mga kaparian mosunud unta kang Ginoong Jesu-Cristo diha sa kinabuhi ug pamatasan; ug nga ila untang tudloan sa malampuson ang katawhan, ug nga sila sa ingon nga paagi, magasunud unta kanila nga matinumanon diha sa mao rang pagtolon-an.”—John Foxe, ACTS AND MONUMENTS, p. 3, pp. 49, 50.DP 56.1

Busa gipakita ni Wycliffe ang kaaghop ug pagkamapainubsanon ni Cristo ngadto sa papa ug sa iyang mga kardinal, nga nagpasundayag dili lamang ngadto kanila kundili ngadto sa tibuuk Cristianismo sa kalainan tali kanila ug sa Agalon nga ilang giangkon nga ilang girepresentahan.DP 56.2

Gipaabot gayud ni Wycliffe nga ang iyang kinabuhi maoy mamahimong bili sa iyang pagkamatinud-anon. Naghiusa ang hari, ang papa, ug ang mga obispo aron ipatuman ang iyang pagkalaglag, ug daw tataw nga pipila na lang ka mga bulan, sa labing siguro mahatud gayud siya ngadto sa sunoganan. Apan wala matay-og ang iyang kaisog. “Nganong maglikay man kamo sa paghisgot bahin sa pagpangita sa purongpurong sa pagkamartir?” matod niya. “Iwali ang ebanghelyo ni Cristo ngadto sa mapahitas-on nga kaparian, ug dili ka gayud pakyason sa kamatayon. Unsa! Magkinabuhi ako ug magpakahilum?... Dili gayud! Tuguti nga mohagsa ang pagdagmal, kay hulaton ko ang iyang pag-abut.”—D’Augbiné, b. 17, ch . 8.DP 56.3

Apan ang pagpahiluna sa Dios nagpanalipod gihapon sa Iyang sulugoon. Ang tawo nga sa tibuuk niyang kinabuhi mibarog nga maisugon sa pagpanalipod sa kamatuuran, sa inadlaw-adlaw nga katalagman sa iyang kinabuhi, gikatakda nga dili mahulog ingon nga biktima sa pagdumut sa iyang mga kaaway. Wala tinguhaa ni Wycliffe ang pagpanalipod sa iyang kaugalingon, apan ang Ginoo mao ang iyang tigpanalipod; ug karon, sa dihang gibati sa iyang mga kaaway nga siguro ang ilang tukbunon, gikuha siya sa kamut sa Dios nga dili na nila maabut. Didto sa iyang simbahan sa Lutterworth, samtang iya nang ipahigayon ang pagkalawat, natumba siya nga giataki sa paralisis, ug sa hamubo nga panahon mitugyan sa iyang kinabuhi.DP 56.4

Gitudlo sa Dios si Wycliffe sa iyang buluhaton. Gibutang Niya ang pulong sa kamatuuran diha sa iyang baba, ug Iya siyang gipalibutan og mga magbalantay aron kini nga pulong makaabut ngadto sa katawhan. Gipanalipdan ang iyang kinabuhi, ug gipadugay ang iyang mga pangabudlay, hangtod nga gikapahiluna na ang patukuranan alang sa dako nga buhat sa Repormasyon.DP 56.5

Mitungha si Wycliffe gikan sa kahanap sa Katuigan sa Kangitngit. Walay usa nga nag-una kaniya kansang mga buhat maoy himoon nga sukaranan sa iyang pamaagi sa pagreporma. Gimatoto sama kang Juan Bautista aron himoon ang usa ka pinasahi nga tahas, siya mao ang tigmantala sa usa ka bag-o nga panahon. Apan diha sa pamaagi sa kamatuuran nga iyang gitanyag, dihay panaghiusa ug kabug-os nga dili matupngan sa mga Repormador nga nagsunud kaniya, ug nga wala makab-ot sa uban, bisan sa paglabay sa usa ka gatus ka tuig. Pagkasangkad ug pagkalalum ang pagpahiluna sa patukuranan, pagkalig-on ug pagkatinuud ang dugukan, nga dili na kini kinahanglang usbon pa pagtukod niadtong nagsunud kaniya.DP 56.6

Ang dako nga kalihukan nga giunahan ni Wycliffe, nga mao ang magpahigawas sa tanlag ug sa kinaadman, ug magpahigawas sa tanang kanasuran nga dugay nang gigapos sa madaugong karowahi sa Roma, nagasukad sa Biblia. Ania dinhi ang tinubdan nianang suba sa panalangin, nga sama sa tubig sa kinabuhi, midagayday latas sa katuigan sukad pa sa ikakatorse ka siglo. Gidawat ni Wycliffe ang Balaang Kasulatan uban sa masaligon nga pagtoo ingon nga tinuga nga pagpadayag sa ka- bubut-on sa Dios, ingon nga usa ka paigo nga sumbanan sa pagtoo ug binuhatan. Siya natudloan sa pag-ila sa Simbahan sa Roma ingon nga mao ang diosnon, dili masayup nga awtoridad, ug sa pagdawat uban sa walay pagsukitsukit nga pagtahod sa natukod nga mga pagtolon-an ug mga kustombre sa usa ka libo ka katuigan; apan iyang gitalikdan kining tanan aron mamati sa balaan nga pulong sa Dios. Mao kini ang awtoridad nga iyang giawhag nga ilhon sa katawhan. Inay ang iglesya mao ang nagasulti pinaagi sa papa, iyang gipahayag nga ang bugtong matuud nga awtoridad mao ang tingog sa Dios nga nagsulti pinaagi sa Iyang pulong. Ug iyang gitudlo nga dili lang ang Biblia maoy usa ka hingpit nga pagpadayag sa kabubut-on sa Dios, kundili nga ang Balaang Espiritu mao ang bugtong maghuhubad niini, ug nga ang matag usa ka tawo, pinaagi sa pagtoon sa mga pagtolon-an niini, kinahanglan makakat-on sa iyang katungdanan. Busa iyang giliso ang mga hunahuna sa katawhan gikan sa papa ug sa Iglesya sa Roma ngadto sa pulong sa Dios.DP 56.7

Usa si Wycliffe sa labing bantugan sa mga Repormador. Diha sa kasangkad sa kinaadman, sa ka tin-aw sa panghunahuna, sa kalig-on sa pagpatunhay sa kamatuuran, ug diha sa kaisog sa pagpanalipod niini, natupngan siya sa pipila lamang nga nagsunud kaniya. Ang kaputli sa kinabuhi, walay pagkakapoy nga kakugi diha sa pagtoon ug pagpangabudlay, dili madunuton nga katarong, ug ang gugma ug pagkamatinumanon nga sama kang Cristo diha sa iyang pagministeryo, maoy naghulagway sa una sa mga Repormador. Ug kini usab nga mga kinaiya bisan pa sa kangitngit sa kinaadman ug kahugaw sa moral sa panahon diin siya migula.DP 57.1

Ang kinaiya ni Wycliffe maoy usa ka pamatuud sa nagatudlo, nagausab nga gahum sa Balaang Kasulatan. Ang Biblia maoy naghimo kaniya kon unsa siya. Ang paningkamot sa pagkuput sa dagko nga mga kamatuuran sa pinadayag naghatag og kalab-as ug kalagsik ngadto sa tanan nga mga galamhan. Nagpalapad kini sa hunahuna, nagpahait sa kaisipan, ug nagpahinog sa salabutan. Ang pagtoon sa Biblia magapataas sa matag hunahuna, pagbati, ug tingusbawan nga dili mahimo sa uban nga pagtoon. Naghatag kini og pagkamakanunayon sa katuyoan, pailub, kaisog, kalig-on; naglunsay kini sa kinaiya ug nagbalaan sa kalag. Ang usa ka matinguhaon, matinahuron nga pagtoon sa Kasulatan, nga naghatud sa hunahuna sa estudyante diha sa laktod nga pakigtagbo sa walay kinutuban nga hunahuna, magahatag ngadto sa kalibutan og mga tawo nga may labing lig-on ug labing madasigon nga kinaadman, maingon man sa labing halangdon nga prinsipyo, kon itandi sa gisangputan sa labing may ikasarang nga pagbansay nga ikatanyag sa tawhanon nga pilosopiya. “Ang sinugdan sa imong mga pulong,” nag-ingon ang salmista, “nagahatag ug kahayag; nagahatag kini ug salabutan.” Salmo 119:130.DP 57.2

Ang mga doktrina nga gitudlo ni Wycliffe nagpadayon sa pagkaylap sulud sa usa ka panahon; ang iyang mga sumusunod, nga naila ingon nga mga Wycliffite ug Lollard, wala lamang miagi sa England, kundili mikuyanap ngadto sa ubang kayutaan, nga nagdala sa kahibalo sa ebanghelyo. Karon nga nawala na ang ilang pangulo, nagbuhat ang mga magwawali nga may labing dako nga kadasig kay sa kaniadto, ug ang panon sa katawhan midugok sa pagpamati sa ilang mga pagtolon-an. Ang uban sa mga halangdon, ug bisan pa ang asawa sa hari, naapil sa mga kinabig. Sa daghan nga mga dapit nakita ang kausaban diha sa pamatasan sa katawhan, ug ang mga simbolo sa dyosdyos sa Romanismo gipangtangtang gikan sa kaiglesyahan. Apan wala madugay ang walay kalooy nga unus sa pagpanglutos miulbo batok niadtong nangahas sa pagdawat sa Biblia ingon nga ilang giya. Ang mga magmamando sa England, nga nagtinguha sa pagpalig-on sa ilang gahum pinaagi sa pagsiguro sa suporta sa Roma, wala magpanuko sa pagpatay sa mga Repormador. Sa labing unang higayon sa kasaysayan sa England ang pagsunog gimando batok sa mga sumusunod sa ebanghelyo. Ang pagpakamartir gisundan sa pagpakamartir. Ang mga dumadapig sa kamatuuran, nga gisulatan ug gisakit, makahimo lamang sa pagbubu sa ilang mga pagtuaw ngadto sa igdulungog ni Jehova sa mga Panon. Gigukod ingon nga mga kaaway sa iglesya ug mga traydor sa gingharian, nagpadayon sila sa pagwali sa mga dapit nga tinago, nga nangitag katagoan kutub sa ilang masarangan diha sa mapainubsanon nga mga puluy-anan sa mga kabus, ug sagad nanago bisan pa sulud sa mga langub ug gagmay nga mga lungib.DP 57.3

Bisan pa sa kapintas sa pagpanglutos, nagpadayon nga gilitok ang usa ka hilum, mainiton, madasigon, mapailubon nga protesta batok sa nagpatigbabaw nga kahugawan sa rilihiyoso nga pagtoo sulud sa kasiglohan. Nagbaton ang mga Cristohanon niana nga sayo nga panahon og usa lamang ka tipik nga kahibalo sa kamatuuran, apan nakakat-on sila sa paghigugma ug pagtuman sa pulong sa Dios, ug nagmapailubon sila sa pagantos tungud ug alang niini. Sama sa mga tinun-an sa kaadlawan sa mga apostoles, daghan ang misakripisyo sa kalibutanon nilang mga kabtangan alang sa kawsa ni Cristo. Kadtong gitugutan sa pagpuyo sa ilang mga puluy-anan malipayon nga nagpapuyo sa hininginlan nilang mga kaigsoonan, ug sa diha nga sila na usab ang gipalayas malipayon nilang gidawat ang palad sa hininginlan. Linibo, oo tinuud kini, nalisang sa kapungut sa ilang mga manlulutos, ang mipalit sa ilang kagawasan sa pagsakripisyo sa ilang pagtoo, ug nanggawas sa ilang mga bilanggoan, sinul-oban sa mga kupo sa pagbasol, aron imantala ang ilang pagbiya. Apan dili diyutay ang panon—ug uban kanila mao ang mga katawhan nga may halangdon nga kagikan maingon man ang mga mapainubsanon ug mga kabus—niadtong nagpamatuud nga walay kukahadlok alang sa kamatuuran diha sa mga bilanggoan, sa “torre sa mga Lollard,” ug taliwala sa pagsakit ug sa kalayo, nga nagkalipay nga giisip silang takus sa paghibalo “sa pagambit sa iyang mga kasakit.”DP 58.1

Napakyas ang kaparian sa pagpatuman sa ilang pagbulut-an kang Wycliffe sa panahon sa iyang pagkinabuhi, ug dili masagmuyo ang ilang kasuko samtang malinawon nga mipahulay ang iyang lawas diha sa lubnganan. Pinaagi sa mando sa Konsilyo sa Constance, kapin sa kap-atan ka mga tuig human sa iyang kamatayon, gikalot ang iyang mga bukog ug gisunog atubangan sa daghan nga katawhan, ug gisalibay ang mga abo didto sa usa ka duul nga sapa. “Kini nga sapa,” matod pa sa usa ka tigulang mga magsusulat, “maoy midala sa iyang mga abo ngadto sa Avon, sa Avon ngadto sa Severn, sa Severn ngadto sa hiktin nga mga dagat, dayon ngadto sa dako nga kadagatan. Ug niini ang mga abo ni Wycliffe maoy nahimong simbolo sa iyang doktrina, nga mikatap karon sa tibuuk kalibutan.”—T. Fuller, CHURCH HISTORY OF BRITAIN , b. 4, sec. 2, par, 54. Wala kaayo masabti sa iyang mga kaaway ang kahulugan sa ilang masilagon nga binuhatan.DP 58.2

Pinaagi sa mga sinulat ni Wycliffe nga si John Huss, sa Bohemia, nagiyahan sa pagbiya sa daghan nga mga sayup sa Romanismo ug aron mosalmot sa buhat sa pagreporma. Busa niining duha ka mga nasod, nga layo kaayo sa usa og usa, natisok ang binhi sa kamatuuran. Gikan sa Bohemia miuswag ang buhat ngadto sa uban nga kayutaan. Nagiyahan ang hunahuna sa katawhan ngadto sa dugay na nga nalimtan nga pulong sa Dios. Usa ka diosnon nga kamut ang nagandam sa agianan alang sa Dakung Repormasyon.DP 58.3